۳ دهه تلاش برای نگارش طولانی‌ترین رمان ایرانی/ داستان‌نویسی انقلاب نیاز به کار جهادی دارد
منصور انوری، نویسنده مجموعه «جاده جنگ»، می‌گوید سه دهه تلاش کرده است تا رمان مخصوص به انقلاب اسلامی را بنویسد. او معتقد است هر انقلابی رمان مخصوص به خود را دارد؛ با توجه به همین امر بعد از پیروزی انقلاب شروع به نگارش طولانی‌ترین رمان ایرانی کرد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، جلد دوازدهم و آخرین مجلد از مجموعه «جاده جنگ»، اثر منصور انوری به تازگی از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شد و در دسترس علاقه‌مندان به حوزه ادبیات داستانی قرار گرفت. به این ترتیب طولانی‌ترین رمان ایرانی که تلاش دارد روایتگر بخش مهمی از تاریخ معاصر باشد، به نیمه رسید.
جنگ‌ها همان‌قدر که دنیای انسان‌ها را ویران کرده‌اند، به همان اندازه آثار هنری و ادبی آفریده‌اند. یکی از مهمترین جنگ‌هایی که سبب شد تا آثار درخشان و ماندگاری از دل آن متولد شود، جنگ جهانی دوم بود. جنگ جهانی دوم به‌دلیل گستردگی جغرافیایی و تأثیرات غیر قابل انکارش بر زندگی بسیاری از انسان‌ها در کره خاکی، تاکنون در آثار مختلف داستانی اعم از رمان و داستان کوتاه بازتاب یافته است. هزاران اثر در این رابطه منتشر شده که هرکدام تجربه‌ای از این جنگ خانمان‌سوز را روایت می‌کنند. در ایران نیز جنگ جهانی دوم در برخی از آثار نمود و بازتاب داشته است. کم‌‌وبیش آثار داستانی هستند که از این منظر به زندگی ایرانی‌ها در قرن بیستم نگریسته‌اند. اشغال ایران از دو سو توسط نیروهای انگلیس و شوروی، قحطی بزرگ در ایران و... نتیجه جغد شوم جنگ بود که بر بام ایران نشست. در دل هر کدام از این موضوعات، روایت‌های ناگفته بسیاری هست که متأسفانه هنوز در آینه ادبیات داستانی ما نمود و نشانی نداشته‌اند.
انوری در این مجموعه 12 جلدی تلاش دارد تاریخ ایران را با زبانی داستانی از زمان اشغال ایران توسط متفقین تا 15 خرداد سال 42 روایت کند؛ تلاشی که در کمتر آثار داستانی ایرانی در سال‌های اخیر شاهدش هستیم. او با این کار قصد دارد به چرایی وقوع انقلاب اسلامی در تاریخ معاصر ایران را با روایتی متفاوت بپردازد. هرچند معمولاً در رمان‌های تاریخی، داشتن گزاره‌ها و اطلاعات دقیق تاریخی یک اصل به‌شمار نمی‌رود و از نویسنده چنین انتظاری نیست، اما انوری در کتاب خود با یادداشت‌برداری و مطالعه برخی از منابع تاریخ شفاهی تلاش کرده است روایتی صادقانه از روزگار مورد نظر خود را در کتاب ارائه دهد؛ از این جهت کتاب او در مقایسه با برخی از رمان‌های تاریخی نوشته‌شده در ایران، از امتیاز ویژه‌ای برخوردار است.
خبرگزاری تسنیم، به مناسبت انتشار دوازدهمین جلد از «جاده جنگ» به گفت‌وگو با این نویسنده پرداخت. انوری می‌گوید هر انقلابی رمان مخصوص به خود را داشته است و او نیز در سه دهه تلاش کرده تا رمان انقلاب اسلامی را بنویسد. او در این گفت‌وگو از سختی‌های کار نگارش این اثر که برگزیده جایزه جلال آل احمد شد نیز سخن گفت و همچنین گریزی به کیفیت آثار داستانی منتشر شده در سال‌های اخیر زد. به اعتقاد این نویسنده، اکثر داستان‌های نوشته شده در سال‌های اخیر رنگ و بوی ایرانی ندارند و تقلیدی صرف از آثار غربی هستند؛ به طوری که به نظر می‌رسد نویسنده تنها نام شخصیت‌های داستانش را تغییر داده است. مشروح گفت‌وگوی تسنیم با این نویسنده را در ادامه می‌خوانید:
*تسنیم: آقای انوری آخرین جلد از رمان «جاده جنگ» به تازگی منتشر شده است. آنطور که پیش‌تر از شما در مصاحبه‌ای نقل شده، قریب به چند دهه زمان برای نگارش این رمان صرف شده است. هدفتان از نگارش این رمان 12 جلدی چه بود؟
جلد دوازدهم، جلد پایانی این مجموعه نیست. این رمان شامل دو بخش است؛ بخش نخست آن شامل 12 جلد است که در مجموعه «جاده جنگ» به چاپ رسیده است، ادامه این رمان در مجموعه دیگری با نام موقت «گذرگاه» منتشر خواهد شد که این مجموعه نیز شامل 12 جلد خواهد بود.
ادامه «جاده جنگ» در «گذرگاه»
این اثر در دو بخش و در دو عنوان نوشته و منتشر خواهد شد، چون به دو برهه زمانی خواهد پرداخت. «جاده جنگ» از سوم شهریور ماه 1320 آغاز می‌شود تا پایان روز پانزدهم خرداد ادامه دارد. مبارزه گروه‌های اسلامی با ساواک، تظاهرات، پیروزی انقلاب، فعالیت گروهک‌ها، جنگ تحمیلی، رحلت امام(ره) و آغاز زعامت رهبر معظم انقلاب از جمله موضوعاتی است که در بخش دوم به آن پرداخته خواهد شد.
بارها گفته‌ام که هر انقلابی رمان مخصوص به خود را دارد، انقلاب فرانسه، جنگ‌های داخلی آمریکا و انقلاب روسیه هرکدام رمان مخصوص به خود را دارد تا روایتگر چرایی وقوع آن انقلاب باشد. با توجه به این مهم، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در صدد برآمدم که رمان انقلاب را بنویسم. پیش از نگارش این مجموعه، مطالعاتی در این زمینه داشتم. تحقیقاتم در این زمینه را تکمیل و کم‌کم نوشتن «جاده جنگ» را شروع کردم.
*تسنیم: طی سال‌های گذشته آثار داستانی متعددی درباره انقلاب و حوادث منتهی به آن نوشته شده است، با وجود این، شما فکر می‌کنید که پیش از «جاده جنگ» رمان انقلاب نوشته نشده است؟ این آثار چه ضعفی داشتند که به نظر شما رمان انقلاب نبوده‌اند؟
معمولاً آثاری که پیش از این نوشته شده بود، به صورت مقطعی به انقلاب اسلامی می‌پرداخت و بخش‌هایی از آن را در نظر داشت. اگر هم اثری بوده که به صورت مفصل به وقایع انقلاب بپردازد، من سراغ ندارم.
«جاده جنگ»؛ رمان انقلاب
از سوی دیگر، «جاده جنگ» راوی نیم قرن از مسائل کشور در حوزه‌های مختلف از اتفاقات سیاسی گرفته تا آداب و رسوم و سنن ، مذهبی، اجتماعی و ... است. در مقاطعی هم کاملاً مستند است، به طوری که می‌توان گفت که گاه بعضی از وقایع رمان «جاده جنگ» 70 الی 80 درصد مستند است. نگارش این اثر کار دشواری بود؛ به طوری که قریب به دو الی سه دهه برای تحقیقات و نگارش آن زمان صرف شد. در نیم قرن گذشته اتفاقات زیادی در کشور رخ داده است که پیروزی انقلاب اسلامی مهمترین این اتفاقات بود. سعی کردم در مجموعه «جاده جنگ» ضمن توجه به این وقایع و رخدادها، به وجه داستانی بودن اثر نیز توجه کنم و کتاب را به گونه‌ای بنویسم که برای مخاطب خواندنی و گیرا باشد.
*تسنیم: اشاره کردید که فرانسه و روسیه هر کدام رمان خود را داشته‌اند، برای نگارش «جاده جنگ» نگاهی هم به این آثار داشتید؟ کدامیک از این آثار شما را بیشتر تحت تأثیر خود قرار داد؟
مطالعاتی در این زمینه داشتم، به همین دلیل می‌دانستم که هر انقلابی رمان مخصوص به خود را دارد. من هم تصمیم گرفتم طبق آنچه مرسوم است، این کار را انجام دهم.
*تسنیم: برای نوشتن این اثر از چه منابعی بهره بردید؟
منابع متعددی در نگارش این اثر مورد توجه بود. بخش نخست این منابع، تحقیقات خودم در زمینه‌های مختلف بود. همچنین گفت‌وگو با افرادی که آن روزها را درک کرده و دیده بودند نیز در نگارش این رمان مورد توجه قرار گرفت.
*تسنیم: عنوان اثر بر چه مبنایی انتخاب شد؟
جاده جنگ، جاده‌ای معروف و مهم در جنگ جهانی دوم است که متفقین از طریق آن تسلیحات و آذوقه به دست هم‌پیمانشان شوروی سابق می‌رساندند. به این ترتیب که کشتی‌هایی از آمریکا و انگلیس که حامل تجهیزات نظامی و غذایی بودند، به بنادر جنوبی کشورمان می‌آمدند و از طریق این جاده، تجهیزات را به جبهه شوروی می‌رساندند.
جاده‌ای در ایران که سرنوشت جنگ جهانی را تغییر داد
در آن زمان راه‌آهن تهران -مشهد فقط تا شاهرود کشیده شده بود. این اقلام ابتدا از طریق قطار از بنادر کشور به شاهرود منتقل می‌شد و از آن پس، با کامیون‌های آمریکایی استودبیکر از جاده‌ای میان‌بُر بعد از سبزوار، به قوچان، سپس باج‌گیران و بعد از آن عشق‌آباد و در نهایت به قسمت‌های مختلف جبهه جنگ شوروی ارسال می‌شد. این جاده نقش تعیین‌کننده‌ای در جنگ داشت. متفقین برای اینکه بتوانند تسلیحات خود را به دست هم‌پیمانانشان برسانند، کشور ما را اشغال کردند؛ البته با بهانه اینکه آلمانی‌ها در کشور حضور دارند! لازم به ذکر است ابتدا بنا بود این کمک ها از طریق کشور عراق به شوروی ارسال شود، اما به دلایلی ایران را برای این منظور انتخاب کردند!
*تسنیم: یکی از ویژگی‌های آثار شما، داشتن روح ایرانی و بومی‌نویسی است. این موضوع هم در «جاده جنگ» و هم در دیگر آثار شما از جمله «از عشقاباد تا عشق آباد» نیز دیده می‌شود. از نظر شما یک رمان چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد تا از آن با عنوان «رمان ایرانی» یاد کرد؟
داستان ایرانی باید رنگ و بو و آداب و رسوم و مسائل کشور خودمان را داشته باشد. متأسفانه بسیاری از نویسندگان که از رمان‌های غربی تقلید می‌کنند، انگار دارند درباره غرب می‌نویسند. در بسیاری از این دست از آثار به نظر می‌رسد که نویسنده فقط نام شخصیت‌ها را تغییر داده است؛ این در حالی است که غربی‌ها رمان‌های مخصوص به خود را دارند، این آثار آیینه‌ای از آداب و رسوم و باورهای خودشان است، اما ما متاسفانه آنقدر غرب‌زده شده‌ایم که حتی داستان‌هایی که می‌نویسیم هم گویی در فضای سرزمین آنها می‌گذرد.
ممکن است بخواهیم تکنیک کار نویسندگی را از آنها بیاموزیم، چون آنها در این زمینه از ما جلوتر هستند، اما داستانی که در ایران نوشته می‌شود باید درباره مسائل، آداب و رسوم و فرهنگ خودمان باشد. اگر غیر این باشد، اثر رمانی است تقلید یافته از رمان‌های غربی. من همیشه در این رابطه مثالی می‌زنم، مثلا درست است که هواپیماها را از خارج خریداری می‌کنیم، اما آنها را در فرودگاه‌های کشور خودمان فرود می‌آوریم و مسافران خودمان را سوارشان می‌کنیم. توجه به این بُعد ضروری است، به همین دلیل تلاش کردم تا در «جاده جنگ» به این مهم توجه کنم.
*تسنیم: به نظر می‌رسد که ما داریم خودباوری‌مان در حوزه داستان‌نویسی را کم‌کم از دست می‌دهیم.
متأسفانه نویسندگانی که رمان‌نویسی جدید را در کشور ما باب کردند، در حرفه نویسندگی خیلی نیرومند نبودند. ما نویسندگان قَدَری مانند تولستوی و هوگو نداشتیم. بیشتر این رمان‌نویسان افکار دیگری داشتند که در آثار و نوشته‌هایشان بازتاب یافته است. امیدوارم نسل جدید ما نویسندگی را جدی‌تر بگیرد و رمان ایرانی بنویسد.
در این باره مثالی می‌زنم، با گذشت زمان زندگی عشایر شمال خراسان تغییر کرده است، بسیاری از آداب و رسومی که با تمام وجودم لمس کرده بودم، دیگر نیست یا در حال تغییر است. اگر این آداب و رسوم و سنن از طرق مختلف به ویژه از راه رمان، ثبت و ضبط نشود، کم‌کم از بین خواهند رفت. ثبت این نوع امور برعهده نویسندگان است تا برای آیندگان به یادگار بماند. هرچه بیشتر به خود بپردازیم، به پایداری فرهنگ، آداب و رسوم‌مان کمک بیشتری خواهیم کرد.
*تسنیم: مدتی است که صحبت از سبک ادبیات انقلاب می‌شود. برخی معتقدند که ادبیات انقلاب اسلامی به مرحله‌ای رسیده است که از آن می‌توان با عنوان «سبک ادبیات انقلاب اسلامی» یاد کرد. با توجه به تجربه خود در حوزه داستان‌نویسی انقلاب، فکر می‌کنید آثاری که تاکنون در این زمینه منتشر شده‌اند، تا چه اندازه به این گزاره نزدیک‌اند و می‌توانند بیان‌کننده یک نوع سبک خاص باشند؟
ما هنوز از نظر توان و قدرت نویسندگی در جایگاه مناسبی قرار نداریم؛ از این جهت مسئولان نهادهای مختلف هنری باید به این موضوع توجه داشته باشند. نویسندگان هم باید احساس مسئولیت کنند تا بتوانیم در این بخش هم به موفقیت دست یابیم و به استقلال خوبی برسیم، تا جایی که دیگران به این نتیجه برسند که از ما تقلید کنند. ان شاءالله...
رسیدن به این مرحله تلاش همه‌جانبه‌ای را می‌طلبد. نویسندگان باید در این رابطه احساس مسئولیت کنند. متأسفانه غربزدگی هر روز به دلایل مختلف از جمله مشکلات اقتصادی، فضای مجازی و ... در حال افزایش است و این سبب می‌شود تا از فرهنگ ریشه‌دار خود فاصله بگیریم. کسانی که معتقد به دین و مذهب، ملیت و باورهای خود هستند، باید وارد میدان شوند.
*تسنیم: یعنی از نظر شما موضوع غربزدگی در ادبیات داستانی انقلاب هم قابل مشاهده است؟
نمی شود نویسندگان ادبیات داستانی انقلاب را غرب زده بدانیم؛ زیرا بدون شک آنها به خاطر علاقه به انقلاب اسلامی کار داستانی می کنند، اما ناخودآگاه شاید تأثیرپذیری از ادبیات غرب داشته باشیم.
داستان‌نویسی انقلاب نیاز به کار جهادی دارد
متأسفانه بعضی‌ها آنقدر شیفته این‌ها شده‌اند، که یادشان رفته که فرهنگ، هویت، ملیت و مذهبی داریم و نیازی به ادبیات وارداتی غرب نداریم. ما پیش از این داستان‌هایی مانند سمک عیار، حسین کرد شبستری یا امیر ارسلان را داشته ایم. اما امروزه مظاهر فریبنده غربی جوانان ما را تحت تأثیر قرار داده و همه این امور سبب شده است تا در عرصه ادبیات کُند پیش رویم و سبک و سیاق آنها را داشته باشیم؛ به طوری که برخی از آثار از هویت و ملیت ما تهی هستند. از این جهت، حوزه داستان‌نویسی نیاز به کار جهادی دارد.
رمان‌نویسی امر ارزشمندی است که هویت، ملیت و باورهای ما را ماندگار خواهد کرد. اهمیت و تأثیرگذاری داستان تا آنجا است که در برخی از کشورها حتی متون درسی به صورت داستانی بیان می‌شود. جنگ‌ها اگر صرفاً با ابزار تاریخ روایت شود، تنها شرح پیروزی‌ها و شکست‌ها خواهد بود. اما اگر همین تاریخ در قالب اثری داستانی بیان شود، می‌شود «جنگ و صلح» و «بینوایان»؛ آثاری که هم مسائل تاریخی را بیان می‌کنند و هم به سبب کشش‌های داستانی، نسل به نسل خوانده می‌شوند.
ادبیات انقلاب اسلامی نیز نیازمند این دست از آثار است. رمان اگر خوب باشد، ماندگار خواهد شد و هزاران نفر را تحت تأثیر قرار خواهد داد. نهادهای فرهنگی هم باید به این مهم توجه داشته باشند و رمان‌نویسی و تربیت نسل جدید و متعهد نویسندگی را در سرلوحه امور فرهنگی و ادبی قرار دهند.
انتهای پیام/
