عالمی: نقش اجتماعی عکاسان شانه به شانه جامعه‌شناسان تعریف می‌شود/ لزوم پرهیز از سیاه‌نمایی در عکاسی از مشاغل
اکبر عالمی معتقد است که در حوزه عکاسی از مشاغل، عکاسان تاکنون سوژه‌های زیادی را شکار کرده‌اند اما آنچه از آن غفلت شده، ابعادی از اشتغال است که مایه سربلندی جامعه می‌شود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، در میان جشنواره‌ها و مسابقات هنری که در طول سال برگزار می‌شوند، کمتر رویداد هنری وجود دارد که توجه خود را معطوف به کار و اشتغال به عنوان یک موضوع و دغدغه مهم اجتماعی کرده باشد؛ حوزه کار و اشتغال، حوزه‌ای است که ابعاد مختلف آن می‌تواند از دریچه فرهنگ و هنر و از نگاه تیزبین هنرمندان هر چه بهتر و بیشتر شکافته شود؛ چراکه می‌تواند به برنامه‌ریزان و مدیران مربوطه نقشه راه ارائه دهد. عکاسی از مشاغل حوزه مغفول مانده‌ای است که می‌توان ابعاد مختلف آن را تنویر و واکاوی کرد. اکنون در کشور ما مشاغلی وجود دارند که بسیاری از آنها در روزگاری که تأکید بر کارآفرینی، نُقل محفل بسیاری از مسئولان است هنوز آنگونه که باید دیده و شناخته نشده‌اند؛ عکاسی از مشاغل می‌تواند با نمایش جذابیت‌ها و ابعاد مختلف مشاغل مذکور، ایده‌های متنوعی را در ذهن مردم شکل دهد و مسیر زندگی‌شان را عوض کند. با توجه به اهمیت این موضوع مهم اجتماعی و کوشش عکاسان در نمایش واقعیت‌ها و آگاهی‌بخشی به جامعه درباره کار و مشاغل، نخستین مسابقه بین‌المللی عکس کار ایران به همت مرکز کار ایران از مدتی پیش فراخوان خود را منتشر کرده است.
برای بررسی وضعیت عکاسی از مشاغل در ایران، به سراغ اکبر عالمی استاد دانشگاه و عکاس پیشکسوت کشور رفتیم و به گفتگو با این هنرمند سرشناس نشستیم. عالمی عکاس و سینماگر شناخته شده کشورمان، متولد سال 1324 در اهواز و استاد دانشگاه تربیت مدرس است. وی فارغ‌التحصیل رشته سینما از دانشکده هنرهای دراماتیک و دارای مدرک دکترای سینما از کشور انگلستان است. عالمی از سال 1379 تا 1386 سابقه عضویت در فرهنگستان هنر و فرهنگستان زبان و ادب فارسی را در کارنامه خود داشته است. او بیشتر تجربه‌های خود در سینما را در قالب مستند به ثبت رسانده است که از جمله آنها می‌توان به ساخت مستندهایی چون «مروارید خلیج فارس» و «خلیج فارس، نواحی نه گانه» اشاره کرد.
مشروح گفتگو با اکبر عالمی را در ادامه از نظر می‌گذرانید:
***
برگزاری مسابقه‌ای با موضوع تخصصی عکاسی از کار و مشاغل را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
یکی از سرمایه‌های اصلی جوامع پیشرفته در دنیا، کار و اشتغال است؛ وقتی می‌خواهیم بفهمیم که آیا جامعه‌ای پویا است یا خیر، ابتدا باید متوجه شویم که فعالیت بازار کار در آن جامعه چگونه است. به نظرم برگزاری مسابقه‌ای با موضوع کار و اشتغال، قداست دارد؛ چراکه ارزشمندترین فعالیت اجتماعی انسانی را زیر ذره بین عکاسان قرار می‌دهد. معتقدم که اگر بخواهیم در فرایند به تصویر کشیدن صحیح حوزه‌ای چون کار و اشتغال، موفق باشیم، باید فارغ از کار و اشتغال فیزیکی، شاخه‌های گوناگون حوزه کار و اشتغال در سرزمین مادریمان را هم مدنظر قرار دهیم؛ بنابراین لازم است که در تعریف کار و اشتغال، به کارهای فکری و غیریدی هم توجه شود و عکاس شاغل در این حوزه به عملکرد شاغلینی چون اندیشمندان، معلمان، مدرسان، مترجمان و... که بُعد فیزیکی کار آنها چندان در جامعه محسوس نیست هم بپردازد و لحظه‌های درستی از این مشاغل را به تصویر بکشد.
به اعتقاد من منفعت برگزاری هر جشنواره تخصصی بیش از ضرر آن است؛ یکی از ویژگی‌های مهم هر جشنواره، نوع انتخاب و کیفیت ارزیابی آثار ارسالی است؛ اینکه هنرمند با ارسال آثار خود به یک جشنواره سعی می‌کند تا از رهگذر نگاه داوران و مخاطبان، آثارش را به نقد بگذارد، ازجمله ویژگی‌های مثبتی است که می‌تواند زمینه‌ساز رشد و ارتقای کار هنرمند باشد.
البته چینش درست هیأت داوران یکی از نکات مهم در برگزاری هر جشنواره است که می‌تواند بر ارزش‌های آن بیفزاید؛ احترام به نظرات هیأت داوران در تمام رقابت‌های هنری و ادبی همواره باید وجود داشته باشد و اگر هنرمندی نسبت به آرای داوران بی احترامی کند و سعی کند به طرح نکاتی از این دست که هنرمندان منتخب حتما و الزاما ارتباطات خاصی با داوران داشته‌اند، بپردازد، به جایگاه و شأن داوران بی احترامی کرده است؛ این را با قاطعیت می‌گویم؛ داوری که سالیان سال در حوزه عکاسی و یا هر حوزه هنری دیگری فعالیت کرده است، هرگز با یک انتخاب اشتباه اعتبار خود را زیر سؤال نمی‌برد.
فکر می‌کنم هیأت داوران حاضر در نخستین مسابقه عکس کار که ترکیبی از افرادی با تخصص‌های آکادمیک و تجربی هستند؛ ترکیب مناسبی را شکل داده است؛ حضور آقایان شاهرودی، زنده‌روح کرمانی و غفاری که همگی از اساتید آکادمیک و با تجربه در زمینه عکاسی هستند، اتفاق خوبی است و این امر می‌تواند عکاسان را به مشارکت حدأکثری در این رویداد هنری ترغیب کند؛ داورانی که در این جشنواره حاضرند، سابقه کار حرفه‌ایشان بین 30 تا 40 سال است و داورانی که چنین سابقه طولانی در رشته‌ای تخصصی دارند، مطمئناً سلیقه والایی هم خواهد داشت و در انتخاب آثار کاملاً با صبر و حوصله اقدام می‌کنند و در ادامه نیز با اشتراک آرایشان با یکدیگر، سعی می‌کنند به یک وفاق جمعی دست یابند؛ این ترکیب، شامل آدم‌های با تجربه‌ای است که زاویه نگاهشان متمایز است و بی‌شک حضورشان می‌تواند باعث رشد کار عکاسان در آینده شود.
از نظر شما مهم‌ترین ویژگی و مشخصه‌های موجود در یک عکس خوب چیست؟
پس از گذشت 150 سال از فعالیت جدی عکاسی در جهان، تماشای عکس‌های خوب از نظر مردم کمی سخت‌تر شده است؛ از نظر من هر عکس ثبت‌شده‌ای باید چشمگیر باشد و بتواند در کوتاه‌ترین زمان، فرصت تفکر به چیزی جز خود را از مخاطب بگیرد و او را مجذوب کند؛ با توجه به اینکه در قرن 21، سواد بصری مردم با وجود تکنولوژی‌های مختلف و اینترنت بالاتر رفته است، مطمئناً هر هنرمند کار سخت‌تری را برای خلق آثار باکیفیت پیش روی خود دارد.
با این وجود، تداوم برگزاری جشنواره‌هایی از این دست و نقش آنها در بهبود فرهنگ قدردانی از مشاغل کمتر محسوس را لازم می‌دانید؟
بله؛ اساساً مسیر رشد یک جشنواره از تداوم برگزاری آن می‌گذرد؛ البته باید به این نکته نیز توجه داشت؛ اینکه در ابتدای راه یک جشنواره بخواهیم انتظارات زیادی از آن داشته باشیم چندان راه به جایی نمی‌برد؛ بلکه به زعم من یک جشنواره تازه و نوپا تازه پس از گذشت پنج دوره می‌تواند شکوفا شود و در این مسیر با توجه به نقش مهم موضوعات و کیفیت انتخاب‌های دبیرخانه و وجود هیأت داوران حرفه‌ای، می‌توان امیدوار بود که توفیقات مورد انتظار، به مرور حاصل شود.
نقش عکاسان در جلب توجه افکار عمومی به مسائل مهم اجتماعی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بی‌تردید نقش عکاسان در جلب توجه افکار عمومی به مسائل کلیدی اجتماعی، نقش مهم و خطیری است که می‌تواند احساس مسئولیت را در بین مخاطبان برانگیزد؛ اساساً نقش اجتماعی عکاسان در نمایش ابعاد پیدا و پنهان موضوعات اجتماعی چون کار و اشتغال، می‌تواند شانه به شانه جامعه‌شناسان تعریف شود؛ هر عکاس با جهان‌بینی خاصی که نسبت به مشاغل مختلف دارد، تلاش می‌کند تا نگرش خود را در آثارش به نمایش بگذارد؛ بی‌شک مادامی که یک عکاس نسبت به شغل و جایگاه شخصیتی فرد شاغلی که سوژه عکاسی اوست، شناختی نداشته باشد، نمی‌تواند تصویر درستی را از آن شخص و شغل او به نمایش بگذارد؛ عکاسی که می‌خواهد شغلی را به تصویر بکشد، باید جهان‌بینی مشخصی نسبت به اشتغال داشته باشد و این جهان‌بینی به نحوی بارز در آثارش متجلی شود.
در حال حاضر بسیاری از شهروندان به ابزار دوربین دسترسی دارند؛ چه دوربین‌های حرفه‌ای و نیمه حرفه‌ای و چه دوربین‌هایی که به واسطه تلفن‌های همراه در اختیارشان قرار دارد؛ از نظر شما تفاوت یک عکاس با یک فرد معمولی چیست؟
در روزگاری که دوربین‌های تمام اتوماتیک در دست مردم است، تفاوتی که می‌تواند میان یک فرد معمولی و یک عکاس وجود داشته باشد، نوع نگاه و خلاقیت است؛ هر عکاس باید بر علومی چون جامعه‌شناسی، روانشناسی، تاریخ و بسیاری از مباحث تخصصی دیگر تسلط داشته باشد تا عکس او بتواند تأثیر لازم را بر مخاطبانش بگذارد. بارها گفته شده است که قدرت یک عکس می‌تواند بیشتر از هزاران کلمه باشد و همین موضوع بر اهمیت کار عکاسان می‌افزاید. قطعاً عکاسان برای حضور در یک رویداد هنری رقابتی، باید از میان عکس‌های بسیاری که ثبت کرده‌اند، بهترین آثار خود را انتخاب و ارسال کنند؛ اگر یک عکاس بر اهمیت و ارزش کار خود واقف باشد، مطمئناً با نگاه نافذتری به سراغ سوژه‌های منتخب خود می‌رود.
از نظر شما کدام یک از ابعاد و زوایای موجود در حوزه عکاسی از مشاغل جذاب‌تر و قابل پرداخت‌تر است؟
قطعاً اغلب عکاسان که در حوزه عکاسی از مشاغل فعالیت می‌کنند، در طول فعالیت خود از سوژه‌های زیادی عکاسی کرده‌اند اما موضوعاتی که به زعم من از آن غفلت شده است، ابعادی از اشتغال است که مایه سربلندی جامعه می‌شود؛ برخی عکاسان با انتخاب ساده‌ترین کار ممکن، به سمت عکاسی از مشاغل کاذب می‌روند که برای جامعه و تقویت حس خودباوری ما مناسب نیست؛ به نحوی که اگر بخواهیم عکس‌های خود را به یک جشنواره خارجی بفرستیم و یک مخاطب خارجی با آن عکس‌ها روبه‌رو شود، حس بدی از جامعه ایران و اشتغال به وی دست می‌دهد؛ در حالیکه نباید این‌طور باشد؛ بلکه باید تلاش کنیم تا با ثبت عکس‌های خوب و امیدبخش، باعث افتخار و سربلندی ایران شویم و پرچم کشورمان را به اهتزاز درآوریم.
سخن پایانی؟
فکر می‌کنم جشنواره عکس کار که در آغاز راه است، باید به گونه‌ای گام بردارد که بتواند الهام‌بخش باشد و فضای کار و اشتغال را به شکلی ترسیم کند که نمایانگر و معرف یک جامعه پویا باشد نه جامعه‌ای ایستا؛ بنابراین لازم است این جشنواره با دربرگیری موضوعات مختلف و توجه به مشاغل تخصصی متنوع، بیش از هرچیز برجسته‌سازی این مشاغل را وجهه همت خود قرار دهد.
انتهای پیام/