گزارش| جدال مرگ و زندگی در گاوخونی / آبی که فقط ‌لب‌های تالاب را "تَر" کرد + تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، رودخانه زاینده‌رود به طول 380 کیلومتر، پس از دور شدن از کوه‌های زاگرس مرکزی به عنوان سرچشمه، بخشی از کویر مرکزی ایران به سمت شرق را طی می‌کند تا میهمان زمین، در تالاب گاوخونی شود.

تالاب گاوخونی در 137 کیلومتری جنوب شرقی شهر اصفهان و 30 کیلومتری شهر ورزنه در منطقه‌ای به وسعت 476 کیلومتر مربع واقع شده است. براساس تقسیمات استانی بخشی اعظمی از تالاب در استان اصفهان و بخشی از آن نیز در کویر یزد واقع شده است. کنوانسیون رامسر در سال 1354 نام گاوخونی را به عنوان تالابی بین‌المللی به ثبت رساند.

تالاب گاوخونی، کانون بحران

با آغاز دوره جدیدی از خشکسالی در اواخر دهه هفتاد، تالاب گاوخونی نیز تشنه و تشنه‌تر شد تا اینکه نزدیک به یک دهه این خشکی در مأمن زندگی پرندگان مهاجر و زیستگاه گونه‌های مختلف ادامه یافت تا این بار از گاوخونی نه به عنوان تالابی زنده بلکه کانون بحران نام برده شود.

تنها دلیل خشکی گاوخونی کاهش بارش‌ها در دهه 80 و 90 نبود، کارشناسان محیط زیست معتقد هستند که تخصیص ندادن حقابه زیست محیطی مهمترین دلیل خشکی تالاب بین المللی گاوخونی است. این در حالی است که به استناد قانون و ضوابط تقسیم‌بندی سهمیه‌های آب، بعد از آب شرب اولویت دوم تأمین حق‌آبه‌های زیست محیطی است.

تالاب گاوخونی در سال‌های اخیر به کانون گرد و غبار تبدیل شده است و احیای این تالاب برای جلوگیری از این امر و تشدید آن بسیار اهمیت دارد، زیرا تأثیرات بحران در تالاب بزرگ فلات مرکزی ایران نه تنها این منطقه را تهدید می‌کند بلکه اثراتی فراتر از استان اصفهان دارد.

براساس کنوانسیون رامسر، ایران موظف به حفاظت از تالاب‌های بین المللی خود است، بر این اساس نباید قوانین و دستورالعمل‌هایی تنظیم شود که به مرگ تالاب‌ها منجر گردد.

اسماعیل کهرم کارشناس و فعال محیط زیست به خبرنگار تسنیم می‌گوید: تالاب گاوخونی ویژگی‌های منحصر به فردی دارد اما با باز و بسته کردن آب زاینده‌رود، هر بار بخشی از ویژگی‌های خود را از دست می‌دهد.

وی بیان می‌کند: گاوخونی استراحتگاه پرندگان مهاجری بود که از سیبری و شمال ایران راهی این منطقه می‌شدند اما با وضعیت موجود، زیستگاه آنها از بین رفته است. مورد دیگر، جنگل‌های گز است که مانع تخریب آب و خاک می‌شد اما این جنگل‌ها نیز از بین رفته‌اند.

فعال محیط زیست به ریزگردهای برخاسته از سطح تالاب به دنبال خشکی آن اشاره می‌کند و می‌گوید: این ریزگردها از مرکز ایران به نقاط مختلف کشور منتقل شده و سبب خسارت و ضرر می‌شوند.

وی تاکید می‌کند که حتی به مدت کوتاه نیز آب زاینده‌رود باید به تالاب برسد تا سفره‌های زیرزمینی از آب بهره‌مند شوند در غیراین صورت ضررهای جبران‌ناپذیری همچون فروافتادگی دشت‌ها به این منطقه وارد می‌شود.

روزی که لب‌های تالاب تَر شد

فروردین ماه 98 با جریان یافتن دوباره آب در زاینده‌رود و همچنین بارش‌های بهاری که منجر به سیلاب در ورزنه و طغیان این رودخانه شد، آب پس از حدود 14 سال بار دیگر به تالاب گاوخونی رسید.

با توجه به بارش‌های اخیر امسال پس از 14 سال لب تشنه تالاب گاوخونی تر شد و سطح آب در این تالاب کمی افزایش یافت، اما همچنان درباره این زیست‌گاه بین‌المللی سئوا‌ل‌های مختلفی مبنی بر چگونی تٔامین حق‌آبه آن وجود دارد.

عیسی کلانتری رئیس سازمان محیط زیست در اظهارنظری که اردیبهشت سال گذشته هنگام بازدید از این تالاب داشت بر احیای آن تاکید کرد و گفت: متأسفانه با توجه به اینکه رودخانه زاینده‌رود از وسط شهر اصفهان عبور می‌کند و پس از آن هم از وسط زمین‌های کشاورزی عبور می‌کند آبی هم جاری شود به گاوخونی نمی‌رسد.

وی خاطرنشان کرد: مصرف آب زاینده‌رود هم به‌قدری بالا رفته که زاینده‌رود دیگر زاینده نیست و یک‌بارمصرف است، آبی وارد زاینده‌رود نمی‌شود که به تالاب گاوخونی برسد، احیای تالاب جزء سیاست‌های نخست ماست و پس از آب شرب بالاترین سیاست آبی کشور آب‌های زیست‌محیطی است.

اما وضعیت تالاب گاوخونی در بهار امسال چگونه است؟ سرپرست معاونت پایش و نظارت اداره‌کل حفاظت محیط زیست اصفهان به تسنیم گفت: براساس دریافت تصاویر ماهواره‌ای و مقایسه با آمار گذشته باید گفت حدود 21 درصد از سطح تالاب گاوخونی اکنون مرطوب است که آمار پایان سال 97، 3 درصد رطوبت را در این تالاب نشان می‌داد.

حسین اکبری با اشاره به آنچه که در ماه‌های گذشته بر تالاب گذشت تا هم اکنون بخشی از این سطح گسترده، مرطوب باشد، گفت: مهرماه 98، برای تامین حقابه تالاب، آب از سد رودشتین به سمت زاینده‌رود و تالاب رهاسازی شد تا شاهد تامین بخشی از حقابه گاوخونی باشیم.  

براساس آمار اداره کل محیط زیست استان اصفهان آب در مهرماه سال 98 به میزان 7.62 میلیون متر مکعب به گاوخونی رسید. همچنین در آبان ماه این میزان به 10.17، در آذر به 9.4، در دی ماه به 4.57 و در بهمن ماه به 4.08 میلیون مترمکعب رسید.

سرپرست معاونت پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به رهاسازی مجدد آب در اسفند ماه گفت: در روزهای پایانی سال 98، 5.24 میلیون مترمکعب آب به تالاب گاوخونی وارد شد.

در حالی که نیاز سالانه تالاب گاوخونی 176 میلیون مترمکعب آب است، در 6 ماهه دوم سال 98، چیزی نزدیک به 41 میلیون مترمکعب آب به تالاب وارد شده است و این یعنی 23 درصد نیاز سالانه تالاب.

به گزارش تسنیم، آنچه که بر سر تالاب گاوخونی طی دو دهه گذشته آمده بخشی ناشی از خشکسالی و بخشی دیگر به دلیل سوء مدیریت‌ها بوده است، براساس آنچه که قوانین حاکم بر مدیریت تالاب‌های بین‌المللی می‌گوید باید همت مسئولان در تامین کامل حقابه و زنده نگه داشتن این تالاب معطوف باشد تا علاوه بر بازگشت زندگی به زیست‌گاه گونه‌های بسیاری از پرندگان و گیاهان، از اثرات به جا مانده از خشکی تالاب که بارها از ضرر و زیان آن صحبت شده نیز کاسته شود.  

انتهای پیام/162/ش