«معجزه آبخیزداری»| مشکل پدیده گردوغبار را چگونه حل کنیم؟ صرفه‌جویی چند ده میلیون دلاری با آبخیزداری
آبخیزداری ارزانترین، محیط زیستی ترین و موثرترین راهکار مقابله با پدیده گردوغبار است. با آبخیزداری می توان از اتلاف میلیاردها تومان بودجه مملکت جلوگیری کرد.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم؛ یکی از مشکلات و بحرانهای محیط زیستی کشور، پدیده گردوغبار و ریزگرد است که طی سالهای اخیر بسیاری از استانهای کشور (حدود 25 استان) به خصوص استانهای خوزستان و سیستان و بلوچستان را درگیر کرده است. گردوغبار علاوه بر پیامدهای بهداشتی و سلامت، خسارت اقتصادی میلیون ها دلاری به دنبال داشته است.
بررسی ها نشان می دهد 60 درصد کانونهای گردوغبار در ایران، منشأ داخلی داشته است. عوامل متعددی را می توان برای پدیده گردوغبار برشمرد که از جمله عوامل اصلی می توان به دما، رطوبت و پوشش گیاهی اشاره کرد. البته بخشی از ریزگرد کشور، مربوط به همسایه ها مثل عراق و عربستان است که می توان با دیپلماسی فعال محیط زیستی برای آن چاره اندیشیده شود.
طی سالیان اخیر راههای مختلفی برای مقابله با پدیده گردوغبار در ایران به کار گرفته شده است. یکی از این راهکارها، مالچ پاشی نفتی است. اما این راهکار قدیمی (پنجاه سال پیش از این راهکار استفاده شده است) که در دنیا منسوخ شده است، معایب و آثار ناگوار متعددی بر انسان، محیط زیست و منابع طبیعی دارد که از جمله این مضرات، می توان به این موارد اشاره کرد:
- پرهزینه بودن و گران بودن
- سرطان زا بودن مالچ نفتی
- افزایش حرارت و گرمای مناطق مالچ پاشی شده
- نابودی گیاهان و جانوران ریز و تخریب منابع طبیعی
- غیرنفوذ ساختن زمین هنگام بارش باران و افزایش سیل
- عدم امکان حرکت و رفت و آمد روی مناطق مالچ پاشی شده
- عدم پایدار بودن (حداکثر دوام مالچ سه سال است و بعد از آن شبیه به دوده بخاری شده که عامل سرطان خواهد بود)
متاسفانه علیرغم پیامدها و آثار مخرب مالچ پاشی، تاکنون عمده راهکار برای مقابله با پدیده گردوغبار در بعضی استانها به خصوص استان خوزستان مالچ پاشی نفتی بوده است. یکی از علل اصلی استفاده از راهکار غیر محیط زیستی مالچ پاشی نفتی، قوانینی بوده است که مسئولان را ملزم به اجرای آن کرده است. برای نمونه در قانون بودجه سال 1398 در این باره چنین بیان شده است:
«شرکت ملی نفت ایران مکلف است حداکثر مبلغ شصت هزار میلیارد (60.000.000.000.000) ریال معادل حداقل چهارمیلیون تن مواد اولیه قیر(vb ) رایگان از منابع دریافتی بابت خوراک مایع تحویلی به پتروشیمی‌ها و پالایشگاهها را به صورت ماهانه به حسابی که نزد خزانه‌داری کل کشور افتتاح می‌شود، واریز کند. سازمان برنامه و بودجه کشور موظف است صد‌درصد (100%) مبالغ واریزی را به صورت ماهانه به دستگاههای اجرائی ذی‌ربط در سقف سهمیه‌های زیر به‌صورت همزمان برای خرید قیر مصرفی مورد تأیید سازمان ملی استاندارد ایران و تأمین سایر هزینه‌های اجرای آسفالت طرح‌های مربوط تخصیص دهد. خزانه‌داری کل کشور مکلف است مبلغ تخصیص داده‌شده را به‌صورت کامل پرداخت و براساس موافقتنامه متبادله با شرکت مذکور تسویه‌حساب کند...
یازده‌‌‌درصد(11%) اعتبار برای انجام عملیات خاک‌پوش (مالچ پاشی کردن) سازگار با محیط زیست مورد تأیید سازمان ذی‌ربط، در اختیار وزارت جهاد کشاورزی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور»
لازم به ذکر است به گفته مسئولان در سالهای 96 و 97، 250 میلیون دلار و در سال 98، 100 میلیون یورو اعتبار برای مقابله با پدیده گردوغبار اختصاص یافته است. در سال 99 نیز طبق قانون برنامه بودجه، قرار است مبلغ 20 میلیون یورو برای مقابله با پدیده گردوغبار و ریزگرد تخصیص یابد.
از همین پرونده بیشتر بخوانید:
استفاده از مالچ پاشی نفتی برای مقابله با ریزگرد در حالی انجام می شود که راهکارهای بهتر و به لحاظ اقتصادی، ارزانتر و به صرفه تر دیگری وجود دارد و آن راهکار آبخیزداری است. مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای درباره نقش موثر آبخیزداری در جلوگیری از ریزگردها می فرماید:
«یکی از کارهای مهمّ لازم... آبخیزداری است. اگر چنانچه آبخیزداری را دستگاههای مربوط جدّی بگیرند و اهمّیّت بدهند - چه آنچه مربوط به وزارت کشاورزی است، چه آنچه مربوط به وزارت نیرو است - هم جلوِ سیلاب‌های بی‌مورد گرفته می‌شود، هم جلوِ ریزگردها گرفته می‌شود و هم بقیّۀ فواید گیاهان و درخت بر آن مترتّب می‌شود.» (بیانات پس از کاشت نهال در هفتۀ منابع طبیعی 15 اسفند 96)
و نیز مقام معظم رهبری با اشاره به اشاره به اینکه آبخیزداری نیازی به سرمایه گذاری های کلان ندارد، می فرماید:
« آبخوان‌داری (آبخیزداری) - خوب است. نام خوبی است... طرح‌های متعدّدی از این قبیل را می‌شود پیش‌بینی کرد که به سرمایه‌گذاری‌های کلان هم نیازی ندارد و فقط با ابتکار، دنبال‌گیری، دلسوزی و هماهنگی بخش‌های مختلف با یکدیگر، تحقّق پیدا می‌کند.» (بیانات پس از بازدید از مؤسسۀ تحقیقات جنگلها و مراتع 14 اسفند 77)
سخن پایانی آنکه با توجه به مضرات و آثار ناگوار مالچ پاشی نفتی به خصوص غیراقتصادی و غیربهداشتی بودن آن، توصیه می شود برای مقابله با پدیده گردوغبار، آبخیزداری و آبخونداری که به مراتب نسبت به راهکارهای دیگر، ارزانتر، موثرتر و محیط زیستی تر است مورد توجه جدی واقع شود تا در راستای عمل به اقتصاد مقاومتی، از اتلاف بیت المال و تخریب منابع طبیعی با انجام راهکارهایی همچون مالچ پاشی نفتی جلوگیری به عمل آید.