ایران تا ۲۰۵۰ سالمند می‌شود/ فقط ۱۰ سال برای رفع تهدید جمعیتی فرصت داریم/ سیاست‌های دولت ضدجمعیتی است

به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران پویا؛ جمعیت ایران به سمت سالمندی پیش می‌رود و کشوری سالمند از نظر سلامت و امنیت توانمندی لازم را نخواهد داشت؛ این مسئله به قدری حاد است که حتی افزایش تعداد ازدواج ما را به جایی نمی‌رساند و باید مستقیماً در الگوهای فرزند‌آوری بازنگری شود. فرزند‌آوری خود به خود مسئله ازدواج را نیز محقق می‌کند؛ زمانی متوجه اهمیت این موضوع می‌شویم که بدانیم  در کشورهای توسعه یافته بخشی از تولید ناخالص ملی به بحث فرزندآوری اختصاص داده شده است و برخی کشورها نیز پا را فراتر گذاشته‌اند؛ به طور مثال در ژاپن وزارت فرزندآوری داریم و در روسیه شخص پوتین برای تشویق مردم به فرزند‌آوری تلاش می‌کند؛ آینده کشورها به این موضوع بستگی دارد در حالی که در کشور ما هیچ سرمایه‌گذاری‌ای در این زمینه اتفاق نیفتاده است.

کاهش تولدها و تبدیل کشور به یک جامعه سالمند به معنی کاهش جمعیت جوان، خلاق و تولیدگر  است؛ قبل از اینکه دیر بشود دولت و مجلس باید دست به کار شده، عزم‌شان را جزم کنند و با تصویب قوانین و اجرای آنها، مردم را تشویق به فرزندآوری کنند؛ در این میان مجلس شورای اسلامی نقش مهمی بر عهده دارد. با توجه به اینکه در موسم انتخابات مجلس شورای اسلامی به سر می‌بریم، با بررسی شعارهای انتخاباتی کاندیداها، مشاهده می‌کنیم در کمال ناباوری هیچ اشاره‌ای به این موضوع نمی‌شود، از این رو با دکتر زهره الهیان کاندیدای این دوره از مجلس شورای اسلامی، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

تسنیم: خانم دکتر با توجه به مطالعات جناب‌عالی در رابطه با موضوع جمعیت، بفرمایید که در حال حاضر از نظر جمعیتی کشور در چه وضعیتی به سر می‌برد؟

طبق سناریویی که سازمان ملل و سازمان جهانی بهداشت آن را طراحی کردند در سال 2100 جمعیت ایران به 30 میلیون نفر خواهد رسید که بیش از 50 درصد آن سالمند خواهند بود؛ در آن صورت کشور در عرصه ژئوپلتیک جهانی جایگاهی نخواهد داشت در نتیجه ما تنها 10 سال فرصت داریم تا این مشکل را برطرف کنیم؛ در حال حاضر تولدهای بالای دهه 60 باعث شده غالب جمعیت ما جوان باشد؛ برخی از پنجره‌های جمعیتی 20 سال را مطرح می‌کنند که اشتباه است در 10 سال آینده با ادامه این سیر، جمعیت مولد جوان خود را از دست خواهیم داد، از این رو دولت و مجلس باید عزم‌شان را بر روی مشوق‌های فرزند‌آوری متمرکز کنند. طبق پیش‌بینی مراکز معتبر جهانی تا سال 2050 جمعیت ایران به سن سالمندی می‌رسد به این معنی که باید برای جمعیت سالمند خود برنامه‌ریزی کنیم، اروپا در طول 100 سال به این مرحله رسید ولی ما این سیر را 30 ساله طی کردیم؛ سرعت حرکت ایران به سوی سالمندی در میان باقی کشورها به یک ضرب‌المثل تبدیل شده است، منحنی کاهش نرخ باروری ما آبشاری است و در این زمینه از همه کشورها سبقت گرفتیم.

تسنیم: با ادامه این روند چه مسائلی کشور را تهدید می‌کند؟

اروپا در طول 100 سال فرصت داشت زیرساخت‌های مناسب با جمعیت سالمند خود را فراهم کند ولی در ایران به علت سرعت زیاد، فرصت تأمین چنین زیرساخت‌هایی وجود ندارد، این یک بحران مضاعف است زیرا در حال حاضر حتی بیمه‌ها نابسامان و ورشکسته‌اند و با ادامه این اوضاع با یک بحران در تأمین اجتماعی روبرو خواهیم شد.

تسنیم: شما از چه زمانی به اهمیت این موضوع پی بردید؟

بعد از اتمام دوره نمایندگی من در سال 91 مقام معظم رهبری به موضوع کاهش جمعیت اشاره کردند در حالی که تا آن موقع حساسیت این موضوع حتی به ذهن نخبگان ما هم خطور نکرده بود و تا قبل از آن شعار "فرزند کمتر زندگی بهتر" داده می‌شد حتی بزرگان جبهه انقلاب به دنبال بحث کنترل جمعیت بودند، اولین کسی که در این رابطه هشدار داد، رهبر انقلاب بود؛ این نشان می‌دهد مقام معظم رهبری از همه نخبگان دوراندیش‌تر بودند، به محض اشاره ایشان ذهن‌های ما حساس شد و این بحث را دنبال کردیم.

تسنیم: با این توضیحات، کشور در وضعیت بحرانی قرار دارد! آیا مسئولان در این زمینه اقدامی انجام داده‌اند و در کل، موضع آنها در رابطه با این موضوع حساس چیست؟

با توجه به حساسیت این موضوع مدیران میانی و بعضاً مدیران سطح کلان، هنوز در این رابطه برنامه‌ریزی مشخصی ندارند و در واقع نسبت به آن بی‌تفاوت‌ هستند؛ در نتیجه شاهدیم سیاست‌های دولت ضدجمعیتی هستند، برای مثال در موضوع یارانه بنزین؛ به ازای اضافه شدن هر نفر به یک خانواده، میزان یارانه بنزین دریافتی کاهش پیدا می‌کند به این معنی که خانواده‌های 3 و 4 فرزندی، یارانه کمتری دریافت می‌کنند این در حالی است که در کشورهای اروپایی خانواده‌هایی که تعداد بالایی فرزند دارند از مالیات و مسئولیت‌های اجتماعی معاف و علاوه بر این از مشوق‌ها و یارانه‌ها نیز بهره‌مند می‌شوند.

تسنیم: در بحث تشویق مردم به فرزندآوری، در زمان حضور شما در مجلس، چه اقداماتی صورت گرفت و آیا این اقدامات پیگیری شد؟

مرخصی مادران یکی از موارد مهم این حوزه است، در برخی کشورها مادرها از دو تا سه سال مرخصی باحقوق دارند و پدران نیز شامل آن می‌شوند؛ ما در مجلس هشتم برای افزایش مرخصی زایمان به 9 ماه، طرحی را ارائه کردیم اما به ما گفتند شورای انقلاب فرهنگی مشوق‌هایی در این زمینه در نظر گرفته و دیگر لزومی ندارد مجلس به آن ورود کند. طرح شورایعالی انقلاب فرهنگی یک طرح جامع بود که بار مالی فراوانی داشت و اصلا اجرایی نشد؛ در مجلس بعد این طرح تصویب شد اما با این حال دستگاه‌ها به صورت سلیقه‌ای با آن برخورد می‌کنند و به آن پایبند نیستند؛ از طرفی برخی از مادران تا مقاطع بالا ادامه تحصیل می‌دهند، در این رابطه دانشگاه‌ها، وزارت علوم و وزارت بهداشت هیچ برنامه‌ای برای مادران دانشجو ندارند و هیچ‌گونه مرخصی و فرجه تحصیلی برای آنها در نظر نمی‌گیرند.

تسنیم: خانم الهیان به دو نکته اشاره کنید؛ اول اینکه سال 91 به بعد که رسما قرار شد سیاست‌های تغییر جمعیت کنار گذاشته شود و عملا اتفاقی نیفتاد، این اهمال و کم‌کاری به کدام ناحیه مربوط است؟ و تکلیف مشوق‌هایی که باید برای فرزندآوری به مردم اطمینان خاطر می‌داد، چه شد؟ و دوم اینکه شما اشاره کردید طیفی از مسئولان نظام هنوز هم در موضوع سیاست‌های مربوط به خانواده مقاومت می‌کنند و قائل به تغییر سیاست‌ها در این حوزه نیستند، بفرمایید که این افراد از روی جهل این حرف‌ها را می‌زنند یا بحث نفوذ و خرابکاری مطرح است؟

از سال 91 تا 98 مقام معظم رهبری بیش از 20 بار به مباحث مربوط به رفع موانع فرزندآوری اشاره کردند و نسبت به آن هشدار دادند؛ وقتی مجلس "طرح جامع تعالی خانواده" را تدوین کرد، دولت بار مالی آن را بهانه و از زیر بار آن شانه خالی کرد؛ با اینکه این طرح در کمیسیون فرهنگی تصویب شده بود، در حال حاضر سرگردان و بلاتکلیف باقی مانده است. باید از مسئولان اجرایی دولت دلیل این کار را مطالبه کنیم، سوال من از دولت این است که کدام طرح کلان ملی بدون هزینه و یا با هزینه کم اجرایی شده است؟! برخی از مسئولین اهمیت این طرح را انکار می‌کنند؛ پس حتماً این موضوع در اولویت دولت نیست زیرا هیچ توجیهی در این رابطه پذیرفته نیست.

تسنیم: در آمار نهایی سال 2019 سازمان جهانی بهداشت شیطنتی اتفاق افتاده است؛ طبق این آمار نرخ جایگزینی کشور ما 2.1 اعلام شده در صورتی که آمار سال 2016، 1.7 و 1.8 را نشان می‌دادند، تنها در عرض یک سال شاهد بودیم که نرخ جایگزینی ناگهان به 2.1 افزایش پیدا کرد، چگونه ممکن است این تغییر در طول یک سال اتفاق بیفتد؟!

کار به جایی رسیده که سازمان جهانی بهداشت در این رابطه به ما هشدار داده است؛ در جلسات فرهنگستان علوم پزشکی حتی دفاتر سازمان ملل به ما هشدار دادند؛ در واقع آش آنقدر شور شده که صدای آشپز هم درآمده است. با این وجود مسئولین ما هنوز بیدار نشدند و به دنبال بحث‌های مربوط به کنترل جمعیت هستند، طرح تعالی جمعیت به این دلایل معطل دولت است و ریاست مجلس هم در این زمینه قدمی برنداشته است و بار مالی آن را بهانه می‌کند ظاهرا اگر مطالبه‌ای از طرف مردم و افکار عمومی نباشد، اتفاقی نخواهد افتاد.

تسنیم: سیاست‌های کنترل جمعیت از سال 68 اعمال شد؛ در آن زمان مجلس به این موضوع ورود کرد و یکسری منابع را برای آن در نظر گفت، پس چرا در حال حاضر برای جبران آن اظهار ناتوانی می‌کنند؟ دلیل این موضوع به بی‌توجهی مسئولان بازمی‌گردد یا بحث نفوذ مطرح است؟

اگر به تاریخچه کنترل جمعیت برگردیم مشاهده می‌کنیم که در دوره سازندگی به یکباره همه شرایط برای محدود کردن جمعیت فراهم شد اما در حال حاضر برای جبران آن این اتفاق نمی‌افتد؛ محدود کردن جمعیت در کشورهای جهان سوم یک سیاست امنیتی برای آمریکا و صهیونیزم است. از چند دهه گذشته طرح امنیتی آمریکایی کیسینجر در این رابطه بود که برای دسترسی به منابع کشورهای جهان سوم باید جمعیت آنها را کنترل کنیم، بعید نیست سازمان‌های بین‌المللی و لابی‌های صهیونیستی در این زمینه دخیل باشند؛ در آخرین جلسه‌ای که در فرهنگستان پزشکی با آقای مرندی داشتیم، آقای مرندی خطاب به سازمان‌های بین‌المللی یک نقد جدی داشتند مبنی بر اینکه چرا این کشورها در گذشته تمام تلاش خود را برای کنترل جمعیت ایران انجام دادند ولی در حال حاضر تنها به هشدار اکتفا می‌کنند و هیچ اقدامی انجام نمی‌دهند.

تسنیم: در اینجا یک ابهام وجود دارد سیاست‌های جمعیتی جزو سیاست‌های کلان نظام است اما در بدنه اجرایی، کاملا در اختیار دولت است؛ این اشکال بزرگ چگونه باید حل شود زیرا دولت رسما اعلام می‌کند که منابع مالی اجرای آن را در اختیار ندارد و یا اصلا اصل آن را قبول نمی‌کند در نتیجه کار متوقف شده است. در صورت تشکیل مجلس بعدی، به نظر شما چه برنامه‌ای در این زمینه می‌تواند این تهدید را برطرف کند؟ خود شما طرحی در ذهن دارید؟

مجمع تشخیص مصلحت نظام یک مرکز راهبردی تشکیل داده که کار آن بررسی سیاست‌های ابلاغی و میزان تحقق آنهاست؛ مرکز راهبردی وقتی مشاهده کند در اجرای یک سیاست تعللی ایجاد شده به مسئولان مرتبط فراخوان می‌دهد و با گزارش‌گیری و رصد مجدد، دوباره تقسیم کار انجام می‌دهد و برای تحقق آن سیاست‌ها تلاش می‌کند، ما به یک مجلس قاطع و انقلابی نیاز داریم تا در صورت بروز چنین مشکلاتی آن را با دلسوزی پیگیری کنند.

تسنیم: با توجه به توضیحات شما، ظاهراً این مرکز قدرت اجرایی لازم را ندارد و تمام فعالیت‌های آن در نهایت به یک تذکر منجر می‌شود!  آیا مجلس می‌تواند صندوق ذخیره ارزی را در این موضوع دخیل کند؟ غیر از این، آیا راهکار مالی دیگری سراغ دارید که مثلا گزینه‌ای برای درآمدزایی در آن پیش‌بینی شده باشد؟ زیرا این کار باعث می‌شود بهانه از دست دولت گرفته شده و لایحه به صورت خودکار، اجرای این طرح را تضمین کند.

اگر دولت در بودجه‌های سالانه خود اعتباری برای این طرح در نظر نگیرد، نمایندگان می‌توانند از محلی اعتباری را برای آن در نظر بگیرند، اما دخیل کردن صندوق ذخیره ارزی به مجوز مقام معطم رهبری نیاز دارد، البته این راهکار بودجه‌ای را برای یکسال فراهم می‌کند و سال بعد باید دوباره به تصویب مجلس برسد در نتیجه پایداری لازم را ندارد اما اگر قانون آن تصویب شود، دولت خود را موظف به تأمین بودجه‌ها دانسته و هر سال بودجه‌ای را برای آن در نظر می گیرد؛ مسلماً اگر رئیس و نمایندگان مجلس مصمم به انجام این کار باشند، می‌توانند دولت را متقاعد کنند.

تسنیم: لطفا توضیح دهید علاوه بر سیاست‌های تشویقی، چه عوامل دیگری در رابطه با تشویق مردم به فرزندآوری سهیم‌اند؟

بحث دیگر فرهنگ‌سازی است؛ صدا و سیما باید به صحنه بیاید و مردم را متوجه هشدارها بکند، مسائل اقتصادی در این حوزه تأثیری صددرصد ندارند چون شاهدیم در بخش‌های مرفه جامعه هم تمایل به فرزندآوری وجود ندارد؛ دستگاه‌های فرهنگ‌سازی مثل صدا و سیما، باید در قالب برنامه‌های مختلف این بحث را پیگیری کنند و مردم باید خودشان برای نجات آینده کشور ترغیب شوند و رویکرد مناسب را اتخاذ کنند؛ البته بهتر این بود که دولت به آن کمک می‌کرد.

تسنیم: به نظر شما می‌توانیم سیاست‌های که در رابطه با مشوق‌های فرزندآوری مثلا در کشورهای حوزه اسکاندیناوی عملی شده را وارد کشور کرده و آنها را اجرا کنیم، تجربه این کشورها نشان می‌دهد این سیاست‌ها باعث ترغیب مردم شده و نرخ رشد ما در بازه‌ای تقریباً 5 ساله یک تغییر محسوس خواهد داشت.

بحث فرزندآوری یک روند تدریجی و بلندمدت است و با سیاستهای تشویقی می‌توانیم قدم به قدم به آن نزدیک شویم زیرا فاکتورهای مختلفی در این زمینه دخیل‌ هستند که باید همگی آنها در کنار هم مورد تحلیل و بررسی قرار بگیرند؛ در کشورهای توسعه یافته بخشی از تولید ناخالص ملی به بحث فرزندآوری اختصاص داده شده است. برای مثال در ژاپن وزارت فرزندآوری داریم و در روسیه شخص پوتین پا به میدان گذاشته است و برای تشویق مردم به فرزند‌آوری تلاش می‌کند؛ آینده کشورها به این موضوع بستگی دارد در حالی که در کشور ما هیچ سرمایه‌گذاری در این زمینه اتفاق نیفتاده است و اگر بخواهیم صادقانه بگویم ما دچار یک انقراض نسلی هستیم؛ در این کشورها بخش مهمی از بودجه تولید ناخالص ملی به فرزندآوری اختصاص داده شده است؛ آنها مشکلات خانواده‌ها را رفع کردند تا خانواده‌ها با آسودگی خاطر بتوانند به بحث فرزند‌آوری بپردازند.

انتهای پیام/