نسخه نفیس «خمسه» شاه طهماسبی رونمایی شد

به گزارش باشگاه خبرنگاران پویا، آیین رونمایی از نسخه نفیس «خمسه» شاه‌طهماسبی روز گذشته (شنبه 31 خرداد 1399) در تالار ایرانِ فرهنگستان هنر، با حضور جمعی از هنرمندان، ادیبان و مسئولان با رعایت نکات بهداشتی برگزار شد.

علیرضا اسماعیلی سرپرست فرهنگستان هنر در ابتدای این مراسم گفت: سنت کتاب‌آرایی در تاریخ هنر ایران سابقه‌ای دیرینه دارد. از میان متون کهن فارسی، «شاهنامه» فردوسی، «خمسه» نظامی، «هفت‌اورنگ» جامی و «کلیله‌ودمنه» بیش از دیگر متون برای تصویرگری و کتابت مورد توجه هنرمندان بوده است؛ از عصر زرین کتاب‌آرایی و مجموعه‌سازی در اوایل دوره صفوی که دنباله سنت شکوفای هرات دوره تیموری است، نسخ خطی بسیار نفیس و ارزشمندی باقی مانده است که در میان آن‌ها «شاهنامه» شاه‌طهماسبی و «خمسه» شاه‌طهماسبی جایگاهی ویژه‌ای دارند.

وی افزود: فرهنگستان هنر طبق وظایف اساسنامه‌ای خود همواره برای شناسایی و معرفی این‌گونه نسخ مهم هنری، به طرق مختلف از جمله بازنشر آن‌ها، اهتمامی ویژه ورزیده است؛ شناسایی و بازنشر این نسخ می‌تواند ضمن احیا، حفظ و اشاعه سنت ارزشمند کتاب‌آرایی، در الگوسازی و خلق آثار جدید هنرمندان معاصر کشورمان نیز الهام‌بخش و راهگشا باشد.

اسماعیلی تصریح کرد: متأسفانه آسیب‌هایی جدی در گذر زمان به اصل نسخه «خمسه» وارد شده است؛ جلد و آستر بدرقه آن از بین رفته و قسمت بالایی صفحات بسیاری از آن دچار آب‌گرفتگی شده است؛ اصل این نسخه در کتابخانه بریتانیا نگهداری می‌شود و چگونگی و زمان دقیق خروج آن از کتابخانه سلطنتی قاجار مشخص نیست؛ آنچه مسلم است این است که این نسخه به دلیل تجدید جلد و آستر بدرقه آن به سبک قاجاری و نیز یادداشت محمودمیرزا قاجار (فرزند فتحعلی شاه) بر یکی از صفحات خالی آن (با درج تاریخ 1243 هـ.ق)، تا اوایل دوره قاجار در ایران بوده است؛ احتمالاً این نسخه نیز همچون بسیاری از نسخ خطی کتابخانه سلطنتی در دوره مظفرالدین شاه و ریاست میرزاعلی لسان‌ا‌لدوله بر کتابخانه مذکور به تاراج رفته و سر از کتابخانه بریتانیا درآورده است.

سرپرست فرهنگستان هنر ادامه داد: خداوند را شاکریم که این نسخه پس از سال‌ها مهجوری و مستوری، در قطع اصلی آن به همت مؤسسه متنِ فرهنگستان هنر و با مساعدت و همراهی شهرداری تهران بازنشر شده است؛ امیدواریم این حرکت شایسته و فرهنگیِ شهرداری تهران ادامه یابد و ما بتوانیم نسخ ارزشمند دیگری همچون «مرقع» بهرام‌میرزا در کتابخانه توپکاپی استانبول، و نیز شاهنامه «داوری» در موزه رضا عباسی را که از آن به عنوان پایان سنت کهن کتاب‌آ‌رایی در هنر ایران یاد می‌کنند، بازنشر کنیم و در اختیار علاقه‌مندان به فرهنگ و هنر کشورمان قرار دهیم؛ این کار در احیای هویت فرهنگی و تمدنی ایران اسلامی و ایجاد حس تعلق خاطر بیشتر شهروندان به این‌گونه آثار و متون هنری مؤثر است.

اسماعیلی در پایان سخنانش تأکید کرد: درصددیم گزیده‌ای از «خمسه» نظامی شاه‌طهماسبی را که شامل تمامی نگاره‌ها و گزیده تشعیرها و تذهیب‌ها و کتیبه‌ها است، همراه با پژوهشی در معرفی عمیق‌تر و کامل‌تر این نسخه منتشر کنیم تا با قیمت مناسب در اختیار دانشجویان و هنرپژوهان علاقه‌مند به این نسخه قرار گیرد.

روح این اثر ارزشمند و نفیس، شعر نظامی است

غلامعلی حداد عادل رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز که در این مراسم حاضر شده بود، ضمن تشکر و قدردانی از فرهنگستان هنر برای انتشار و چاپ این نسخه نفیس گفت: فرهنگستان هنر و فرهنگستان زبان و ادب فارسی گاهی درباره یک اثر ادبی کار می‌کنند، اما از دو زاویه مختلف؛ در فرهنگستان هنر یک اثر ادبی را به اعتبار جنبه هنری معرفی می‌کنند و در فرهنگستان زبان و ادب فارسی به جنبه ادبی و زبانی اثر نگاه می‌کنند؛ بر همین اساس «شاهنامه» شاه‌طهماسبی و «خمسه» شاه‌طهماسبی هر کدام برای این دو فرهنگستان به دو اعتبار مختلف اهمیت دارند.

هنر، چراغ و آیینه است

در ادامه این مراسم، سید محمدمجتبی حسینی معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بیان کرد: هنر چراغ و آیینه است؛ هنر آیینه است، زیرا تصویری بی‌دریغ و روشن از زمانه خود ارائه می‌دهد؛ برای شاخص‌ شدن 20 هنرمند که در یک شاهکار، نقش‌آفرین می‌شوند، حتماً 200، 2 هزار و شاید 20 هزار هنرمند ارزشمند و فعال باید حضور داشته باشند؛ حضور این تعداد هنرمند نشان‌دهنده حاکمانی است که قدر هنر را می‌دانسته‌اند.

هنرجویان ما تشنه این آثار فاخرند

بهمن نامورمطلق دبیر علمی همایش «خمسه‌نگاری؛ بازنمود خمسه نظامی در هنر» نیز در سخنانی گفت: نظامی یک حکیم است و رابطه‌های تصاویر و نگارگری در شکارنگاری‌ها و پندنگاری‌های این اثر، بی‌نظیر است؛ امیدواریم که با همت مسئولان بتوانیم این راه را ادامه دهیم؛ چراکه هنرجویان ما تشنه این آثارند و نمی‌توانیم بدون آنکه این کتب را در اختیارشان قرار بدهیم، از آنها انتظار درک زیبایی‌شناسی آثار فاخرمان را داشته باشیم.

باید رویکردهای فرهنگی‌مان را فرابخوانیم

پیروز حناچی شهردار تهران که آخرین سخنران این برنامه بود، در سخنانی گفت: مایه خوشحالی است که می‌بینیم تصمیمی که حدوداً یک‌سال و نیم پیش گرفته شد، امروز به بار نشسته است؛ امیدواریم این اثر ارزشمند در دسترس کسانی قرار بگیرد که دلشان برای فرهنگ و هنر این سرزمین می‌تپد.

شهردار تهران ضمن گرامیداشت یاد و خاطره شهید چمران و دکتر شریعتی ادامه داد: ما در تاریخ و بقعه تاریخی سرزمینمان، فرهنگ و پیشینه‌ای غنی داریم که اگر بخواهیم نسبت به دیگر کشورها، برتری‌مان را نشان دهیم، باید این‌گونه رویکردهای فرهنگی را فرابخوانیم؛ رویکردی که در «خمسه» نظامی به‌صورت بسیار بارز وجود دارد.

وی با اشاره به مفهوم آرمان‌شهر و میان‌رشته‌ای‌ بودن مفهوم آن خاطر نشان کرد: این مقوله در شهرسازی هم وجود دارد و حتی می‌شود گفت که این ایده در ادبیات و فرهنگ ما هم تأثیری به‌سزا گذاشته است.

حناچی در پایان تصریح کرد: اهمیت درک زمان، فقط مختص ادبیات نیست و در معماری و شهرسازی نیز مقوله‌ای بسیار پراهمیت است؛ این مهم را می‌توان از یزد در دوره ایلخانیان تا اصفهان در دوره صفویان پی گرفت؛ شاید این خصیصه سرزمین ماست.

انتهای پیام/