یادداشت| ۸ دردسر ترکیه در فاز جدید سیاست خارجی

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم٬ ترکیه در دوران حزب عدالت و توسعه وارد فاز جدیدی از فعالیت در حوزه سیاست منطقه‌ای شد. تا پیش از آن٬ به یک شکل سنتی و تاریخی٬ ترکیه به عنوان یک جمهوری تاسیس شده بر اساس اصول و مبانی لائیستی و کمالیستی٬ در زمین غرب توپ می‌زد و به عنوان یک کشور متفق غرب و عضو ناتو٬ کار چندانی به بلوک غرب٬ عالم شرق  و جهان اسلام نداشت.

اما مرحوم نجم‌الدین اربکان نخست‌وزیر اسلام‌گرای ترکیه٬ با طرح ایده‌هایی همچون تاسیس دی 8 و ایجاد واحد پول ملی مشترک دینار در جهان اسلام و توجه به ظرفیت‌های سیاسی مهم جمهوری اسلامی ایران٬ پاکستان٬ اندونزی و مالزی و همچنین بها دادن به ارزش سیاسی و ژئوپولیتیک خلیج فارس٬ ترکیه را وارد حوزه جدیدی از سیاست خارجی و دیپلماسی منطقه‌ای کرد که الفبای اولیه آن بر اساس اتخاذ تدبیر در برابر صهونیست‌ها و قدرتمند شدن در برابر امپیرالیست‌ها طراحی شده بود.

اما دیری نپایید که ژنرال‌های آمریکا گرای ترکیه و سیاست‌مداران نزدیک به اروپا٬ کودتای خاموش 1997 میلادی را رقم زده  و اربکان را از صحنه سیاست کنار زدند.

با این وجود از سال 2002 میلادی و پس از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه٬ ترکیه یک بار دیگر به منطقه بازگشت. اما نه بازگشتی چنان سریع و شتابان٬ بلکه رجعتی نرم و متعادل که بر اساس اندیشه‌های اقتصادی لیبرالیستی دو وزیر امور خارجه توانمند٬ یعنی عبدالله گل و علی باباجان٬ ترکیه را به سمت رشد و اعتلای دیپلماسی برد.

در فاز بعدی و به ویژه در دوران صدارت احمد داوود اوغلو در وزارت امور خارجه ترکیه٬ این بار آنکارا بیش از آن که به دنبال «ارتباط» باشد٬ در جستجوی «قدرت» بود.

به همین خاطر در مقطع مهمی که غربی‌ها و سیاست‌مداران منطقه٬ آن را بهار عربی نامیدند٬ تیم اردوغان به دنبال آن افتاد تا در پرونده‌های منطقه‌ای جای پای بیشتری باز کند و بر اساس اصل به ظاهر جذابی به نام عمق استراتژیک و قرائت مجدد اهمیت قلمروهای گسترده دوران عثمانی٬ موج جدیدی به راه بیاندازد.

اما حالا٬ ارتباط گسترده و تلاش برای نفوذ٬ تا حد زیادی جای خود را به مداخله نظامی داده است. البته ترکیه در همه این  حوزه‌ها٬ ظفرمند نبوده و هزینه‌هایی نیز پرداخت کرده است. این روزها٬ ترکیه در چندین پرونده منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خود را گرفتار کرده و با آن که از مشکلات داخلی قابل توجهی رنج می‌برد اما در سیاست خارجی و تحرکات مداخله‌جویانه٬ دچار خستگی و سرشلوغی شده است.

از سوریه و عراق تا آفریقا

ترکیه به فراخور ظرفیت‌های فرهنگی٬ سیاسی و تاریخی٬ روابط خوبی با افغانستان٬ پاکستان و بسیاری از کشورهای آسیای میانه برقرار کرده و بارها از ظرفیت‌های شورای ترک و جمهوری آذربایجان استفاده کرده و حالا روابط مطلوبی هم با روسیه دارد و در بخشی از بالکان نیز موفق شده که روابط خود را گسترده و عمیق کند. اما با این حال٬ ترکیه هنوز هم در8 پرونده مهم٬ با مشکلات جدی روبروست:

1) پرونده سوریه با چند تبصره و ضمائم پیچیده همچون 4 میلیون آواره سوری مقیم ترکیه٬ معارضین سوری٬ گروه‌های افراطی و تروریستی٬ شکست در سناریوی تغییر رژیم٬ ناامنی در مرزها٬ مساله کردهای تحت امر پ.ک.ک در شرق فرات و شاید از همه مهم‌تر٬ پرونده ادلب.

2) ترکیه در شرق مدیترانه٬ با مشکلات مهمی دست و پنجه نرم می‌کند که شاید نقطه کانونی آن٬ موضوع جمهوری ترک قبرس شمالی و استخراج نفت و گاز در قلمرو حریم دریایی و ساحلی قبرس و اختلاف با یونان و اتحادیه اروپا است.

3) موضوعات حساسی همچون رویارویی با ژنرال خلیفه حفتر و حامیان و او در لیبی٬ توقف روابط با دولت عبدالفتاح سیسی در مصر و برخی ابهامات مربوط به سودان٬ موجب آن شده که سیاست خارجی ترکیه در قاره آفریقا٬ نگرانی‌ها و ریسک‌هایی در بر داشته باشد.

4) با آن که پ.ک.ک در سالیان اخیر تا حد قابل توجهی زمین‌گیر شده اما این گروه هنوز هم در کوهستان قندیل در مرز ایران و اقلیم کردستان عراق و همچنین در داخل مرزهای ترکیه و سوریه٬ دردسرها و تهدیداتی برای آنکارا دارد و دولت اردوغان هنوز هم نتوانسته در مبارزه با این گروه٬ حمایت خارجی قابل توجهی به دست بیاورد.

5) روابط ترکیه با آمریکا دچار مشکلات جدی شده است.

6) شبکه گولن و مدارس و خانه فرهنگ‌های آن علاوه بر آمریکا٬ در بسیاری از کشورهای اروپایی٬ آسیایی و آفریقایی٬ هنوز هم علیه ترکیه فعال است و اردوغان نتوانسته در مبارزه با گولن نیز حمایت موثری را به سوی خود جلب کند.

7) موضوع عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا هنوز هم مبهم و نامعلوم است.

8) از زمان قتل جمال خاشقجی به این سو٬ ترکیه هنوز هم نتوانسته فکری به حال رابطه با عربستان سعودی کند و علاوه بر عربستان٬ امارات نیز دردسرهایی برای ترکیه به وجود آورده است.

توجه به دشواری‌ها و فشارهای مشکلات مورد اشاره٬ در حالی اهمیت دارد که به خاطر بیاوریم در دو سال اخیر٬ علاوه بر برخی تنگناها و مشکلات اقتصادی٬ خود حزب حاکم یعنی حزب عدالت و توسعه نیز با مشکلاتی روبرو شده و نظام ریاستی ترکیه هنوز هم مخالفین فراوانی دارد و دولت اردوغان در شرایطی قرار گرفته که از منظر بسیاری از مخالفین٬ این دولت برآمده از ائتلاف جمهور (حزب عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی)٬ تنها با 51 درصد از مردم کشور روابط خوبی دارد و نیمی از مردم و احزاب سیاسی٬ با دولت به شکل جدی مخالف هستند.

انتهای پیام/