اعتراض به سکوت کلیسا/ بازنمایی جایگاه پاپ در سینمای غرب

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، فیلم «دو پاپ» محصول سال 2019 به عنوان اثری که در ژانر دینی و تاریخی ساخته شده، پیشنهاد مناسبی است برای مخاطبانی که می‌خواهند اطلاعاتی درباره دولت‌شهر واتیکان، کلیسای مرکزی کاتولیک، جایگاه و موقعیت پاپ و ... کسب کنند.

کارگردانی فیلم را «فرناندو میرلس» کارگردان اهل برزیل به عهده داشته و آنتونی هاپکینز و جاناتان پرایس به عنوان بازیگران اصلی جلوی دوربین رفته‌اند.

فیلم قصه لاغری دارد و فاقد اوج و فرودهای دراماتیکی است که بتواند حس تعلیق و هیجان را به مخاطب منتقل کند. مخاطبی که در جریان اخبار روز باشد احتمالا سرنوشت نهایی شخصیت‌ها را می‌داند. اگر هم چنین اطلاعاتی نداشته باشد، ماجرای جابجایی دو پاپ و رفتن یکی و آمدن دیگری آن‌قدر اهمیت ندارد که کسی به خاطرش نگران شود.

اما در عوض جدال لفظی که میان دو کشیش مسیحی رخ می‌دهد، حاوی نکات آموزنده‌ و جذابی است که می‌تواند خلا نداشتن یک قصه پرملات را جبران کند.

*تلفیق تصاویر آرشیوی و داستانی

فیلمساز برای آنکه حس ملموسی از رویدادهای مربوط به واتیکان و انتخاب رهبران جدید را ارائه دهد تصاویر مستند را در لابلای سکانس‌های داستانی گنجانده است.

دو سال پیش کارگردان فیلم بلکککلنزمن (اسپایک لی) نیز از همین تمهید بهره برد و در انتهای فیلمش تصاویر آرشیوی از تظاهرات شهر شارلوت ویل و سخنرانی ترامپ را نمایش و با این روش هشدار داد که رویه غلط دهه هفتاد آمریکا درباره نژاد پرستی همچنان برقرار است.

شباهت فیلم‌های نامبرده شده این است که هر دو ساختار زندگینامه‌ای دارند و بخشی از داستان‌شان را از واقعیت وام گرفته‌اند. در فیلم «دو پاپ» کارگردان حداکثر استفاده را از تصاویر آرشیوی برده است. در ابتدای فیلم بخشی از مراسم تشییع پیکر جان پائول دوم را نشان می‌دهد و سپس سراغ مردمی می‌رود که منتظر اعلام نام پاپ جدید هستند. پخش تصاویر واکنش بخش‌های خبری جهان به این موضوع مهم، واقع‌نمایی فیلم را افزایش داده است. همچنین در پایان فیلم زمانی که درباره ساده‌زیستی قهرمان داستان صحبت می‌کند تصاویری مستند از حضور صمیمانه او در میان عامه مردم را پیش روی مخاطب قرار می‌دهد. در ابتدای فیلم عبارت «الهام گرفته شده از رخدادهای واقعی» نقش بسته است. کارگردان اگر چه به اصل ماجرا وفادار مانده؛ ولی مسلما در فرایند پردازش شخصیت‌ها، نظر و سلیقه خودش را هم اعمال کرده است. مثلا در سکانس‌هایی که دیدارهای خصوصی پاپ جدید و قدیم صورت می‌گیرد، حرف‎های زیادی رد و بدل می‌شود. این دیالوگ‌ها که دو نوع جهان‌بینی خاص را نشان می‌دهند احتمالا برآمده از ذهنیت و تخیل کارگردان هستند. چون در هیچ منبع و مرجعی ذکر نشده که پاپ جدید و قدیم در دیدار دو نفره‌شان چه گفتند و چه شنیدند.

*چرا ما فیلم زندگی قهرمانان زنده را نمی‌سازیم؟

در سینمای خودمان فیلم‌های بیوگرافیک زمانی مجوز ساخت می‌گیرند که فرد مورد نظر در قید حیات نباشد. در بین فیلم‌های داستانی سینمای ایرانی اثری را سراغ نداریم که زندگی یک قهرمان اسطوره‌ای را در زمان حیاتش روایت کرده باشد. اما فیلم «دو پاپ» قصه زندگی پیرمردی 83 ساله را ورق می‌زند که هم اکنون رهبر کاتولیک‌های جهان است. نکته مهم این است که روایت «دوپاپ» تصویری آرمانی و درخشان از شخصیت او ارائه نمی‌کند و اشتباهات او در گذشته را هم نشان می‌دهد. در سینمای ما بارها اتفاق افتاده که فیلم‌ها و سریال‌های زندگینامه‌ای واکنش نه چندان مثبت بازماندگان قهرمان داستان را در پی داشته‌است. مسلما اگر فیلمی زندگینامه‌ای در زمان حیات یک شخصیت ساخته شود، فتیله حساسیت‌های این چنینی بالاتر می‌رود.

*یک تبلیغ و چند انتقاد

فرناندو میرلس، کارگردان «دو پاپ» به کمک دو قهرمان قصه، یعنی پاپ قدیمی و پاپ جدید دو تفکر دینی و دو سبک زندگی را در برابر هم قرار می‌دهد. ناگفته پیداست که دوربین فیلمساز در وضعیتی جانبدارانه از فرانسیس (پاپ جدید) حمایت می‌کند و بر افکار و نگرش‎های او مهر تایید می‌زند. فرانسیس با روش و منش جذابش، پاپ قدیمی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و رفتارهای غلط او را اصلاح می‌کند.

کارگردان با این طرفداری نسبتا آَشکار هم تبلیغی مثبت برای رهبر فعلی کاتولیک‌های جهان انجام می‌دهد و هم گذشته نظام کلیسا را زیر تیغ نقد می‌برد. از لابلای بحث دو نفره پاپ‌ها می‌شود دغدغه‌های اجتماعی و دینی فرانسیس را درک کرد. مشکل او با نظام کلیسا این است که چرا این نهاد دینی در برابر بی‌‌عدالتی در سطح جهان سکوت کرده و هیچ مداخله موثری در این زمینه نداشته است.

او یک بار به ساختارهای اقتصادی ناعادلانه در جهان اشاره می‌کند و می‌گوید: «بیست درصد جمعیت دنیا به قدری منابع را مصرف می‌کنند که یک عده برای بقا مشکل دارند.»

البته روایت فیلم به ما نمی‌گوید که آیا فرانسیس توانسته این اهدافش را تحقق بخشد یا آرمان‌هایش فقط در سطح شعار و آرزو باقی مانده است.

در لابلای دیالوگ‌های شخصیت‌ها و صدای مجریان اخبار تندترین انتقادها به عملکرد کلیسا مطرح می‌شود. مثلا چندین بار می‌شنویم که مردان کلیسا کودکان را مورد آزار جنسی قرار می‌دهند؛ یا این که یکی از نزدیکان پاپ متهم به فساد است. اما فیلم به همین چند اشاره گذرا اکتفا می‌کند و جزییات ماجرا را توضیح نمی‌دهد.

راتزینگر و فرانسیس در حوزه مسایل معرفتی و عقیدتی هم با هم اختلاف نظر دارند. پاپ قبلی اعتراف می‌کند که قادر به شنیدن صدای خدا نیست. اما پاپ جدید نگاه عاشقانه‌ای به هستی دارد و حضور خدا را در پیرامونش احساس می‌کند. انگار او بر خلاف پاپ قدیم که در بند ظواهر دین اسیر شده است، درک عمیق‌تری از دین و آیین مسیحیت دارد.

*پیروزی پاپ ساده‌زیست

تقابل دراماتیک فیلم بین دو رهبری شکل می‌گیرد که یکی بر مواضع سنتی خودش اصرار دارد و دیگری طالب تغییر است. برنده این رقابت فرانسیس آرژانتینی است که می‌خواهد طرحی نو در اندازد. او بر خلاف پاپ قدیم (راتزینگر آلمانی) که زندگی اشرافی دارد، تصمیم می‌گیرد بدون تشریفات در میان مردم حاضر شود. راتزینگر در یک اقامتگاه تابستانی مجلل در کنار کلی خدم و حشم زندگی می‌کند. اما پاپ جدید این شیوه را نمی‌پسندد و دوست دارد خودش کارهای خودش را انجام دهد.

فیلمساز در سکانس‌های آغازین فیلم «خورخه بورگولیو» آرژانتینی را به عنوان یک شخصیت متواضع و مردمی و محبوب معرفی می‌کند. ما او را در یک مکان عمومی می‌بینیم در حالی که مردم دور او حلقه زده و مشتاقانه مشغول شنیدن حرف‌هایش هستند.

او در این سکانس علاوه بر سخنرانی و نصیحت درباره نقش و اهمیت مردم، کنش رفتاری هم دارد و نشان می‌دهد که فقط اهل حرف نیست. «خورخه بورگولیو» به عنوان اسقف اعظم بوینس آیرس، از یک مخاطب ناشناس می خواهد برایش دعا کند. او با این درخواست به مردم نشان می‌دهد که فرد دعا کننده صرفا نباید  حضرت مریم باشد؛ بلکه ممکن است دعای هر بنده خدایی در حق بنده دیگر مستجاب شود.

بخش زیادی از فیلم صرف نمایش سکانس‌های خسته کننده گفتگوی این دو نفر می‌شود. این سکانس‌های طولانی پردیالوگ، هم فیلم را از ریتم می‌اندازند و هم جلوی پیشبرد روایت را می‌گیرند. اما در کنار این صحنه‌های گفتگو محور، سکانس‌هایی هم در فیلم هست که با زبان تصویر روحیات فرانسیس را منعکس می‌کنند. مثلا هیجان این شخصیت دینی در هنگام تماشای بازی فوتبال از تلویزیون یا حضورش در کنار نوجوان‌های فوتبالیست بر شباهت زندگی او با مردم عادی کوچه و بازار تاکید دارد.

در ساخت فیلم «دوپاپ» چهار کشور انگلستان، آمریکا، ایتالیا و آرژانتین مشارکت داشته‌اند. با این حال فیلم نمایش عمومی محدودی داشت و سال گذشته فقط در آمریکا و انگلستان اکران شد.

انتهای پیام/