گزارش| عربستان سعودی و خرید اسلحه؛ باری سنگین‌تر از هزینه آموزش و پرورش و بهداشت

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، دولت کانادا هفته پیش علی‌رغم مخالفت‌ها اعلام کرد قرارداد تسلیحاتی 14 میلیارد دلاری فروش تسلیحات به عربستان سعودی را که پیش از این به حال تعلیق درآمده بود به اجرا در آورد.

این تصمیم در شرایطی گرفته شد که کارشناسان مسائل حقوق بشری به شدت بر ضرورت فسخ این قرارداد که زمینه فروش خودروهای سبک زرهی ساخت شرکت «جنرال داینامیکس» را به ریاض فراهم می‌کند تأکید کرده بودند. 

دولت کانادا سال 2018 و پس از قتل «جمال خاشقچی»، روزنامه‌نگار منتقد سعودی در سفارت این کشور در استانبول توسط عوامل وابسته به حکومت ریاض فروش این سلاح‌ها را به حالت تعلیق درآورده بود. 

این گزارش نگاهی است به بعضی از آمارهای مربوط به واردات سلاح توسط عربستان سعودی و مقایسه آن با هزینه‌های نظامی ایران. 

آمارهای عربستان سعودی

طبق جدیدترین برآوردهای «موسسه پژوهش‌های صلح بین‌المللی استکهلم» (SIPRI) هزینه‌های نظامی عربستان سعودی در سال 2018 نزدیک به 67.6 میلیارد دلار بوده است. این کشور، از لحاظ هزینه‌های نظامی سومین کشور در دنیا است. در منطقه غرب آسیا عربستان سعودی با اختلاف در صدر جدول قرار دارد. 

همان‌طور که در جدول زیر دیده می‌شود عربستان سعودی طی 25 سال گذشته به طور عمده هزینه‌های نظامی‌اش را افزایش داده است. این بودجه یکبار بین سال‌های 1996 تا 1998 افزایش 57 درصدی را تجربه کرده و بین سال‌های 2003 تا 2007 و همچنین بین 2011 تا 2015 به ترتیب رشد 76 درصدی و 63 درصدی را تجربه کرده است. 

هزینه نظامی کشورهای ایران، عربستان سعودی، قطر و امارات (1994-2018)

منبع: پایگاه داده SIPRI

از جمله شاخص‌های بارزی که  نقش نظامی‌گری را در سیاست‌های عربستان سعودی نشان می‌دهد این است که 8.8 درصد از سهم تولید ناخالص داخلی عربستان سعودی به هزینه‌های نظامی اختصاص یافته است. در یک مقطع زمانی (سال 2015) این هزینه‌ها 13 درصد از تولید ناخالص داخلی سعودی‌ها را تشکیل می‌داد.

برای گویاتر شدن این اعداد کافی است بدانیم همه کشورهای دیگری که در صدر 15 کشور با بالاترین بودجه‌های نظامی قرار دارند کمتر از 4 درصد از تولید ناخالص داخلی خودشان را به هزینه‌های نظامی اختصاص می‌دهند. در سال 2014 سرانه هزینه‌های نظامی عربستان سعودی بالاتر از هر کشور دیگری در دنیا بود. 

بعد از یک دوره سیر نزولی بین سال‌های 1999 تا 2008، واردات سلاح توسط عربستان سعودی به سرعت افزایش پیدا کرد. این رقم بین سال‌های 2009 تا 2013 و 2014 تا 2018 افزایش 192 درصدی را تجربه کرد تا عربستان سعودی بین 2014-2018 بزرگترین واردکننده سلاح در دنیا لقب بگیرد.

در نتیجه این معاملات، عربستان اکنون دارنده بزرگترین زرادخانه سلاح‌ در میان کشورهای جنوب خلیج فارس به شمار می‌رود. تهیه هواپیماهای جنگنده و سوخت‌رسان یک قلم از واردات مهم این کشور محسوب می‌شود. در سال 2016 آمریکا تحویل 154 فروند جنگنده «اف 15 اِس‌آ» به عربستان را آغاز کرد. پیشتر، در طول سال‌های 2017–2009، بریتانیا 72 فروند جنگنده چندمنظوره «تایفون» را به این کشور تحویل داده بود. 

مقایسه واردات عمده سلاح توسط عربستان سعودی

منبع: پایگاه داده SIPRI

جدیدترین آمارهای موجود نشان می‌دهد عربستان سعودی طی پنج سال گذشته بیش از هر کشور دیگری در دنیا اسلحه و جنگ‌افزار عمده خارجی خریداری کرده است؛ خریدهای این کشور در این دوره در قیاس با پنج سال پیش از آن، 130 درصد بیش‌تر بوده؛ به این مفهوم که 12 درصد از کل فروش اسلحه جهان به ارتش عربستان رسیده است.

حجم عظیم صادرات سلاح به عربستان سعودی در حالی ادامه یافته که عملیات ائتلاف تحت رهبری این کشور در یمن آماج انتقادهای گسترده است. آمریکا، انگلیس،  آلمان و فرانسه علی‌رغم گلایه‌های لفظی که گاه از عملیات ائتلاف سعودی به زبان می‌آورند عمده‌ترین تأمین‌کننده سلاح به عربستان هستند. 73 درصد از کل واردات جنگ‌افزار عربستان از آمریکا و 13 درصد از انگلیس بوده است.

موسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم در آخرین گزارش خود که اسفندماه منتشر شد اعلام کرد نیمی از کل فروش تسلیحات آمریکایی در این سال‌ها راهی خاورمیانه شده و نیمی از سلاح‌های آمریکایی اختصاص یافته به خاورمیانه، یعنی یک چهارم کل فروش سلاح آمریکا، به عربستان رسیده است.

روزنامه نیویورک‌تایمز ماه گذشته در گزارشی نوشت شرکت آمریکایی «ریتیون» بلافاصله بعد از آغاز جنگ یمن در سال 2015 بیش از 3 میلیارد دلار بمب به عربستان سعودی فروخت.  

بودجه نظامی عربستان سعودی از زمان آغاز مداخله نظامی در یمن از بودجه بخش آموزش و پرورش و بهداشت این کشور بیشتر بوده است. براساس آمار موسسه جهانی متخصص هزینه‌های نظامی، این کشور از سال 2016 تا 2020 حدود 273 میلیارد دلار یعنی 20.9 درصد هزینه های دولت را خرج سلاح و هزینه‌های نظامی کرده است.

این در حالی است که بودجه بخش آموزش و پرورش آن طی این سالها 271 میلیارد دلار یعنی 20.7 درصد هزینه‌های دولت و بودجه بخش بهداشت 202 میلیارد دلار معادل 15.4 درصد هزینه‌های دولت را شامل می‌شود. طی بیش از پنج سال جنگ ویرانگر عربستان در یمن، ایالات متحده تامین‌کننده اصلی سلاح برای سعودی‌ها بوده است.

بودجه نظامی ایران 

ایران در بالاترین تخمین‌های موسسات وابسته به آمریکا، سالانه 16 میلیارد دلار در مجموع برای امنیت و مصارف دفاعی خود هزینه می‌کند. این رقم 40 برابر کمتر از هزینه‌های نظامی اعلام شده آمریکاست.

طبق برآوردهای سیپری، بودجه نظامی ایران در سال 2006 به بالاترین حد رسید ولی بعد از آن تا سال 2014 به میزان 30 درصد کاهش یافت.  شدت این کاهش در سال 13–2012 به علت تحریم‌های مالی و اقتصادی اتحادیه اروپا علیه جمهوری اسلامی، بسیار محسوس بود.

هزینه نظامی ایران بین سال‌های 2015  و 2017، متعاقب توافقنامه برجام و رفع یا کمرنگ شدن برخی از تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا، به میزان 25 درصد افزایش یافت. اما در سال2018 به‌سبب مشکلات اقتصادی و بالا رفتن تورم که به 30 درصد رسیده بود، هزینه نظامی با کاهش9.5 در صد بالغ بر 13.2 میلیارد دلار بود. در این سال، هزینه نظامی کشور برابر با 2.7 درصد تولید ناخالص ملی آن بود و ایران از نظر هزینه نظامی در دنیا در رتبه بیست پنجم قرار داشت.

موسسه سیپری در تازه‌ترین گزارش خود نوشته واردات سلاح ایران در بازه زمانی بین 1994 تا 2018 بسیار کمتر از بسیاری از کشورهای منطقه غرب آسیا بوده است. به عنوان مثال، حجم کل واردات سلاح ایران بین سال‌های 2009 تا 2018 معادل فقط 3.5 درصد واردات سلاح توسط عربستان سعودی در همان بازه زمانی بوده است. 

کاهش واردات ایران متأثر از دو عامل عمده بود: محدودیت‌های بودجه‌ای به سبب مسایل و تنگناهای اقتصادی کشور؛ و محدودیت‌های ناشی از قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل که انتقال و فروش جنگ‌افزار عمده به ایران را تا پایان سال 2020 منع می‌کرد. مهم‌ترین واردات تسلیحاتی سال‌های اخیر ایران در سال 2016 بود که این کشور توانست با بهره‌گیری از برخی معافیت‌های منظور شده در قطعنامه‌ها، سامانه‌های پدافند هوایی «اس300» را از روسیه دریافت کند.

مقایسه حجم واردات سلاح بین ایران، قطر، عربستان سعودی و امارات

منبع: SIPRI

با این حال، به اذعان موسسه سیپری ایران از لحاظ توانمندی برای تولید برخی انواع سلاح اعم از موشک‌های بالیستیک، موکش‌های کروز و پهپاد وضعیت بهتری نسبت به کشورهای منطقه دارد که این توانمندی‌ها محدودیت‌های مربوط به واردات سلاح را مرتفع کرده است. 

دستاوردها; ایران یا عربستان؟

 در حالی که بخش مهمی از مجموع هزینه‌های عربستان و بحرین و کویت و رژیم صهیونیستی و بعضاً قطر برای مقابله با محور مقاومت در منطقه، تامین مالی تروریسم و ستیزه‌جویی علیه ایران مصرف می‌شود، اما ایران با هزینه بسیار کمتر موفقیت‌های اصلی را از آن خود کرده است. عقیم گذاشتن داعش و سایر گروه‌های تروریستی در منطقه مهمترین دستاورد طی سالهای اخیر بوده است.

 اندیشکده‌های غربی هم به این مسئله اذعان کرده‌اند. موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک مستقر در لندن در گزارشی در نوامبر 2019 تصریح کرده «ایران در مقابل رقیبش عربستان در تلاش راهبردی برای کسب نفوذ در منطقه خاورمیانه به پیروزی دست یافته است.»

موسسه مطالعات راهبردی نوشته رقبای منطقه‌ای ایران میلیاردها دلار صرف خرید تسلیحات غربی کرده‌اند، اما این ایران بوده که به رغم تحریم‌های اقتصادی توانسته از نفوذ راهبردی بیشتری در خاورمیانه برخوردار شود. 

در بخشی از این گزارش آمده است: «شبکه نفوذ ایران به روش این کشور برای جنگ تبدیل شده است. ایران صاحب یک دکترین توسعه‌یافته و توانمندی‌های پیشرفته در درون نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است که قادرند از طریق طرف‌های ثالث اهداف این کشور را در نقاط بسیار دورتر پیش ببرند.»

انتهای پیام/