یادداشت|محور سعادت و شقاوت از نگاه امام باقر(ع)
محور سعادت و شقاوت انسان در نگاه امام باقر(ع) در استفاده از قوۀ عقل اوست.اگر از این نعمت الهی به درستی استفاده کند سعادتش تضمین است و اگر درست استفاده نکند و یا اصلاً استفاده نکند باید منتظر عقاب الهی باشد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، فضای مجازی با بمباران‌های اطلاعاتی خود، زندگی انسان‌ها را از واقعیت دور و آنها را وارد فضایی تخدیری و کاذب کرده است. وقتی به دور و بَر خود نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که بسیاری انسان‌ها از قوه عاقله خود به درستی استفاده نمی‌کنند و اسیر ظواهر فریبنده همین فضاهای سطحی و کم‌عمق می‌شوند.
حقیقت این است که قلب‌های رسانه‌ای جدید به شکلی تعمدی، میزان دقت افراد را پایین آورده و حقایقی را که انسان در زندگی خود باید بدان توجه ویژه داشته باشد به ضعف و سستی کشانده است و نتیجه‌اش آن شده که با کوچک‌ترین جوسازی‌ها و شایعات رسانه‌ای بخش زیادی از جامعه تحت‌تأثیر قرار گرفته و بدون تحقیق خاصی این اخبار و تحلیل‌ها را با گاردی باز پذیرفته است.
با سست شدن تفکرات، اخلاق و رفتار انسان نیز تغییر پیدا میکند؛ به طور مثال وقتی یاد مرگ در انسان به عنوان یک حقیقت غیر قابل انکار، مورد توجه قرار نگیرد، در پس آن خلق و خوی دنیاطلبانه رشد پیدا خواهد کرد و رفتارهایی که از انسان رخ می‌دهد نیز بر همین اساس خواهد بود. چشم و هم‌چشمی، مصرف‌گرایی، اسراف و اموری از این قبیل زاییده این خلق و خوست.
امام باقر علیه‌السلام در حدیث شریفی به ما کمک می‌دهد که با شیوه‌ای درست از قوه عاقله خودمان استفاده کنیم و زندگی خود را در فضایی واقع‌بینانه پیش ببریم تا بتوانیم هم در زمان سختی‌ها از تاب‌آوری بالایی برخوردار باشیم و هم در زمان خوشی‌ها مغرور و سرمست نشویم.
در این حدیث شریف امام باقر علیه‌السلام با پرداختن به نصایحی که لقمان حکیم نسبت به فرزند خود داشته‌اند می‌فرمایند: «کانَ فیما وَعَظَ بِهِ لُقمانُ ابنَهُ أن قالَ: یا بُنَیَّ، إن تَکُ فی شَکٍّ مِنَ المَوتِ فَارفَع عَن نَفسِکَ النَّومَ ولَن تَستَطیعَ ذلِکَ، وإن کُنتَ فی شَکٍّ مِنَ البَعثِ فَادفَع عَن نَفسِکَ الاِنتِباهَ ولَن تَستَطیعَ ذلِکَ، فَإِنَّکَ إذا فَکَّرتَ عَلِمتَ أنَّ نَفسَکَ بِیَدِ غَیرِکَ، وإنَّمَا النَّومُ بِمَنزِلَةِ المَوتِ، وإنَّمَا الیَقَظَةُ بَعدَ النَّومِ بِمَنزِلَةِ البَعثِ بَعدَ المَوتِ؛[1] در نصایح لقمان به پسرش هست که گفت: «اى پسرم! اگر درباره مرگ تردید دارى، خواب را از خود دور کن ـ که نخواهى توانست ـ و اگر درباره رستاخیز تردید دارى، بیدار شدن از خواب را از خود دور کن ـ که نخواهى توانست ـ ؛ زیرا اگر اندیشه کنى، مى‌دانى که جان تو در دست دیگرى است و همانا خواب به منزله مرگ است و بیدارى پس از خواب، به منزله بر انگیخته شدن پس از مرگ.»
روش درست اندیشیدن را امام باقر علیه‌السلام از دل همین حوادث به ظاهر طبیعی، به انسان یاد می‌دهد و او را به سادگی به فکر فرو می‌برد. وقتی انسان خوب دقت کند متوجه می‌شود زمانی که خواب به سراغ او آمد دیگر توانی برای بیدار بودنش نیست و در سمت مقابل وقتی بیداری به سراغش آمد دیگر نمی‌تواند آن را از خود دور کند؛ امام باقر علیه‌السلام با یادآوری همین یک نمونه به ظاهر ساده که از لسان لقمان حکیم جاری شده است، تَنَبُهی بسیار عظیم را برای ما ایجاد میکند که با تمثیلی زیبا خواب ما را به منزله مرگ قلمداد میکند که اگر از خواب گریزی نیست از مرگ به طریق اولی گریزی وجود نخواهد داشت و اگر بیداریِ انسان در دست خودش نیست، برانگیخته شدن او نیز به دستان او نخواهد بود و او در هر صورت خواهد مُرد و برانگیخته خواهد شد و نهایتاً باید در برابر جایگاه عدل الهی پاسخگوی اعمال خود باشد.
استفاده درست از قدرت تفکری که خدا به انسان هدیه داده است، اخلاق و رفتار او را نیز تنظیم خواهد کرد. در نگاه امام باقر علیه‌السلام عقل جایگاه ویژه‌ای دارد؛ ایشان در این باره می‌فرمایند: «لَمَّا خَلَقَ اَللَّهُ اَلْعَقْلَ قَالَ لَهُ أَقْبِلْ فَأَقْبَلَ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَدْبِرْ فَأَدْبَرَ فَقَالَ وَ عِزَّتِی وَ جَلاَلِی مَا خَلَقْتُ خَلْقاً أَحْسَنَ مِنْکَ إِیَّاکَ آمُرُ وَ إِیَّاکَ أَنْهَى وَ إِیَّاکَ أُثِیبُ وَ إِیَّاکَ أُعَاقِبُ؛[2] خداوند وقتى که عقل را آفرید، به او گفت: رو کن! پس رو کرد. سپس به او گفت: برگرد! پس برگشت؛ سپس فرمود: به عزّت و جلالم قسم! خلقى نیکوتر از تو نیافریدم تو را امر مىکنم و تو را نهى مىکنم و تو را ثواب مىدهم و تو را (در صورت مخالفت) عقاب مىکنم.»
به عقیده امام باقر علیه‌السلام محور سعادت و شقاوت انسان در استفاده از عقل اوست. اگر از این نعمت الهی به درستی استفاده کند سعادتش تضمین است و اگر درست استفاده نکند و یا اصلاً استفاده نکند باید منتظر عقاب الهی باشد. ذکر این مطلب حیاتی در کلام نورانی امام باقر برای ما واقعیات مهمی را آشکار میکند که چرا این همه فرهنگ غربی بر اسارت انسان تأکید دارد و به چه علت بیشترین سعی خود را در این مسیر قرار داده است که این اسارت بیشتر از هر چیز دیگری در فضای تفکری او به وقوع بپیوندد.
شکی نیست انسانی که اجازه فکر کردن از او گرفته شده به هر نحوی که باشد، شخصیت ضعیفی دارد بنابراین می‌توان او را به هر سمت و سویی کشید و به عبارتی دیگر او را استثمار کرد. استفاده درست از قدرت تفکر، بندهای اسارت را باز میکند و انسان را آزاداندیش بار می‌آرد. انسان آزاداندیش طبع بلندی دارد و به راحتی در برابر هر حرف زوری سر خم نخواهد کرد.
وقتی پای درس امام باقر علیه‌السلام می‌نشینیم روح آزادگی، استقلال و عزتمندی در انسان رشد خواهد کرد و از این روح بلند نیز رفتارهایی متناسب با خود صادر خواهد شد که در اجتماع نیز اثرات خود را نشان خواهد داد. مکتب اهل بیت علیهم‌السلام گره از کار بشر امروزی خواهد گشود؛ البته به شرطی که هیاهوی اطراف این بشر اجازه‌ی شنیده شدن این نداهای الهی را بدهد.
* حجت‌الاسلام مصطفی راهی استاد حوزه علمیه
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. بحار الانوار، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، ج13، ص417، انتشارات دار احیاء التراث العربی، بیروت.
2.همان، ج1، ص96.
انتهای پیام/
