چرایی عدم توفیق پروژه‌های توسعه‌محور سیستان و بلوچستان/ سهم بومیان از توسعه چقدر است؟
سال‌هاست پروژه‌های توسعه‌محور در استان سیستان‌وبلوچستان اجرایی می‌شوند اما بدون کمترین تاثیری در زندگی و معیشت مردم بومی این سرزمین و در همین راستا تسنیم در گفت‌وگو با یک کارشناس کارآفرینی فعال استان به تشریح علل این موضوع می‌پردازد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از چابهار، بعد از پیروزی با شکوه انقلاب اسلامی در جنوب شرق کشور و به خصوص در استان پهناور سیستان و بلوچستان اقدامات ارزشمندی جهت ایجاد اشتغال و توسعه این مناطق صورت گرفته که البته بومیان از نبود مدیریت مناسب و عدم بکارگیری افراد بومی در این واحدها گله دارند و موضوع مهم پرداختن به چرایی موفق نبودن اینگونه برنامه‌های توسعه محور است.
در این زمینه خبرنگار تسنیم در حوزه مکران سراغ یک کارشناس توسعه کسب و کار که چند سالی است در سیستان و بلوچستان به همراهی تیم خود شروع به کار کرده‌اند، رفته؛ وحید فرهودی، مدت پنج سال به صورت مداوم در این استان کار کرده و با تلاش‌ها و مطالعات شبانه‌روزی موفق شده نه تنها طرح‌ها و پروژه‌های زیادی را در سیستان و بلوچستان راه‌اندازی کند، بلکه حالا به یک سری نکات ارزشمند در مورد نقاط ضعف و قوت طرحهای توسعه‌ای پیش از این، دولتی و غیردولتی، در این سرزمین رسیده که شنیدن آنها خالی از فایده و لطف نیست.
قدم اول ما آموزش بود
این کارشناس کارآفرینی در ابتدای گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: از سال 96 برنامه‌ای را تحت عنوان توانمندسازی اشتغال و کارآفرینی زنان روستایی و عشایری با الگوی LNSIE در 11 شهرستان و 34 روستا شروع کردیم، این برنامه‌ها حول محور اشتغال و توسعه کارآفرینی کسب‌وکارهای زنان روستایی و عشایری بود، پروژه با همکاری دفتر توسعه فعالیت‌های کشاورزی زنان روستایی و عشایری و مدیریت هماهنگی ترویج استان انجام شد که طی اجرای این برنامه توانمندسازی، تعداد 34 نفر از کارشناسان مروج جهاد کشاورزی استان، تسهیل‌گران روستایی و مدیران صندوق‌های خرد مالی زنان روستایی، تحت آموزش تربیت مربی کارآفرینی و تسهیل‌گری کسب‌وکار قرار گرفتند و از طریق مربیان آموزش دیده، دوره‌های آموزشی در سطح روستاها برای 800 بانوی روستایی در سه دوره مهارت‌های زندگی شغلی، مهارت‌های خلق ایده و مهارت‌های ایجاد و توسعه کسب‌وکار اجرا شد.
مدیر مجموعه کارآفرینی زاگرس ادامه داد: با توجه به اینکه هدف اصلی این پروژه تربیت تسهیل‌گران کسب‌وکارهای روستایی و انتقال دانش کسب‌وکار از طریق این تسهیل‌گران به بدنه روستا و در نهایت ایجاد و توسعه کسب‌وکارهای زنان روستایی بود، در سال سوم اجرای برنامه، به لطف خدا و حمایت‌های بی دریغ سازمان جهاد کشاورزی استان، موفق به ایجاد 202 کسب‌وکار جدید با ظرفیت اشتغال 268 نفر از زنان روستایی و توسعه 103 کسب‌وکار شدیم که این برنامه در استان سه ساله بوده و سال اول آموزش‌ها را در سطح روستاها پوشش می‌داد و در سال دوم روند مشاوره‌ها و جذب منابع را داشتیم و در سال سوم کمک، حمایت و هدایت برای ایجاد یا توسعه کسب‌وکارها در برنامه درنظر گرفته شده بود.
وی افزود: اکثر کسب‌وکارها بر اساس ظرفیت‌های منطقه‌ای با نگاه به نیاز بازار‌های محلی، استانی و ملی ایجاد یا توسعه یافته‌اند و کسب‌وکارها عمدتاً صنایع دستی، صنایع تبدیلی محصولات زراعی و باغی و چند طرح نوآورانه و همینطور اولین مرکز پرورش عقرب و کارگاه سم گیری در استان در شهرستان زابل از دستاوردهای این برنامه است، در کنار حمایت‌های سازمان جهاد کشاورزی بخصوص مدیریت هماهنگی و ترویج جهاد استان، صندوق کارآفرینی امید استان نیز همکاری خوبی با پروژه داشت و ضمن تامین منابع مالی و تسهیلاتی برای کسب‌وکارهای ایجادی، طرح روستای بدون بیکار را نیز برای یکی از روستاهای استان که در برنامه ظرفیت سازی شده بود، تصویب و اجرایی کرد.
پتانسیل‌های بالایی در استان داریم
این کارآفرین اظهار داشت: این استان ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های زیادی برای فعالیت‌های کارآفرینانه دارا است و گردشگری دریایی، گردشگری کشاورزی، ظرفیت‌های اکوتوریسمی بالا، پتانسیل‌های کشاورزی، شیلاتی و صنعتی و همینطور ظرفیت‌های دامی در استان در کنار پتانسیل بالای منابع انسانی متخصص قابل توجه است، بکارگیری ظرفیت‌های استان می‌تواند تحول عظیمی در توسعه اقتصادی منطقه‌ای داشته باشد درحالیکه منطقه به منطقه در استان، ظرفیت‌های متفاوت و جذابی وجود دارد اما لازمه هر فرایند توسعه‌ای در ابتدا ارزیابی، ظرفیت سنجی، تدوین استراتژی بر اساس آن پتانسیل‌ها و در نهایت جلب و جذب حمایت‌ها برای استفاده بهینه از ظرفیت‌هایی است که در چند دهه گذشته استفاده از این ظرفیت‌ها با نگاه توسعه‌ای و رشد فراگیر کمتر مورد توجه قرار گرفته‌است.
وی ادامه داد: در برنامه توانمندسازی زنان روستایی و عشایری در استان سیستان‌وبلوچستان، سعی بر این شد که ظرفیت‌های منطقه‌ای شناسایی و ضمن تلاش برای ارتقا توانمندی‌های بانوان روستایی، کسب‌وکارهایی بر اساس نیاز بازار با محصولاتی دارای قیمت رقابتی ایجاد شوند که بتوانند بر اساس قدرت خرید جامعه محصولات خود را وارد بازار کنند، کمک به توسعه محلی و حمایت از فعالیت‌های اقتصادی یک اقدام فرابخشی است و مطمئنا اگر حمایت‌های نهادهای دولتی و غیردولتی فعال در منطقه نباشد، نباید انتظار توسعه و رشد فراگیر را داشته باشیم؛ ما این همت و علاقه برای پیشرفت و آبادانی در استان سیستان‌وبلوچستان احساس می‌کنیم.
فرهودی با اشاره به اینکه که در چند سال گذشته هماهنگی‌های لازم بین نهادی برای تسریع فرایند‌های توسعه اقتصادی بیشتر در این استان دیده می‌شود، افزود: جهت دهی و ترسیم نقشه راه توسعه کسب‌وکارها بخصوص در کسب‌وکارهای خرد روستایی، به نظرم در منطقه باید با جدیت پیگیری شود، توجه به ظرفیت‌های هر منطقه و تکمیل زنجیره ارزش، برای کسب‌وکارها از اقدامات بسیار حیاتی است که می‌تواند ضمن ایجاد توسعه پایدار در منطقه، تحول عظیمی در نقش پر رنگ کسب‌وکارهای خرد در افزایش نرخ تولید ناخالص داخلی استان داشته باشند.
غفلت از ظرفیت‌های بی‌بدیل استان
وی در ادامه گفت: در حوزه گردشگری و صنایع فرآوری میوه‌های گرمسیری که دو قطب درآمدزا در استان هستند بسیار کم توجه شده است، در حوزه شیلات نیز به نسبت وسعت ساحلی استان در منطقه مکران، نسبت به سایر استانها فضا برای کار بسیار وجود دارد، در کنار تمام ظرفیت‌های اقتصادی جذاب استان، مشکلات زیادی نیز مانند خشکسالی‌های پی‌درپی، یا سیلاب‌های چند سال اخیر و همینطور ایجاد کسب‌وکارهای غیر مولد ناشی از محدودیت‌های مختلف، تا حدودی راه توسعه را با کندی هموار کرده است که امیدواریم با تمهیداتی که در آینده گرفته می‌شود، چندین سال عقب‌ماندگی توسعه در منطقه جبران شود.
وی افزود: در فضای اکوسیستم کارآفرینی کشور، بهم رسانی مناسبی بین سرمایه‌گذاران و پتانسیل‌های منطقه‌ای انجام نشده و در چنین فضایی جلب و جذب سرمایه در راستای توسعه منطقه‌ای بسیار سخت است، وقتی صحبت از سرمایهگذاری پیش آید، اولین منبع برای جذب سرمایه متاسفانه منابع بانکی بوده که در فضای پیچیده کسب‌وکارهای ایرانی که عمدتا درگیر رکود ناشی از تحریم‌ها و نوسانات ارزی است، ضمن هدررفت سرمایه‌های ملی، آسیب‌هایی از جنس اقتصادی-اجتماعی و حتی فردی نیز گاها به همراه دارد، با این وجود صحبت از جذب سرمایه گذار برای استانی مانند سیستان‌وبلوچستان که هم فضای امنیتی شدیدی را تحمل می‌کند و هم زیرساخت‌های توسعه مناسبی ندارد؛ تا حدودی دست نیافتنی می‌تواند باشد اما می‌توان با اصلاح الگوهای ذهنی و بهبود زیرساختها، با توجه به ظرفیت‌های بالای منطقه‌ای علاقه‌مندان برای سرمایه گذاری را راهی این منطقه کرد.
وحید فرهودی در ادامه اظهار داشت: در چند سال گذشته با تبلیغات زیاد رسانه‌ای و برگزاری همایش‌های معرفی ظرفیت‌های استانی و همچنین بهبود فضای کسب‌وکارهای منطقه‌ای با تعرفه‌ها و تشویق‌های انگیزاننده، شاهد این حضور سرمایه‌های مادی در منطقه بوده ایمکه تشویق سرمایه‌گذاران خطرپذیر و همچنین سرمایه گذاران از جنس نهادهای انقلابی، می‌تواند رشد و توسعه‌ای پایدار برای منطقه به ارمغان بیاورد که لازمه این اصلاح الگوی ذهنی عموم نسبت به منطقه و بهبود زیرساخت‌های آن مانند نمونه اتصال خط ریلی چابهار به زاهدان، می‌تواند نقش تعیین کننده در علاقه‌مندی ورود سرمایه گذاران باشد که در منطقه مکران و دو شهرستان چابهار و کنارک شاهد حضور نهادهای سرمایه گذار بخش دولتی و حتی غیر دولتی نیز بودیم اما نقطه عطفی برای تسری سرمایه‌ها به سایر مناطق دارای ظرفیت‌های مناسب نیز می‌تواند باشد.
طرح‌هایتان را کپی نکنید!
این متخصص توسعه کسب و کار در ادامه گفت: فعالیت‌های توسعه محور در استان سیستان‌وبلوچستان، اصول و قواعد خاص خودش را دارد، نمی توان با مدلسازی از الگوهای موفق در سایر نقاط کشور، در این استان نیز موفق بود، شرایط جغرافیایی، شرایط آب و هوایی، امکانات و زیرساختها و بخصوص سبک زندگی خاص هموطنان عزیزمان در این استان، هر فعال در حوزه توسعه منطقه ی را وادار به طراحی مدل و الگوی مخصوص این استان می‌کند که مطمئنا خاص و منحصر به منطقه است، شاید با اطمینان عرض کنم طبق مطالعات گسترده‌ای که در نقاط مختلف استان داشتیم، بیشتر از هر نقطه‌ای از کشور نهادهای دولتی، نیمه دولتی و مردم نهاد با علاقه‌مندی بسیار زیادی برای رفع مشکلات منطقه‌ای در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی، معیشتی، فرهنگی و حتی ایجاد یا بهبود زیرساخت‌های فیزیکی منطقه تلاش کرده‌اند اما تاثیر این اقدامات در فضای اکوسیستم منطقه‌ای نمود نداشته‌است.
وی ادامه داد: می‌توان عمده دلیل آن را عدم توجه به نیازهای واقعی منطقه‌ای و تکرار مدل‌های توسعه ساز سایر مناطق کشور در این استان دانست، درواقع این عدم موفقیت و یا حتی شکست پروژه‌های مختلف و تکرار این شکست‌ها بصورت پی در پی در منطقه، به نوعی بی اعتمادی بدنه اجتماعی به هر گونه فعالیت با محوریت توسعه را ایجاد کرده‌است و کار کردن در این فضا، سخت و طاقت فرساست و باعث ایجاد مقاومت‌های اجتماعی در برابر هر تغییر پیش بینی شده می‌شود.
پروژه‌هایی بی‌تاثیر در زندگی بومیان!
این کارآفرین در پایان با آرزوی بهترین ایام در سال جدید برای تمام هموطنان کشورمان و بخصوص هموطنان غیور و عزیز استان زیبا و پهناور سیستان‌وبلوچستان به مردم بلوچ گفت: حدود پنج سال است که در میان مردم بسیار فهیم بلوچ زندگی همراه با کار هدفمند داشتیم، همواره محبت‌های این مردم عزیز، قوت قلبی برای حرکت رو به رشد بوده و خواهد بود اما قبول کنیم همانطور که اشاره کردم بی‌اعتمادی ایجاد شده به هر گونه فعالیت توسعه محور از طرف جامعه محلی تا حدودی شرایط را برای مجموعه‌هایی مانند شرکت زاگرس که علاقمند به فعالیت در منطقه است تا حدودی سخت کرده و این بی اعتمادی هم به احتمال زیاد ناشی از عدم موفقیت خیلی از طرحهای توسعه‌ای و نمود نداشتن تغییرات در معیشت و شرایط اقتصادی بومیان این قسمت از سرزمین‌مان است.
این کارآفرین پرکار و خستگی ناپذیر از آغاز اقدامات خود و تیمش در منطقه سواحل مکران نیز اینگونه توضیح داد: از اواسط سال 98 پروژه‌ای تحت عنوان توان افزایی معیشتی جامعه بهره برداران با الگوی LNSIE در منطقه مکران شامل 5 شهرستان استان سیستان‌وبلوچستان و 4 شهرستان استان هرمزگان که در محدوده سواحل مکران و پس کرانه بودند اغاز شده است و این برنامه با رویکرد تربیت تسهیل‌گران کسب‌وکارهای روستایی و ورود به روستاها، جهت ایجاد فضای مناسب برای کسب‌وکارهای خرد عمدتا کشاورزی، گردشگری و شیلاتی در حال اجرا است که پیش بینی می‌شود در بیش از 40 روستای سواحل مکران حوزه استان سیستان‌وبلوچستان این پروژه اجرایی شود
وی در انتها یادآور شد: قبل از سال مشکلات سیل منطقه و بعد از آن محدودیت‌های ناشی از بحران کرونا باعث کندی فعالیت شده‌است که امیدواریم به محض پایداری رو به بهبود وضعیت عمومی کشور، فعالیت عملیاتی عمدتا از جنس آموزش مهارت‌های کسب‌وکار و در ادامه فعالیت‌های حمایتی جهت ایجاد و توسعه کسب‌وکارهای روستایی را با سرعت بیشتری ادامه دهیم همچنین پروژه مکران با محوریت اشتغال و با همکاری دفتر آموزش بهره برداران و مشاغل کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی در منطقه در حال اجرا است که به امید خدا در پروژه در حال اجرا در مکران، چون استراتژی توسعه منطقه براساس نیازهای واقعی، ظرفیت‌های فیزیکی و محیطی با محوریت سرمایه ارزشمند منابع انسانی ساکن در منطقه وجود دارد، می‌توانیم تاثیر بسزایی را شاهد باشیم.
گفت‌وگو از سیدخلیل موسوی‌نیا
انتهای پیام/ 395/ی
