لزوم توجه رسانه‌ها به ضعف‌های خود در بحران کرونا/ درسهایی که کرونا به رسانه‌ها داد
یک مدرس سواد رسانه‌ای عملکرد رسانه‌ها در بحران کرونا به یک حرکت تکاملی تشبیه کرد و گفت: عملکرد رسانه‌ها در ابتدای بحران کرونا دچار نوعی بهم ریختگی بود که به مرور بسیار بهتر شد و این رشد شایسته تقدیر است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ بعد از شیوع ویروس کرونا در ایران در کنار مسئولان و فعالان حوزه پزشکی، خبرنگاران هم مانند دیگر بحران‌ها، پا به عرصه عمل گذاشتند و با وجود احتمال درگیری مستقیمشان با بحران کرونا، افکار عمومی را از روند درگیری، شرایط مقابله و امید به بهبود بیماری مطلع کردند.
رسانه‌هایی که در این زمینه و از ابتدای بحران کرونا پا به پای سایرین قدم برداشته و فعالیت کرده‌اند شایسته تقدیر هستند؛ در رابطه با عملکرد کلی رسانه‌ها در کشور و لزوم تقدیر از آنها با "علی‌محمد رجبی" مدرس و مولف کتب سواد رسانه‌ای گفت‌وگو کردیم.
وی که سرپرستی مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا ناجا را هم بر عهده دارد معتقد است عملکرد رسانه‌ها در ابتدای بحران بهم ریخته بود اما به مرور و با ساماندهی گروه‌های مرجع رسانه‌ای این روندد رو به رشد رفته و این رشد سریع شایسته تقدیر است البته نقطه ضعف‌ها همچنان بر قوت خود باقی است و باید از آنها برای مقابله با بحرانهای بعدی درس گرفت؛ در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانید:
تسنیم: پیش از هرچیز لازم است عملکرد رسانه‌ها را در یک روند کلی مورد بررسی قرار داد تا بتوان نسبت به آن یک شناخت نسبی کسب کرد؛ شما این روند عملکردی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
عملکرد رسانه‌ها در بحران کرونا را باید به صورت طیفی مورد بررسی قرار داد؛ در ابتدای بحران کرونا شاهد نوعی بهم ریختگی عملکرد در رسانه‌ها رسمی کشور بودیم. این بهم ریختگی در فضای مجازی دوچندان بود. رسانه‌ها در ابتدای بحران نمی‌دانستند چه عملکردی باید داشته باشند، گاهی اخبار متناقض منتشر می‌شد و گاهی هم دچار شایعات می‌شدند. حتی گاهی این شایعات و اخبار نادرست بازنشر می‌شد.
تسنیم: چه دلایلی می‌توان برای این بهم ریختگی عملکردی ذکر کرد؟
شاید بخشی از این بهم‌ریختگی رسانه‌ای به دلیل اظهارات ناآگاهانه برخی مسئولان هم بود و رسانه‌ها هم به اظهارات ناآگاهانه برخی مسئولان محلی ضریب می‌دادند. فضای مجازی هم پر از شایعات شده بود بنابراین می‌توان گفت در اوایل شیوع ویروس وضعیت بسیار بد و بهم ریخته بود که این موضوع شاید به خیلی به رسانه‌ها ارتباط پیدا نکند و کل کشور را شامل شود.
شکلگیری گروه‌های مرجع رسانه‌ای و رسمی در کشور
اما به مرور وضعیت از حالت بهم ریختگی ابتدایی خارج شد؛ گروه‌های مرجع رسانه‌ای و رسمی در کشور شکل گرفت و یک خط واحد رسانه‌ای ایجاد شد. به مرور جریان رسانه بهتر شد و در حوزه‌های مختلف سیاستهای واحد ایجاد شد. در حوزه بهداشت تمرکز رسانه‌ها بر بحث پیشگیری بود و تعادل بین اخبار منفی و مثبت به‌وجود آمد. رسانه ملی هم با قدرت وارد شد و در مجموع عملکرد رسانه‌ای کشور در کل بحران متوسط رو به جلو بود که این روند مثبت شایسته تقدیر است البته نقطه ضعفهایی هم داشته‌ایم به خصوص در تأمین نیازهای رسانه‌ای مردم و سرگرمی آنها در پروسه خانه‌نشینی.
تسنیم: برای این موضوع می‌توانید کمی مصداقی‌تر صحبت کنید.
متأسفانه در پروسه خانه‌نشینی مردم شاهد تنوع سرگرمی نبودیم و سرگرمی انگار تنها به فیلم دیدن منتهی می‌شد و این کافی نبود و به هر حال باعث خسته شدن مردم می‌شد. یکی از وظایف رسانه‌ها تنوع‌بخشی بود که به‌صورت کامل محقق نشد البته این موضوع چندان به وجوهات خبری رسانه‌ها ارتباط پیدا نمی‌کند و جنبه‌های دیگر رسانه را شامل می شود.
تسنیم: یعنی رسانه‌ها در حوزه وظایفان عملکرد مناسبی نداشتند؟
رسانه‌ها علاوه بر مسئولیتهای خبری که شامل اطلاع‌رسانی دقیق، آموزش و پیشگیری از کرونا و تبیین شایعات و اخبار منفی می‌شد باید بر تأمین سرگرمی لازم برای مردم هم تلاش می‌کردند و این موضوع هم باید در سیاستهای کلی رسانه‌ها قرار بگیرد. سرگرمی که بتواند مشکلات روحی و روانی درون خانواده‌ها را پوشش دهد نه اینکه تنها به پخش فیلم منتهی شود.
توجه به سرگرمیِ صرف و بی هدف که نه امید بخش است و نه می‌تواند مشکلات مردم را حل کند، کافی نخواهد بود و اگر این رویه ادامه پیدا کند مردم تحمل در خانه ماندن را نخواهند داشت و نتیجه آن اختلافات درون خانه‌ها خواهد بود.
مدیریت در خانه ماندن کمتر مورد توجه رسانه ها بود
مدیریت در خانه ماندن کمتر مورد توجه رسانه‌ها بود! اینکه چطور در خانه بمانیم؟ چگونگی پیشگیری صرفاً به رعایت بهداشت فیزیکی محدود نمی‌شود و بهداشت روان هم باید در اولویتهای رسانه قرار گیرد؛ بهداشت روانی کمی مورد غفلت واقع شده و رسانه‌ها کمتر به آن توجه کرده‌اند.
نکته بعدی فعالیت در حوزه معنویت است که متأسفانه برخی رسانه‌های ما به حوزه معنویت و دعا ورود ویژه‌ای نداشتند؛ این فضا می‌تواند به امنیت روانی جامعه کمک فراوانی کند و فضای در خانه ماندن می‌تواند به تقویت باورهای دینی و معنویت خانواده‌ها کمک قابل توجهی کند که این موضوع هم کمرنگ و مغفول بود.
تسنیم: اما رسانه‌ها در این بحران وظایف زیادی داشتند و شاید تمرکز بر تمام وجوهات کمی دشوار می‌نمود؛ به عنوان مثال در کنار وظایف اصلی خود، نبرد دیگری در جبهه‌ای متفاوت از کرونا با شایعه‌سازان و رسانه‌های معاند داشتند؛ نظر شما در رابطه با این وجهه خبر چیست؟
بله! شایعات توسط رسانه‌های معاند و دشمنان جمهوری اسلامی به شدت افزایش داشت. چرا که این رسانه‌ها به‌دنبال تحریک لایه‌های مختلف اجتماعی هستند. کرونا هم بستر مناسبی برای آنها فراهم کرد تا با اتکا به یک موضوع همه‌گیر دوباره همان سیاستهای تخریبی را دنبال کنند.
این یک واقعیت است که این رسانه‌ها وظیفه اصلیشان همین تخریبهاست. از طرف دیگر، فعالیتهای ضد شایعه و تبیین مناسب دروغ پراکنی‌ها وظیفه‌ای بود که برخی رسانه های داخلی به عهده گرفتند. شاید بتوان گفت بیشتر منابع داخلی ما به این موضوعات واکنش نشان ندادند اما در این بین بودند رسانه‌هایی که پاسخ به این شایعات را در دستور کار خود قرار دادند. رسانه ملی هم در بخشهای خبری به این شایعات پاسخ داده شد. اما در فضای مجازی عملکرد خوبی در تبیین شایعات وجود نداشت.
باید به این نکته توجه داشته باشیم که این برای چندمین بار است که کشور از نقطه شایعه‌سازی و عملیات روانی با ترکیب آن با یک جنگ شناختی، آسیب‌پذیر شده است. فکر می‌کنم الان زمان مناسبی باشد که ما ساختاری در چارچوب رسانه های رسمی کشور طراحی کنیم تا با مدیریت واحد به برخورد با شایعات اقدام کند و در کنار ستاد ملی کرونا باید ستاد ملی خبری و رسانه‌ای ما در حوزه پاسخدهی به شایعات فعال باشد.
وضعیت فعلی ما نسبت به قبل بهتر شده است اما به هر حال این چندمین بار است که در کشور از این خلأ سواستفاده شده و برای کشور مشکل به وجود آورده‌اند.
انتهای پیام/