مرثیه‌ای بر تراژدی فراموشی "فرش" از صنایع دستی استان مرکزی؛ صنعتی که بازار آن را گم کرده‌ایم + فیلم
فرش که از صنایع دستی مهم استان مرکزی به شمار می‌رود، این روزها به دلیل آنچه مسئولان گم کردن و از دست دادن بازار می‌نامند رو به فراموشی و کم فروغ شدن است.
به‌گزارش خبرگزاری تسنیم از اراک، استان مرکزی از خاستگاه‌های فرش دستباف در ایران بوده و یکی از مهم‌ترین استانها در جهت تولید فرش دستباف در کشور به شمار می‌رود.
قالی‌بافی از زمان‌های قدیم در اراک و تمامی روستاهای استان از رواج خاصی برخوردار بوده و در زمینه آثار فاخر هم زبانزد عام و خاص بوده است.
تولید فرش دستباف در استان مرکزی به زمان صفویه برمی گردد که بیشتر به منظور مصرف داخلی کاربرد داشته است، اما به مرور زمان در دوره قاجار و با ورود شرکت‌های از جمله شرکت زیگلر به پیشرفت‌های قابل توجهی دست پیدا کرد.
با رواج صنعت فرش‌بافی در استان و رونق آن، شرکت‌های دیگری هم در این زمینه به فعالیت مشغول شدند، ولی متاسفانه در دوران اوج این صنعت پاک و مقدس، طرح‌هایی که هیچگونه سنخیتی با اصالت‌های منطقه نداشت وارد این حوزه شد.
شاید یکی از دلایل رکود در فرش دستباف همین باشد که هر منطقه‌ای اصالت‌هاى خود را جایگزین مناطق دیگر کرده است و این خود سبب سردرگمی طرح و نقشه و به هم ریختگی اصول کار شده است.
مناطق مهم و درخور توجه تولید فرش در استان عبارت است از ساروق، جیریا، فراهان، سنجان، مشک‌آباد و بسیاری از روستاها که به صورت پراکنده کما بیش در این زمینه مشغول فعالیت هستند، به طوری که اکثر فرش‌های تولیدشده در این استان در رج‌شمار 30 تا 45 بوده و این خود سبب تمایز آن از سایر استانها مانند تبریز یا کرمان شده است.
طرح‌هایی که در این استان بیشتر مورد اجرا قرار گرفته‌اند بر حسب نوع منطقه و موقعیت جغرافیایى شامل بوته مالمیر، شاه عباسی با لچک و بدون لچک، مرغ ماهیخوار، خشتی، بندی، انواع ماهی از جمله ماهی زنبوری، نقشه‌های گلدسته دستگاهی و آمریکایی، تک بته و غیره می‌شود.
عوامل بسیاری در تولید یک فرش دخیل است و نقصان در هر مورد کار فرش را دچار اشکال و ایراد می‌کند، شاید یکی از حیاتی‌ترین قسمت‌ها داشتن طرحی مناسب برای اجرای کار باشد، از طرح‌های معروف استان مرکزی می‌توان به مستوفی که خود انواع متعددی دارد، زیرخاکی، افشان، گلدانی، ماهی، خشتی، گلدسته آمریکایی اشاره کرد.
روستای جیریا از تولیدکنندگان برتر فرش در استان است که موقعیت جغرافیایی این روستا در 60 کیلومتری اراک واقع شده و 8 کیلومتر هم با ساروق فاصله دارد، صنعت فرش دستباف در این روستا با قدمتی نزدیک به 3000 سال قبل از اسلام برمی گردد و این روستا با نام گبریا، و بعدا گیریا، و در زمان حمله اعراب به ایران به جیریا تغییر نام داد.
طرح‌های فرش جیریا، معروف‌ترین آن لچک ترنج، شاه عباسى، دسته گلی، تک بته و مرغ ماهیخوار است، اما با وجود اینکه فرش از نمادها و صنایع دستی قدیمی استان مرکزی است متاسفانه این روزها شاهد هستیم که آرام آرام برندهایی از استان مانند فرش ساروق، جیریا، فراهان و غیره به حاشیه رفته است که حفظ، نگهداری و ترویج آن همت متولیان امر را می‌طلبد.
تراژدی منفک شدن فرش از حوزه صنایع دستی/هویت و برند اصلی صنایع دستی استان مرکزی بدون شک فرش است
علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی در این باره گفت: باز هم می‌رسیم به قصه تکراری که متاسفانه فرش در زمره صنایع دستی کشور نیست و جزو مجموعه صنعت، معدن و تجارت است که نمی‌دانیم آن را تراژدی بنامیم یا اتفاق دیگر، اما به نوبه خود همان طور که سال 98 هم شاهد بودید و همایش فرش استان برگزار شد از این صنعت حمایت می‌کنیم تا بتوانیم این هنر را به سرانجامی برسانیم چون هویت و برند اصلی صنایع دستی استان مرکزی بدون شک فرش است.
برندهای فرش جیریا و ساروق به ثبت ملی رسیده‌اند
وی افزود: این هویت با بودن فرش ساروق، جیریا و حتی لیلیان و مهاجران به خوبی قابل لمس است، روی این برندها مقداری کار کرده‌ایم و برندهایی مانند فرش جیریا و ساروق را به ثبت ملی رسانده‌ایم.
نگاه هنری به فرش اولی‌تر از نگاه اقتصادی است
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی تصریح کرد: هر چند اعتقاد ما این است که نگاه هنری به فرش اولی‌تر از نگاه اقتصادی است، اما قطع به یقین می‌دانیم که اگر جنبه اقتصادی، ایجاد شغل و تولید ثروت برای بافنده و خانواده‌های مربوط به بافنده ایجاد نشود قاعدتا به همین مصیبت دچار می‌شویم، اما تلاش کرده‌ایم که نقوش خود را حفظ کنیم، آنچه را که در همایش فرش هم انجام دادیم با همین نگاه و نگرش بود.
ایزدی بیان کرد: امیدواریم با هماهنگی بیشتر بین میراث فرهنگی به عنوان حافظ هنرهای سنتی کشور و صنعت، معدن و تجارت و اداره فرش به عنوان متولیان اصلی فرش در کنار بافندگان بتوانیم بازار مناسبی را ایجاد کنیم.
مشکل فرش استان مرکزی در مقوله بازاریابی است
وی ادامه داد: هر جا که امکان حضور در نمایشگاهی برای ما به وجود می‌آید بخشی از فرش استان را به طریقی معرفی می‌کنیم، امیدواریم بتوانیم بازاریابی مناسبی داشته باشیم، هم‌اکنون هم با تمام فراز و نشیب‌هایی که بر سر فرش آمده، خوشبختانه به لحاظ کمی و کیفی وضعیت خوبی داریم و مشکل ما به نظر در بحث بازاریابی است و اینکه نمی‌دانیم سلایق و علاقه جامعه هدف ما چیست.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی عنوان کرد: زمانی نزدیک به 80 تا 100 سال پیش که به نوعی شاید بتوان گفت هسته اصلی تجارت و شکل‌گیری آن در عهد قاجار در اراک هم به نوعی فرش بوده اما بعد از آن به ویژه درحال حاضر و دهه‌های اخیر نتوانستیم سلائق جامعه هدف را بررسی کنیم و بر آن اساس پیش برویم.
سلیقه بازار در رواج فرش دستباف اهمیت دارد
ایزدی افزود: امیدواریم در فضاهای بازاریابی و آموزش بتوانیم فکرهای جدیدتری را پیاده کنیم، یک زمانی فرش ساروق آمریکایی مورد پسند آمریکایی‌ها و به نوعی خارج از کشور در زمره صادرات بوده، اما امروز آن سلیقه دیگر تغییر کرده است، اگر می‌بینیم بازاری مانند بازار تبریز هنوز حرف برای گفتن دارد برای این است که با توجه به سلیقه بازار هدف، دست‌باف‌ها، فرش، نقوش و سایر موارد خود را تغییر می‌دهد.
با برندسازی مردم را با اصالت هنرهای ارزشمند خود آشنا کنیم
وی تصریح کرد: قصد داریم در حوزه آموزش، نقوش جدید و غیره وارد شویم، هنرمندان خوبی داریم، کلاس‌های آموزشی هم برگزار کرده و باز برگزار می‌کنیم، رویدادهایی از قبیل همایش‌های نظیر همایش سال 98 باز هم نیاز است برگزار شود و با برندسازی مردم را با اصالت هنرهای ارزشمند خود آشنا کنیم.
*** غروب تلخ هنر زرین فرش ساروق
ریاحی، کارشناس اداره فرش صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی هم در این باره گفت: به طور مسلم به حاشیه رفتن برندهای فرش استان یک روزه اتفاق نیفتاده و نمی‌توان گفت تبعات تصمیم یک نفر بوده است، بلکه یک سیر تاریخی اتفاق افتاد تا این برندها شکوفا شوند و یک سیر تاریخی هم اتفاق افتاد تا به قول خانم صوراسرافیل غروب زرین فرش ساروق را ببینیم که در این غروب متاسفانه عوامل مختلفی تاثیرگذار بودند.
وی افزود: اما درمجموع تمام کسانی که ذی‌نفع و تصمیم‌گیر هستند چه استانی و ملی، تلاش دارند که این اتفاق نیفتد و این برندها از بین نروند، ولی عوامل مختلفی سبب شده که شرایط فرش کشور و استان مرکزی به این سمت برود.
کارشناس اداره فرش صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی تصریح کرد: برای ریشه‌یابی این اتفاق باید تَک تَک عوامل را آنالیز و عوامل دخیل در وضعیت امروز فرش استان را مشخص کرد.
چارچوب‌هایی که در ذهن خریدارانمان بود را حفظ نکردیم
ریاحی بیان کرد: به طور مسلم، افرادی که دست‌اندر کار حوزه فرش هستند مانند تجار و تولیدکننده‌ها هر کدام تفکر مختص خود را شاید داشته باشند اما به اعتقاد بنده ما نتوانسته‌ایم اهدافی که در گذشته بود یا چارچوب‌هایی که در ذهن خریدارانمان بود نظیر همان بحث مشتری‌مداری را حفظ و از طرفی بازارهای جدیدی هم پیدا کنیم.
ضعف در ایجاد جایگزین برای شرکت‌هایی مانند زیگلر
وی ادامه داد: در هر کالایی اگر این اتفاق رخ ندهد، روال به حاشیه رفتن و عدم تمایل خریداران اتفاق می‌افتد، به نظر بنده در محصولاتی مانند فرش نداشتن بازاریابی‌های بین‌المللی و حتی کشوری بسیار موثر است، برای مثال در استان مرکزی بعد از جمع شدن شرکت‌هایی مانند زیگلر، تاکنون نتوانسته‌ایم هیچ جایگزین مناسب با آن حجم از اطلاعات و فعالیت را ایجاد کنیم.
صنعتی شدن اراک و استان مرکزی تمایل به فرش دستباف را کاهش داد
کارشناس اداره فرش صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی عنوان کرد: افرادی هم که به صورت فردی فعالیت کردند تنها منافع خود و یا شرکت آنها مد نظر بوده و خیلی عمومی فکر نکرده‌اند، تصمیم‌گیری‌های دولتی هم بسیار بر این موضوع تاثیر داشته است، اینکه برخی از شهرها مانند شهر اراک صنعتی می‌شود و درآمد افراد در بخش صنعت در مقایسه با فرش چندین برابر می‌شود مسلما تمایلی به بافت فرش نخواهد بود.
ریاحی افزود: گرچه در روستاهای استان فرش به عنوان کالای اصلی و فعالیت اصلی تولید روستا نبوده اما جزو فعالیت‌هایی بوده که قابل توجه بوده است و وقتی جایگزینی به لحاظ مادی برای آن پیدا می‌شود تمایل به آن کمتر می‌شود.
وی تصریح کرد: متاسفانه عواملی مانند از بین رفتن رنگرزی‌ها به ویژه رنگرزی‌های سنتی که شرایط خاصی هم به لحاظ پزشکی و هم مشتری که تفکرات و تمایلات خاصی روی این قضیه بود و بحث بافت که نتوانستیم تعداد بافنده‌ها را حفظ کنیم و اصالت‌های نقشه و غیره سبب روزگار اینچنینی فرش استان شده است.
کارشناس اداره فرش صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی بیان کرد: هر کاری باید دغدغه باشد، وقتی تغییر قیمت خودرو ساعت‌ها وقت مسئولان، محافل، مطبوعات و غیره را می‌گیرد به سبب این بوده که دغدغه مردم است، زمانی می‌توانیم فرش را از این شرایط خارج کنیم که به دغدغه تبدیل شود.
فرش دستباف جزو دغدغه‌ها و اولویت‌های مسئولان و تولیدکنندگان نیست
ریاحی ادامه داد: فرش در مقطعی طولانی نخستین کالای صادراتی بعد از نفت بوده و وزن بسیار زیادی در اقتصاد کشور داشته و اگر قرار است به این وزنه اهمیت دهیم باید جزو اولویت‌ها و دغدغه‌های مسئولان، تولیدکنندگان و تجار باشد که متاسفانه نیست.
ضرورت حمایت‌های مادی در حوزه فرش
وی عنوان کرد: نمی‌توان نسخه واحدی را برای استان پیچید برخی مباحث در سطح کلان برعهده مرکز ملی فرش است که باید امورات و سیاست‌های مختلفی را در سطح کشور مانند حمایت‌های مادی در حوزه فرش نظیر پرداخت تسهیلات قرار دهند یا برخی حمایت‌ها مانند بیمه‌ها را داشته باشند تا به حفظ این هنر در سطح کشور کمک کنند.
قالیباف را به عنوان یک فرد سطح پایین جامعه نگاه نکنیم
کارشناس اداره فرش صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی افزود: کارهای تبلیغاتی هم تا حد بسیار زیادی می‌توانند موثر باشند و حداقل این فرهنگ را ترویج دهند و حفظ کنند و باید نوع نگرش این باشد که صرفا به عنوان یک فرد سطح پایین جامعه به قالیباف نگاه نکنیم.
ریاحی تصریح کرد: از همه مهم‌تر این است که سیاست‌گذاری کشور به این نحو باشد که فرش ما در سال آینده باید از این جایگاه به جایگاه مشخص شده ارتقاء یابد.
حمایت از فرش دستباف در ایران علی‌رغم مهد فرش بودن آن وجود ندارد
وی بیان کرد: کشورهای دیگر با سیاست‌های حمایتی نظیر یارانه‌های ویژه، جوایز صادراتی، برگرداندن بخشی از ارز و معافیت‌های گمرکی این هنر را ترویج می‌دهند، متاسفانه در کشور ما علی‌رغم اینکه مهد فرش دستباف جهان بودیم این حمایت‌ها انجام نشده و تعداد تولیدات و بازار خود را از دست داده‌ایم.
گزارش از سمیرا عیدی گل تپه‌ای
انتهای پیام/712/ش