سرگذشت عجیب ترجمه کامل فروزانفر از قرآن کریم

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، «آیات منتخب از کلام الله مجید» با ترجمه زنده‌یاد بدیع‌الزمان فروزانفر، ادیب و استاد نام‌آشنای زبان و ادبیات فارسی و عربی، به کوشش عنایت‌الله مجیدی تنظیم و تدوین شد. این اثر که به تازگی از سوی بنیاد موقوفات دکتر افشار با همکاری نشر سخن در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است، در واقع آمیخته سه ترجمه منتخب آیاتی است که فروزانفر بین سال‌های 1313 تا 1317 و سپس از 1344 تا 1348 فراهم آورده است.

محمدرضا شفیعی کدکنی درباره اهمیت و ارزش ترجمه‌های فروزانفر می‌نویسد: بی‌هیچ گمان، ترجمه فروزانفر از قرآن کریم، درست‌ترین و در عین حال دقیق‌ترین و روان‌ترین ترجمه‌ای خواهد بود که تاکنون به زبان فارسی انجام شده است. اگر ما روزی بخواهیم ترجمه‌ای مجاز یا نزدیک به رسمی از قرآن به زبان فارسی داشته باشیم، شاید بهتر از آن نتوان یافت. این داوری من از طریق نمونه آیاتی است که وی گاه در خلال بعضی آثارش از قبیل شرح مثنوی شریف، داده است و از باب قیاس جز به کل.

ماجرای عجیب ترجمه‌ای از قرآن کریم

ترجمه کامل زنده‌یاد فروزانفر از قرآن کریم ماجرای عجیب و غم‌انگیزی دارد. برخی از شاگردان و نزدیکان فروزانفر مانند شفیعی کدکنی و محمدامین ریاحی در نقل قول‌هایی از او عنوان کرده‌اند که فروزانفر ترجمه‌ای کامل از قرآن کریم را به سرانجام رسانده است، اما با وجود این سرنوشت این ترجمه نامعلوم و نامشخص است؛ این در حالی است که اشراف و آگاهی فروزانفر بر ادب فارسی و عربی بر همه روشن است و ترجمه او از آیات قرآن کریم می‌توانست فتح بابی در ترجمه این کتاب آسمانی باشد.

مجیدی سال‌ها در پی یافتن متن کامل ترجمه‌ فروزانفر مدارک و اسناد مختلفی را بررسی کرد، اما در نهایت موفق نشد که متن کامل ترجمه استاد را بیابد. او مدعی است براساس چهار گواه مطمئن، استاد فروزانفر کار ترجمه قرآن کریم را به پایان آورده بود:

*قرارداد شماره 185/ل الف موراخ 5/3/1339 که در پرونده قراداد ترجمه در سازمان مدارک فرهنگی موجود است و تصویر آن در پایان این مقدمه آمده است.

*مکتوب استاد خطاب به اداره کل نگارش، که پیش از این نقل کردم و گواهی است بر اینکه در 40/4/26 ترجمه را تا آیه 52 از سوره یوسف تحویل داده‌اند.

*نوشته استاد شفیعی کدکنی: در تابستان 1345 یک روز که در نیاوران به دیدارش رفته بودم و آن روزها توفیق مطالعه نسخه‌ای از تفسیر سورآبادی را یافته بودم، از اهمیت این ترجمه و مقایسه آن با بعضی ترجمه‌های قدیم قرآن کریم سخن گفتم و ترجمه سورآبادی را به دقت و  زیبایی ستودم. استاد لختی سکوت کرد و آنگاه گفت: «شفیعی! ترجمه ما را ندیده‌ای!» من در آن لحظه تصور کردم منظورش ترجمه‌هایی است که از بعضی آیات در خلال آثار خویش آورده و هرگز به گمانم نرسید که وی ترجمه کاملی از قرآن کریم فراهم کرده باشد. بعدها در 1352 از آقای دکتر محمدامین ریاحی شنیدم که نسخه کامل ترجمه قرآن استاد فروزانفر به خط خودش در بایگانی وزارت فرهنگ و هنر موجود است و قرار است از طرف همان وزارتخانه منتشر شود...

*گواهی روانشاد دکتر محمدامین ریاحی مبنی بر اینکه ترجمه کامل را تحویل گرفته‌اند و متن تایپ شده را در پنج نسخه تهیه کرده و از نظر استاد فروزانفر گذرانده‌اند.

با وجود این و در همه این سال‌ها، هیچ نشانه‌ای از ترجمه کامل زنده‌یاد فروزانفر در دست نیست.

کتاب «آیات منتخب از کلام الله مجید» گزیده‌ای از ترجمه استاد از برخی از آیات قرآن کریم است که شامل ترجمه‌ای است که برای مدارس انجام شد، همچنین بخش دیگر ترجمه‌ها مربوط به آیاتی است که به صورت پراکنده در آثار ایشان ذکر شده و در نهایت، ترجمه‌ای منتخب به خط ایشان که در حدود 29 برگ کاغذ یادداشت باریک مشتمل بر ترجمه پیرامون 300 آیه کوتاه و بلند از قرآن که برای نخستین‌بار منتشر می‌شود.

انس فروزانفر به قرآن مجید و ترجمه آن

مجیدی پیش از این در مقاله‌ای تحت عنوان «فروزانفر و ترجمه قرآن مجید» به ماجرای عجیب گم شدن ترجمه استاد اشاره کرده است. بخشی از این مقاله به علاقه و سابقه فروزانفر در کار ترجمه قرآن کریم اختصاص دارد. او در این رابطه می‌نویسد: از نوشته استاد معلوم می‌شود که او نخست نزد پدرش، آقا شیخ علی احمدی با قرآن آشنایی حاصل کرد: «قدری که درجه تحصیل بالا رفت و به خط فارسی آشنایی و از قرآن قرآن حاصل آ»د و هنگام آن رسید که در مقدمات عربیت خوضی رود و شروعی افتد مرا به مکتب دیگری سپردند». پس از آن به سال 1338 ق فروزانفر از بشرویه به مشهد آمد و به محضر مرحوم عبدالجواد ادیب نیشابوری راه یافت و سال‌ها از محضر او بهره برد، چندان که در شمار شاگردان برجسته ادیب درآمد و با حافظه کم‌نظیر یا بی‌مثال خویش چنان با قرآن آشنا شد و بر مثنوی تسلط یافت که در سال 1327 نزدیک بر 700 مورد از «اشعار مثنوی را که متضمن آیات قرآنی به اشارت یا تضمین بود» باز شناخت.

اکنون به هیچ روی روشن نیست که فکر ترجمه قرآن کریم از چه وقت به ذهن فروزانفر راه یافت، اما نخستین قرارداد میان استاد و وزارت معارف وقت آن روز برای ترجمه کتاب آسمانی به سال 1313 شمسی بازمی‌گردد و حاصل کار با نام آیات منتخبه از کلام الله مجید برای کلاس‌های پنجم و ششم دبستان انجام شد و انتشار یافت. این ترجمه را مقدمه‌ای است به امضای ذوالمجدین(ناظر شرعیات) و بدیع‌الزمان(استاد دانشسرای عالی). از آنجا که مقدمه ترجمه آیات نیز همگی به خط فروزانفر موجود است، بنابراین در تعلیق مقدمه و ترجمه آن به ایشان تردیدی نیست. بنابراین: «نظر به آنکه مقصود از تعلیم و قرائت قرآن مجید در مدارس ابتدایی، گذشته از تیمن و تبرک و احراز مثوبات دنیوی و اخروی آن است که محصلین به جهت تأمل در اصول و حقایق و تدبر در حِکَم و مواعظ قرآنی فواید بی‌شمار و منافع بسیار برگیرند و بر بصیرت خود در امور دین و دنیا و مصالح معاش و معاد بیفزایند. ...

«آیات منتخب از کلام‌الله مجید» در 196 صفحه و به قیمت 45 هزار تومان از سوی بنیاد موقوفات دکتر افشار با همکاری نشر سخن منتشر شده است و علاقه‌مندان می‌توانند به مدت یک هفته این اثر را با 20 درصد تخفیف تهیه کنند.

انتهای پیام/