«معجزه آبخیزداری»| دلیل اصلی سیل­های امسال ناکافی‌بودن عملیات آبخیزداری است

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، بارندگی شدید و ممتد و سیلاب کم­‌سابقۀ واپسین روزهای سال 1397 و اوایل سال 1398 در استان­‌های مازندران، گلستان، خوزستان و فارس، گرچه فواید و آثار مثبتی همچون تغذیه منابع آبی و پرشدن مخازن سدها و از این دست به‌همراه داشت، ولی متأسفانه باعث از دست رفتن جان 78 نفر در آغازین روزهای سال نو شد و خسارت مالی فراوانی را به‌جای گذاشت.

طی این بارش­‌ها 213 شهرستان، 273 شهر و 5148 روستا به گزارش بنیاد مسکن انقلاب اسلامی درگیر حادثۀ سیل شدند و صدها میلیارد تومان خسارت در بخش­‌ها و زیرساخت­‌های مختلف از جمله کشاورزی، مسکن، حمل­‌ونقل، آب و برق و ارتباطات و مخابرات ایجاد شد. تخمین زده شده است در این سیل­‌ها، حدود 12 میلیون نفر تحت تأثیر سیل قرار گرفته، حدود 3 میلیون نفر نیازمند انواع مختلفی از امدادرسانی بوده­‌اند، حدود 371 هزار نفر مجبور به ترک محل زندگی خود شده و 943 مرکز درمانی آسیب دیده­‌اند. بنابر اعلام وزارت کشور 58 روستا از روستاهای سیل­‌زده نیاز به جابه‌جایی داشته و میزان خسارات، 35 هزار میلیارد تومان برآورد شده است.

 در بررسی­‌های انجام‌شده توسط مرکز پژوهش­‌های مجلس شورای اسلامی، از مهمترین عوامل وقوع سیل در این استان­‌ها، عدم انجام عملیات آبخیزداری به‌اندازۀ کافی بوده است، این در حالی است که مقام معظم رهبری بارها و بارها، روی اهتمام و جدیت مسئولان برای انجام عملیات آبخیزداری جهت پیشگیری از وقوع سیل تأکید کرده­‌اند.

در اینجا با استناد به گزارش این نهاد پژوهشی به مهمترین دلایل سیل­‌های اخیر در استان­‌های مختلف درگیر سیل می­‌پردازیم:

اول: استان گلستان و مازندران

شروع بارش‌ها از 29 اسفندماه 1397 در استان­‌های شمالی مازندران و گلستان آغاز شد. بارش­‌ها به‌نحوی سنگین بود که بخش­‌های درگیر سیل استان گلستان، دوسوم متوسط بارش سالیانۀ خود را طی 5 روز تجربه کرد و روستاها و شهرها در مسیر رودها بر اثر طغیان رودخانه­‌ها به‌شدت دچار آبگرفتگی شدند. نکتۀ جالب آن که این سیل­‌ها، به‌لحاظ تاریخی دارای پیشینه بوده و وقوع چندین سیل مخرب و مهیب در دوران معاصر در همین حوزه (بیش از 120 سیل کوچک و بزرگ) بیش از صدها کشته به‌جای گذاشته بودند.

مهمترین دلایل سیل استان­‌های مازندران و گلستان عبارت است از:

1. آبخیزداری ناکافی و محدود
2. جنگل‌زدایی و تخریب مراتع
3. مدیریت نامناسب منابع آب و به‌خصوص مخزن سدها
4. توسعۀ نامناسب شهری و روستایی (توسعۀ شهری به‌سمت مناطق در معرض سیل)، مسدود ساختن کانال­‌های انحراف آب در آق­‌قلا و گمیشان
5. خطوط ارتباط، کمربند شمالی آق­‌قلا و خط‌آهن و تأثیر آنها بر تشدید آبگرفتگی (در طراحی این تأسیسات به اصول آبخیزداری توجه نشده است)

دوم: استان فارس

با تداوم بارش­‌ها بخش­‌های دیگری از نواحی غرب و جنوب غربی ایران در معرض سیلاب قرار گرفتند. در روزهای 5 و 6 فروردین ماه سال 1398 بارش شدید در استان فارس که حدود 20 میلی‌متر ثبت شده است در مدت کوتاهی سبب به‌راه افتادن سیلاب ناگهانی در منطقۀ دروازه قرآن و سعدیه شیراز شد که متأسفانه به‌دلیل تجمع زیاد جمعیت در آن منطقه به‌مناسبت تعطیلات نوروزی تعداد زیادی کشته و مجروح به‌جا گذاشت و به اتومبیل­‌های بسیاری آسیب جدی رساند. از دلایل عمدۀ سیل شیراز می­‌توان به این موارد اشاره کرد:

1. عدم اقدامات آبخیزداری در بالادست دروازه قرآن
2. مداخلات غیراصولی انسانی
3. نادیده انگاشتن طبیعت در توسعۀ شهری و منطقه­‌ای شهر شیراز
4. تعدی به حریم و بستر رودخانه و مسیل و پوشاندن مسیل برای احداث بزرگراه و نادیده انگاشتن دانش موجود در رخداد سیل در دوره­‌های بازگشت

سوم: استان لرستان

سیلاب بعدی مربوط به استان لرستان بود. بارندگی شدید در روزهای 5 و 11 فروردین ماه 1398 باعث طغیان رودخانه‌های استان لرستان شد و سیلاب ناشی از آن روستاها و شهرهای مختلف استان را فرا گرفت. سیل استان لرستان سبب از بین رفتن راه­‌های ارتباطی بسیار زیادی شد و دسترسی به شهرها و روستاهای آسیب‌دیده جهت امدادرسانی را با اختلال و مشکل مواجه کرد. از مؤثرترین دلایل سیل استان لرستان می­‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. آبخیزداری ناکافی و لایروبی نشدن انهار و رودخانه­‌ها و نامناسب بودن طراحی راه و ابنیه و توسعۀ شهری و روستایی نسبت به رودخانه
2. توسعۀ ناپایدار بالادست و جنگل‌زدایی و تخریب مراتع و چرای بی­‌رویۀ دام
3. توسعۀ نامناسب شهری و روستایی و احداث سکونت‌گاه­‌ها و منازل در حریم و بستر رودخانه
4. فقر و محرومیت ساکنان که به بهره­‌برداری ناپایدار از مراتع و جنگل دامن زده است

چهار: استان خوزستان

در همین دورۀ بارش رودهای استان خوزستان نیز دچار بالاآمدگی و طغیان شده است و سیل­‌بندهای زیادی در مسیر آنها دچار شکستگی شدند. با افزایش آورد بارش­‌ها برای سدها، ذخیرۀ آبی بسیاری از سدهای بزرگ در استان خوزستان از جمله سدهای کارون، دز و کرخه به‌طور کم­‌سابقه­‌ای افزایش یافته است و سدها تا حدود 95 درصد ظرفیت­‌شان پر شد و در نتیجه برای ایجاد ظرفیت ذخیره­‌سازی برای ادامۀ بارش­‌ها به‌طور کنترل­‌شده­‌ای سرریز کردند. در نتیجۀ رهاسازی آب سدهای استان خوزستان به‌منظور کنترل سیلاب، دستور تخلیۀ چندین روستا در پایین‌دست سدها صادر شد و به‌دلیل افزایش حجم آب رودخانه­‌ها، سیلاب به بسیاری از اراضی زیر کشت و 145 روستا وارد شد. از مهمترین دلایل وقوع سیلاب در استان خوزستان می­‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. مدیریت نامناسب مخازن سدها و رهانکردن بموقع آب جهت افزایش ظرفیت پذیرش آب
2. عدم جانمایی و توسعۀ مناسب سکونت‌گاه­‌های شهری و روستایی و نادیده یا خفیف گرفتن عملی مخاطرات سیل
3. اتکای زیاد به ظرفیت سدها و عدم پندآموزی از سیلاب­‌های گذشته (در انجام عملیات آبخیزداری به‌اندازۀ کافی)
4. تعدی به حریم رودخانه­‌ها و انهار
5. توسعۀ سطح زیرکشت در مناطق و دشت­‌های سیلابی شناخته‌شدۀ مجاور رودخانه
6. دخالت­‌های ناپایدار در هورالعظیم و تالاب شادگان و سایر تالاب­‌ها و آبگیرهای کوچک دائمی و فصلی
7. توسعۀ ناپایدار جلگۀ خوزستان با توجه به حساسیت متعدد و پیچیده در حوزه­‌های مختلف آب و برق و نفت و کشاورزی و حمل­‌ونقل و غیره

البته در ماه‌­های اخیر نیز بارش­‌های نوار جنوب و جنوب شرقی کشور، سبب به‌راه افتادن سیلاب در استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان و کرمان شد که باید منتظر اعلام دلایل وقوع این سیلاب­‌ها از سوی مسئولان ماند.

در مجموع باید گفت نگاهی گذرا به دلایل وقوع سیل در استان­‌های گلستان، مازندران، خوزستان، لرستان و فارس نشان می­‌دهد عدم توجه کافی به آبخیزداری و آبخوان‌داری جهت هدایت رواناب­‌ها و جلوگیری از تشکیل سیلاب مخرب، دلیل عمدۀ این سیل­‌ها بوده است و این باید درس عبرتی برای مسئولان و تصمیم­‌گیران باشد تا با انجام عملیات آبخیزداری و توسعۀ پوشش گیاهی به‌اندازۀ مناسب و کافی، جلوی خسارت­‌های احتمالی آینده گرفته شود و این چیزی است که باید سرلوحۀ کارهای مسئولان به‌خصوص دستگاه‌های نظارتی باشد.

انتهای پیام/+