شاعر فرمالیست؛ نگاهی جامعه‌شناختی به ۳ رویکرد اصلی در شعر شفیعی کدکنی
یوسف عالی عباس‌آباد در کتاب «تاریخ‌نگار تصویرگرا یا شاعر فرمالیست» تلاش دارد تا با نگاهی به سروده‌های محمدرضا شفیعی کدکنی، این آثار را از منظر نقد تاریخی-جامعه‌شناختی مورد بررسی قرار دهد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، محمدرضا شفیعی کدکنی از دو دهه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون کارنامه درخشانی در زمینه‌های شعر، پژوهش و تدریس داشته و آثار متعددی در هر سه زمینه ارائه کرده است که هر کدام از این آثار، به گفته منتقدان و کارشناسان، دستاوردهای ماندگاری از خود به جای گذاشته است که می‌تواند راهنمای نسل‌های آینده باشد.
وجود ویژگی‌های متعددی سبب شده تا آثار او در زمره اصیل‌ترین و ارجمندترین آثار ادبی و فرهنگی معاصر قرار گیرد . پشتوانه وسیع فرهنگی و اشراف او بر ذخایر ادب پارسی و گنجینه‌های فرهنگی ایران و جهان، وقوف بر نیازهای اجتماعی و انتقال آن در سروده‌های خود، اشراف بر جریان‌های ادبی جهان، نگاه داشتن حرمت کلام و کلمه، آگاهی از متون تاریخی و تصوف اسلامی، احساس تعهد نسبت به جامعه و ... همگی سبب شده تا مجموعه سروده‌های او در قیاس با بسیاری از شاعران هم‌عصرش متمایز باشد؛ چنانکه زنده‌یاد اخوان ثالث در نقدی بر مجموعه «شبیخون»، دومین مجموعه شعری شفیعی کدکنی، تأکید می‌کند که در این سروده‌ها با «جانی نجیب» سر و کار داریم.
تمام این ویژگی‌ها در کنار محبوبیت او در دانشگاه‌ها و در میان دانشجویان، سبب شده است تا آثار او طی سال‌های گذشته همواره مورد توجه پژوهشگران و دانشجویان باشد. تاکنون آثار متعددی درباره سروده‌ها و دیگر آثار شفیعی کدکنی در حوزه‌های نقد و نظر منتشر شده است.
کتاب «تاریخ‌نگار تصویرگرا یا شاعر فرمالیست»، نوشته یوسف عالی عباس‌آباد، پژوهشگر، از جمله تازه‌ترین این آثار است که نویسنده در آن کوشیده تا سروده‌های شفیعی کدکنی را از منظر نقد تاریخی و جامعه‌شناختی مورد بررسی و واکاوی قرار دهد.
او در بخشی از این کتاب در توضیح کارش می‌نویسد: محمدرضا شفیعی کدکنی، متولد 1318 در کدکن نیشابور، از شاعران برجسته معاصر است. مهارت‌های گران‌مایه‌ای در نقد ادبی و تصحیح متن‌های ارزشمند پارسی دارد. حضور درازمدت در دانشگاه تهران، خوش‌اقبالی شفیعی کدکنی را دوچندان کرده است. وی در متن و معرض تمام اتفاقات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در دوران پر از التهاب تاریخ معاصر ایران بوده است. تحصیل و پژوهش در دانشگاه‌های مختلف اروپا، آمریکا، ژاپن و دیگر کشورها، فرصت مغتنمی را برایش فراهم آورده بود تا به عنوان یکی از نظریه‌پردازان معاصر مطرح شود.
شفیعی کدکنی، دلباخته زادگاه و ستایشگر خراسان بزرگ است و کوچک‌ترین و ناچیزترین بهانه سبب می‌شود تا او در قالب استعاره، تشبیه، مجاز و کنایه و فرمالیسمی در هم تنیده شده، جامه گران‌قیمت و منحصر به فردی بر تن خراسان بپوشاند و از ناز و کرشمه‌هایش روایت کند.
از طرف دیگر شفیعی کدکنی خشم و نفرت از مغول و تاتار را نیز با خود حمل می‌کند و چاووشی‌خوان قبیله ایران است. خود را مسئول ایران می‌پندارد و همواره در رثای ایران و گام‌های زشت و پلشت مغول ناله سر می‌دهد. خراسان‌ستایی، مغول‌ستیزی و فرمالیسم سه مؤلفه یا سه موضوع همگون یا ناهمگون شعر اوست. ترکیب این سه مفهوم در کنار خردگرایی و سوگواری‌های تاریخی، هنگامه‌های نو و منحصر به فردی خلق کرده است. رویکرد کتاب حاضر گذری بر متن و محتوای سه دیدگاه اصلی شفیعی کدکنی است.
مکتب فرمالیسم، مکتبی است در نقد ادبی که در اوایل قرن بیستم میلادی، تحت تأثیر فوتوریسم ایتالیایی و نظریات زبان‌شناسان جوان روسی به وجود آمد و سپس به اروپا و آمریکا رفت و به تدریج در اکثر کشورهای جهان طرفدارانی پیدا کرد. ادیبان و سخن‌سنجان معاصر ایران نیز از این تأثیر بر کنار نمانده و کم و بیش در نقد ادبی، نظریات فرمالیست‌ها را به کار گرفتند.
به نظر می‌رسد در میان منتقدان معاصر ایران، شفیعی کدکنی بیش از دیگران از این مکتب نقد تأثیر پذیرفته و در آثار خود از موازین زبان‌شناسی و شکل‌گرایی بهره گرفته و کوشیده است تا راز ادبی بودن یک اثر ادبی را کشف کند و جلوه‌های آشنایی‌زدایی و غریبه کردن کلام را از سخن روزمره مردم در آثار گذشتگان و معاصران نشان دهد. او همچون فرمالیست‌ها معتقد است «شعر صرفاً حادثه‌ای است که در زبان اتفاق می‌افتد» و زبان‌شناسی می‌کوشد تا راز «رستاخیز کلمات» را کشف و اسباب و علل زیبایی کلام ادبی را نشان دهد. به نظر می‌رسد تحقیق و پژوهش در این زمینه منجر شده تا بسیاری از سروده‌های او تحت تأثیر این مکتب و ویژگی‌های کلامی آن باشد.
کتاب «تاریخ‌نگار تصویرگرا یا شاعر فرمالیست» تلاش دارد تا با بررسی سروده‌های شفیعی در این حوزه، تأثیرپذیری او از مکتب فرمالیسم و نمونه‌های موفق شعری او در این زمینه را به مخاطب معرفی کند. این اثر پیش از این در فهرست خانه کتاب به عنوان یکی از برترین تازه‌های کتاب منتشر شده در اسفندماه 98 معرفی شده است. عباس‌آباد پیش از این نیز کارهای متعددی در حوزه ادبیات و آثار ادبی منتشر کرده است که از این جمله می‌توان به تصحیح «ختم الغرائب» اشاره کرد که به عنوان برگزیده کتاب فصل پاییز 86 مورد تجلیل قرار گرفت. او دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی است و اکنون استادیار دانشگاه پیام‌نور سمنان است.
«تاریخ‌نگار تصویرگرا یا شاعر فرمالیست» در قطع وزیری و در 419 صفحه به قیمت 78 هزار تومان در دسترس علاقه‌مندان به ادبیات معاصر قرار گرفته است.
انتهای پیام/