یادداشت| بیم‌ها و امیدهای وضعیت فرهنگی روزهای اخیر

باشگاه خبرنگاران پویا- رصد اجمالی وضعیت فرهنگی روزهای اخیر در اثر شیوع ویروس کرونا در کشور نشان دهندۀ بیم ها و امیدهایی است.

امیدها

در بحران ها همیشه ظرفیت های بی بدیلی برای تبدیل تهدید ها به فرصت وجود دارد. بحران کرونا نیز از این قاعده مستثنی نیست. برخی از این فرصت ها به شرح ذیل قابل اشاره است.

شر مشترکی دامن گیر جامعۀ ایرانی شده و جامعۀ زنده و پویا و انقلابی ایران را یک بار دیگر به قیام واداشته است. وحدت در مواجهه با این پدیدۀ ناشناخته جدید، از نکات امید بخش در این حادثه به حساب می آید.

مشاهدۀ پدیده‌های مردمی و اقامۀ مسئولیت اجتماعی توسط قشرها و اصناف و آحاد جامعۀ ایران در مواجهه با کرونا، از جمله تنبه های امید بخش در وضع کنونی جامعۀ ایرانی است. جامعه ای که از فیلسوف و شاعر آن تا اجتماعات کوچک محلی و سمن ها و صاحبان رسانه‌های فردی در بستر فضای مجازی در آن دغدغه دارند تا این گرفتاری جمعی را بر طرف نمایند.

این حقیقت را مصادیق فراوانی تبیین و حمایت می‌کنند. از توصیه‌های مقام معظم رهبری حفظه الله و علما در قرائت آیات قرآن و ادعیه برای تذکر و استغاثه و دعا و توصیه به صبر و جهد برای مواجهه با این بلای جدید بگیرید تا دست به قلم شدن فیلسوفی چود داوری اردکانی برای توصیف و تدبیر پیامدهای کرونا، تا تلاش شاعران و ادیبانی که آن ها نیز هم با اشعار و هم با تنبهات معرفتی قصد ترمیم و اصلاح مواجهه ما در بحران کرونا را دارند، از رسانه ملی بگیرید تا چهره های منفرد رسانه ای که از سر دغدغه در صفحه های شخصی خود فرصت هایی برای گفتگو و به اشتراک گذاردن تجربه های مواجهه با کرونا را برای دیگران فراهم مینمایند و پزشکان و روانپزشکانی که با ضبط تصویر خود و در اختیار گذاشتن کانال ارتباطی به دیگران توصیه های بهداشتی و روان بهداشتی خود را منتقل می کنند، تا نیروهای بسیج مردمی که به گندزدایی و ضد عفونی نمودن معابر و محل تردد مردم می پردازند. برخی جامعه شناسان با رویکردی فعال سعی در تبیین و توضیح پدیده داشتند و خرده پدیده های جذاب و معنوی و امید بخشی مانند هیئت مجازی، اعتکاف خانگی، روضۀ کوچه ای و مراسم ختم مجازی را نقد و معرفی کردند و.... .

  کرونا ویروس در وضعیت بحرانی که به وجود آورده نهیبی جدی به آحاد جامعه نیز زده است. این گرفتاری جامعه ایرانی را متوجه این نکته نیز نموده است که فردگرایی و پیروی از الگوهای سبک زندگی مدرن در این زمانه نمی تواند نسخه ای قابل اعتماد باشد. کرونا به آحاد قشر غرب زده و غرب گرای ایرانی و فردگرایی های مذموم سنتی جامعه ایرانی این نهیب را می زند که گرفتاری دیگران گرفتاری من نیز خواهد بود. در کنار خوشبختی و سعادت دیگران است که من نیز سعادتمند خواهم بود. این تجربه عمیق حاصل از اتحادی است که در مواجهه با شر مشترک دامن گیر امروز جامعه ایرانی رخ داده و این خود نکته ای امید بخش در حادثه و بحران اخیر کرونا است.

مرگ آگاهی و توجه به آموزه های دینی از این دست و نسبت آن با مفهوم شهادت در این خصوص از دیگر امیدها در این واقعه است که خود شرح مبسوطی می طلبد.

بیم ها

تاثیرات نامطلوب فرهنگ عالم متجدد بر زیست بوم فرهنگی ایران، موجب شده تا برخی از ارزش‌های بنیادین زیست مدرن از جمله فردگرایی به صورتی نامتعارف در جامعۀ ایرانی رخنه نموده و بخشی از جامعۀ تجددگرا و تجدد طلب ایرانی را دستخوش تغییرات فرهنگی محسوسی نماید. این زمینۀ تاریخی که وضعیت معاصر ما را به اغتشاش معنایی، فرهنگی و تمدنی کشیده است، یک بار دیگر با ظهور پدیده ای به نام کرونا ویروس، در عمیق ترین لایه های معرفت جمعی ما، و بر نظام های معنایی هویت بخش فرهنگ امروز ایران، هجمه آورده است.

از آنجا که هر فناوری با ورود خود به یک جامعه، فرهنگ آن جامعه را مطابق با غایات کارکردی خویش، متاثر می نماید و با در نظر گرفتن این حقیقت که کرونا ویروس نیز خود محصولی تکنولوژیک است، نتیجه می گیریم که همزمان با ورود و حضور این ویروس در ایران، نظام معنایی هم سنخ آن نیز برای جامعۀ ایرانی، سوغات آورده شده است.

هجوم هشتگ ها، و جایگزینی مفاهیم هم سنخ با فناوری های رسانه ای جدید، علاوه بر آسیب های زیستی که کرونا به جامعۀ ایرانی می زند، آسیب های عمیق معرفتی را نیز به همراه دارد. دیگر رسانه های ایرانی از مفاهیم اصیلی چون توکل، صبر، دعا، تضرع، استغفار، و... برای درک و تبیین وضعیت مواجهۀ خود با کرونا استفاده نمی کند. هشتگ، «کرونا را شکست می دهیم»، انگار قرار است همۀ توجهات معنوی و هراس و اضطرار ناشی از این پدیده بیولوژیک و تکنولوژیک را توجیه و تفسیر کند.

از این منظر و همانطور که محمد مهدی سیار از شعرای خوش ذوق معاصر به درستی اشاره داشته، آغاز کشف و گزارش حضور این ویروس از شهر قم به امری نمادین تبدیل شد و گویای این حقیقت بود که؛ قم که خود می بایست خاستگاه مواجهه و قیام معرفتی علیه کرونا باشد، به مرکز کشف آن بدل گردیده است. دانشگاهیان که در این مسئله جای خود دارند. بجز معدود چهره های دغدغه مند در تبیین بومی پدیده های فرهنگی و اجتماعی، در دانش گاه ها دیگران مروج نظام های معنایی مخرب فرهنگ و هویت ایرانی هستند. این خود به احیا و باز طراحی نهاد علم در ایران باز می گردد که مجال سخن گفتن از آن، در زمان دیگری است.

از مهمترین بیم‌ها و نقطه ضعف‌های مواجهه اخیر ما با پدیدۀ کرونا به شیوۀ اداره و تصمیم های راهبردی اشتباه در ادارۀ این وضعیت بحرانی باز می گردد. سیاستگذاری و فرماندهی اصلی قرارگاه مقابله با شیوع کرونا به جای اینکه به مقامی سپرده شود که در تصمیم گیری از جامعیت برخوردار باشد به شخص وزیر بهداشت سپرده شد. اساسا سیاستگذاری امری است که ماهیتی چند بعدی داشته و نیازمند تخصص های متنوعی است و این ویژگی نیازمند نگاهی جامع است. مرشدان و مدافعان سلامت جامعه، علی رغم جانفشانی های قابل تقدیری که از خود به نمایش گذاشتند، نشان دادند که  جامعیت لازم برای ادارۀ بحران های حوزۀ سلامت را دارا نیستند.

* علی جوادی جورتانی، مدرس دانشگاه 

انتهای پیام/*