آخرین تلاش‌های پیامبر(ص) برای هدایت امت در خطبه غدیر
دل نبی مکرم اسلام(ص) که همیشه برای هدایت مؤمنان تپیده در این خطبه که آخرین خطبهای است که ایشان در جمع زیادی از مسلمانان که از أقصی نقاط عالم اسلام به حج مشرّف شده بودند خوانده نیز برای مؤمنان می‌تپد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در آن اتفاق عظیم که منجر به ابلاغ رسالت و اکمال دین شد یعنی ماجرای غدیر خم، پیامبر رحمت صلی‌الله‌علیه‌وآله خطبهای بلند و بلیغ خواندند که طنین آن در کل تاریخ منتشر شد و گوش هر بیدار دلی را با نوای آسمانی خود آشنا کرد. محتوای این خطبه با عظمت را که مورد بررسی قرار دهیم برای هر انسان جویای حقیقت و آماده برای رشد معنوی، حرف‌های بسیار دارد که باید پای آن نشست و از آن توشه برچید.
دل نبی مکرم اسلام(ص) که همیشه برای هدایت مؤمنان تپیده در این خطبه که آخرین خطبهای است که ایشان در جمع زیادی از مسلمانان که از أقصی نقاط عالم اسلام به حج مشرّف شده بودند خوانده است نیز برای مؤمنان می‌تپد؛ دلی که مالا مال از دغدغه برای هدایت انسان‌ها است و در این واپسین روزهای عمر شریفِ حضرت، بیشتر نگرانی را به خود احساس می‌کند.
سیر هدایتی که در این خطبه دنبال می‌شود این حقیقت را بیشتر هویدا می‌کند که اسلام دین تحمیل نیست و این مردم هستند که باید با آگاهی انتخاب کنند. منصوب کردن امام علی علیه‌السلام تکمیل فرآیند ابلاغ رسالت است و این بیانگر این مطلب است که تحمیلی در این زمینه وجود ندارد اما پیامبر گرامی اسلام(ص) بر بیان آن اصرار و تأکید دارد و در این زمینه آگاهی کامل می‌دهد.
در خطبه پیامبر اعظم در روز غدیر می‌خوانیم: « أَلاَ وَ إِنَّ رَأْسَ اَلْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ أَنْ تَنْتَهُوا إِلَى قَوْلِی وَ تُبْلِغُوهُ مَنْ لَمْ یَحْضُرْ وَ تَأْمُرُوهُ بِقَبُولِهِ وَ تَنْهَوْهُ عَنْ مُخَالَفَتِهِ فَإِنَّهُ أَمْرٌ مِنَ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مِنِّی وَ لاَ أَمْرَ بِمَعْرُوفٍ وَ لاَ نَهْیَ عَنْ مُنْکَرٍ إِلاَّ مَعَ إِمَامٍ مَعْصُومٍ؛[1] بدانید که بالاترین امر به معروف آن است که سخن مرا بفهمید و آن را به کسانی که حاضر نیستند برسانید و او را از طرف من به قبولش امر کنید و از مخالفتش نهی نکنید، چراکه این دستوری از جانب خداوند عزوجل و از نزد من است، و هیچ امر به معروف و نهی از منکری نمی‌شود مگر با امام معصوم علیه‌السلام.»
وقتی نگاه اسلام نگاه اخلاقی-اعتقادی باشد و اوج قله مکارم اخلاق را پیامبر رحمت(ص) بخواهند در این واقعه عظیم نشان دهند، بر روی آگاهی و بصیرت مردم سرمایه‌گذاری می‌کنند و آن را اصل قرار می‌دهند؛ چراکه هر مسأله‌ای که بر اساس آگاهی‌دهی پیش برود ماندگاری و پایایی بالایی پیدا خواهد کرد و این نکته را ما در خطبه غدیر به وضوح مشاهده می‌کنیم. غدیر و خطبهای که پیامبر اکرم در این روز بزرگ خواندند سراسر آگاهی است و بخش‌های کثیری از این خطبه نه دستوری و تحکمی است که تذکر و یادآوری در آن موج می‌زند.
در سبک‌های تربیتی مورد تأیید اسلام، نقش آگاهی و عقلانیت بسیار پر رنگ است. حق آن است که آنجایی فضای تربیت دچار انحراف می‌شود که تعصبات، خودخواهی‌ها، خودنمایی‌ها، جهالت‌ها و اموری از این قبیل جای عقلانیت، آگاهی‌بخشی و شناخت را بگیرد. در دنیای مدرن با آن همه زرق و برقش آنچه که مورد هجمه قرار می‌گیرد اجازه فکر کردن است. سرعت بالای زندگی‌ها اجازه تأمل و تفکر را از انسان می‌ستاند و این دقیقاً همان چیزی است که استکبار و جنود شیطان به دنبال آن هستند. بر خلاف آن چه در مورد دنیای مدرن تبلیغ می‌شود، غفلت و جدا شدن از تدبر در این دنیا جای خود را به تأمل و تعقل داده است.
امام علی علیه‌السلام درباره توجه به آگاهی و شناخت می‌فرماید: «رَحِمَ اللهُ امْرِءً اَعَدَّ لِنَفْسِهِ وَاسْتَعَدَّ لِرَمْسِهِ وَعَلِمَ مِنْ اَیْنَ وَفِى اَیْنَ وَاِلى اَیْنَ؛[2] خدا رحمت کند کسى را که براى خود عوامل سعادت ابدى فراهم مى‌کند و براى زندگى عالم بعد مهیا مى‌شود و رحمت خدا باد بر انسانى که بداند از کجا آمده و در کجا آمده و به کجا خواهد رفت.»
تربیت یعنی رشد انسان‌ها از مرتبه پایین‌تر به مرتبه بالاتر و این سیر بدون شناخت و باوری که متشکل از شناخت به همراه عواطف قلبی است، به وقوع نخواهد پیوست. احساساتی که مبنای شناختیِ درستی ندارند نه ماندگاری دارند و نه رشد دهنده هستند بنابراین ما نباید به دنبال تحریک عواطف و احساسات بدون شناخت باشیم بلکه باید به این سمت حرکت کنیم که عواطف و احساسات را بر شالوده معرفت و آگاهی بنا کنیم.
والدینی که در این روزها دغدغه تربیت فرزندان خود را دارند باید ترکیبی از شناخت و عواطف را با هم به عنوان یک بنای مستحکم ارائه دهند و با این روش است که می‌توانند کودک خود را درست تربیت کنند و جوان و نوجوان خود را از آسیب‌های متعدد اجتماعی نجات دهند. با اجبار نمی‌توان کسی را به سمت دین جذب کرد با آگاهی‌های تنظیم شده که عواطف را نیز درگیر می‌کند این مسیر بهتر پیش خواهد رفت.
امام على علیه‌السلام درباره آیه «وَ لَو شَآءَ ربُّکَ لاَمَنَ مَن فی الأرضِ کلُّهُم جَمیعا أَ فَأَنتَ تُکِرهُ النَّاسَ حَتَّى یَکُونُوا مُؤمِنِینَ؛[3] اگر پروردگارت مى‌خواست همانا همه مردم روى زمین ایمان مى‌آوردند، پس آیا تو مردم را ناگزیر مى‌کنى که ایمان آورند؟» می‌فرماید: «فأنزلَ اللّهُ تعالى علَیهِ: یا محمّدُ، وَ لَو شَآءَ رَبُّکَ لآمَنَ مَن فِی الأَرضِ کُلُّهُم جَمیعا، على سبیلِ الإلْجاءِ و الاضْطِرارِ فی الدُّنیا، کما یُؤمِنُونَ عندَ المُعایَنةِ و رُؤیةِ البَأسِ و فی الآخِرَةِ، و لَو فَعَلتُ ذلکَ بهِم لم یَسْتحِقّوا مِنّی ثَوابا و لا مَدْحا، لکنّی اُریدُ مِنهُم أنْ یُؤمِنوا مُختارِینَ غیرَ مُضْطَرّینَ، لِیَسْتَحقّوا مِنّی الزُّلْفى و الکَرَامةَ و دَوامَ الخُلودِ فی جَنّةِ الخُلْدِ؛[4] خداوند متعال این آیه را نازل کرد و فرمود : اى محمّد! اگر پروردگارت مى خواست، همه مردم روى زمین» در دنیا از روى اجبار و ناچارى، ایمان مى‌آوردند همچنان که در آخرت، به هنگام مشاهده عذاب الهى ایمان مى‌آورند. اگر این کار را با بندگان مى‌کردم آنگاه سزاوار ثواب و ستایش از جانب من نبودند؛ بلکه از آنان مى‌خواهم که با اختیار و میل خود ایمان بیاورند تا سزاوار منزلت و کرامت از سوى من و جاودانه شدن در بهشت جاوید شوند.»
این روش الهی باید سرلوحه امورات تربیتی ما قرار گیرد که به طور مثال والدین برای فرزندان خود اجبار و اکراه را در اولویت قرار ندهند و زمینه‌های آگاهی بخشی را جدی‌تر بگیرند.
* حجت‌الاسلام مصطفی راهی استاد حوزه علمیه قم
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. متن خطبه غدیر؛ مستدرک الوسائل، حسین بن محمدتقی نوری، ج12، ص182، انتشارات موسسه آل البیت (علیهم السلام) لاحیاء التراث، بیروت، 1408 ه‌ق.
2. الوافی، فیض کاشانی، ج1، ص116، انتشارات مکتبه الامام امیر المومنین علی (علیه السلام) العامه، اصفهانف 1406ه‌ق.
3. آیه 99 سوره یونس.
4. البرهان فی تفسیر القرآن، هاشم بن سلیمان بحرانی، ج3، ص65، انتشارات موسسه البعثه، قسم الدراسات الاسلامیه، قم.
انتهای پیام/