رونمایی از اشعار عاشورایی "ژولیده نیشابوری"| شاعری که انقلاب و عاشورا موضع شعرش است نه موضوعش/ ماجرای حج رفتن ژولیده با سرودن شعر

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مراسم رونمایی از کتاب «دلت را خانه ما کن» نوشته حسین قرایی در خبرگزاری تسنیم برگزار شد. 

مصطفی محدثی خراسانی اولین سخنران این مراسم رونمایی کتاب بود. او گفت: یکی از مشکلات جدی شعر آیینی در دوره معاصر این است که نوع آیینی از شعر فارسی که قرار بود با مردم ارتباط برقرار کند، به چند دلیل نوع نازل‌تر آن رواج پیدا کرد. دلیل این موضوع این است کسانی که شعر آیینی کار می‌کردند و با توده‌های مردم باید ارتباط می‌داشتند از نظر توان و پشتوانه ادبی توانمندی‌های لازم را نداشتند. در حقیقت آنان زبان مردم را می‌فهمیدند و به خوبی با آنان ارتباط برقرار می‌کردند اما پشتیبانی ادبی خوبی نداشتند. در نقطه مقابل، شاعرانی که مجهز به عناصر شعر و زیبایی‌های آن بودند به گونه‌ای سخن می‌گفتند که با مردم ارتباط برقرار نمی‌کرد. شاید خیلی ادبی و سطح بالا سخن می‌گفتند و به همین دلیل این ارتباط برقرار نمی‌شد.

ژولیده، شاعری که کلامش را هم مردم فهمیدند، هم اهل فن

وی افزود: خوشبختانه در سال‌های پس از انقلاب این مشکل تا سطح زیادی حل شد و پیشگامان این عرصه شاعرانی بودند که بینابین این جریان می‌توانستند حرکت کنند؛ در حقیقت هم از نظر شعری پشتوانه خوبی داشتند و هم زبان مردم را خوب می‌دانستند و خودشان هم ارائه‌کننده شعرشان بودند و خبری از واسطه‌‌ها نبود. چند شاعرندکه این چنین نقش تأثیرگذاری دارند و مردم را با شعر آیینی آشنا کردند. یکی از این افراد شادروان آغاسی است. پیشکسوت‌تر از او آقای ژولیده نیشابوری است. او شاعری بود که کلامش را عوام می‌فهمیدند و خواص هم می‌پسندیدند. او با شاعران مطرح و تراز اول ما دوستی داشت و همین موضوع گواه این است که او را به عنوان شاعر تمام عیار و توانمند پذیرفته بودند. پرکردن این خلاء ویژگی مهم آقای ژولیده است.

او تأکید کرد: ما ژولیده را به عنوان شاعر آیینی اهل بیت می‌شناسیم اما وقتی شعرهای او را نگاه می‌کنیم می‌بینیم که شعر او صرفاً مدح و مرثیه ائمه نیست. در اکثر آثار او می‌بینید اگرچه شعرش مدح و مرثیه امیرالمؤمنین علیه‌السلام را داراست اما نکات حکمت‌‌آمیز بسیار زیادی در دل دارد. گویا شعر صائب را می‌خوانید و سرشار از پندهای زندگی است که با مدح حضرت علی درآمیخته است. ویژگی دیگری که در شعر آقای ژولیده می‌بینید روح حماسی و درس گرفتن از مبارزه اهل بیت است. وجهی که قبلاً در شعرهای آیینی ما بسیار غفلت شده بود. این ویژگی‌ها موجب مقبولیت گسترده شعر او شده، نامش را زبانزد و یاد او را ماندگار کرده است.

در بخش دیگر این برنامه محمود اکرامی صحبت کرد. او گفت: صحبت راجع به آقای ژولیده نیشابوری دوگونه است که یکی را می‌توان بیان کرد و دیگری را خیر. یکی درباره خودش و توانایی‌های شعری ایشان است که به نظرم نباید درباره‌اش صحبت کنیم. دلیل این موضوع این است که نباید از آقای ژولیده شاعری مثل اخوان انتظار داشته باشیم. ثانیاً قرار نیست در مجلس بزرگداشت و رونمایی کتاب درباره این موضوع صحبت کرد و ثالثاً راه به جایی نمی‌برد.

وی ادامه داد: به نظرم آقای ژولیده نمی‌خواسته شاعری کند بلکه می‌خواسته حرف بزند؛ فلذا باید تفکیکی بین این دو قائل شد؛ او می‌خواسته حرف بزند و برای اینکه حرفش تأثیرگذارتر باشد از ظرفیت‌های شعر استفاده کرده است. باورم این است که او بیشتر از آنکه بگوید شاعرم می‌خواسته دردهایش را بیان کند. او به استقبال شعرهای متفاوتی از جمله حافظ و محتشم رفته است که به نظرم آگاهانه رفته و درست هم بوده است. در انتقال معنا دو شیوه داریم، یکی شیوه آشنایی‌زدایی است و دیگری آشنایی. در شیوه آشنایی از دانسته‌های مخاطب می‌گیریم و چیز تازه‌ای به او می‌دهیم. به نظرم آقای ژولیده از خیلی از ترکیبات آگاهانه استفاده کرده و عبارات جدیدی را خلق کرده است.

موضوع شعر ژولیده انقلاب و عاشورا نیست، بلکه موضعش انقلاب و عاشوراست

وی ادامه داد: شعر آقای ژولیده شعر محتوامحور است. شعر او موضع‌مند است. موضوع شعرش انقلاب و عاشورا نیست بلکه موضعش انقلاب و عاشورا است. او با کلمه می‌جنگد و به دنبال توصیف نیست. به نظرم آفتی که شعر آیینی ما را درگیر کرده است سمبلیسم و عاطفه‌گرایی مفرط است. شاعر به شعور و شناخت مخاطب کاری ندارد و سعی دارد اشک مخاطب را دربیاورد. او سعی می‌کند احساسات و عاطفه مخاطب را موردتوجه قرار دهد و کاری به شعور او ندارد. البته توجه به این موضوعات خوب است اما ایستگاه نباید باشد. آقای ژولیده به احساسات افراد کاری ندارد و سعی در افزایش شعور و درک او دارد. برای مثال وقتی به انقلاب می‌رسد به جای اینکه از انقلاب دفاع کند، حرف و آرمان آن را بیان می‌کند. به نظرم او یک مسئول اجتماعی است و حرفش را نه برای جشنواره‌ای بلکه برای اینکه آن را بیان کرده باشد مطرح می‌کند.

ژولیده ناظر کربلا نیست، رزمنده میدان آن است

این شاعر و نویسنده، ژولیده را نه فقط ناظر و بیان‌کننده بلکه عامل به اظهارات خود دانست و گفت: او ناظر کربلا نیست بلکه عاملی در کربلا است و خودش را به عنوان رزمنده‌ای در میدان کربلا می‌بیند. در شعر انقلاب نیز چنین است، خودش را یکی از تظاهرات‌کنندگان انقلاب می‌داند و به همین دلیل است که شعرش به جای توصیفی بودن، تبیینی است. آقای ژولیده در ارتباط با موضوع عاشورا و انقلاب موضع‌مند است و شعر برای او وسیله است، نه هدف. او از قابلیت‌ها و ظرفیت‌های شعر استفاده می‌کند تا حرفش اثرگذارتر باشد. او می‌خواهد حکمتی را بیان و پیامی را به ما منتقل کند.

جامعه به شعر ژولیده بیشتر نیاز دارد

وی تأکید کرد: اگر بخواهم شعر آقای ژولیده را با شعر بسیاری از شاعران مجلس برو مقایسه کنم باید بگویم که این دو نوع شعر با همدیگر متفاوت است و به نظرم جامعه به شعرهای ژولیده بیشتر نیاز دارد چرا که آدم را به خلسه نمی‌برد و تلنگری به افراد می‌زند. بسیاری از ما وقتی درباره امام حسین(ع) حرف می‌زنیم تنها تا درب حرمش پیش می‌رویم و داخل نمی‌شویم. به همین دلیل است که می‌گویم از سیره رضوی و حسینی کمتر شعر داریم. باورم این است که این موضوع به دلیل سواد پایین ماست و نشنیده‌ایم امام حسین در 42 سالگی، 27 سالگی و ... چه می‌کرده است؟

کامران شرفشاهی دیگر سخنران این جلسه بود، او گفت: رونمایی از این کتاب که گزیده‌ای از اشعار آیینی محمدحسن فرح‌بخشیان متخلص به ژولیده نیشابوری در آستانه ماه محرم اتفاق مبارکی است. جالب است که گاهی تخلص شاعر از نام او پیشی می گیرد. وقتی به شناسه کتاب که توسط کتابخانه ملی زده شده است نگاه می‌کردم دیدم که نام حسن ژولیده نیشابوری روی آن نوشته شده است.

وی بیان داشت: سخن درباره این شاعر و شعر آیینی ساده نیست و برای اینکه حرکت آن را جدی‌تر بفهمیم باید به 1400 سال قبل و در زمان پیدایش شعر آیینی در زمان شاعرانی همچون حسان بن ثابت، فرزدق، سید حمیری و ... برگردیم. شاعران توانمندی که سختی‌های زیادی کشیدند اما پیامشان را منتقل کردند. ژولیده نیز استمرار همین خط سرخ است. بنده مقاله بلندی برای ایشان کار کرده‌ام که قرار بود در کنار مقالات دیگری توسط آقای قرایی به عنوان یک کتاب یادمان منتشر شود. معتقدم که متأسفانه در گردآوری آثار و انتشار این شاعران کم‌کاری شده است و جای دارد که اشخاصی بیایند و مجموعه کامل چنین افرادی را گردآوری و منتشر کنند تا دسترسی عموم جامعه و پژوهشگران سهل‌تر شود. از نکاتی که جای دارد درخصوص آثار مرحوم ژولیده عرض کنم این است که آثار او برخلاف دیگر شاعرانی که در حوزه شعر آیینی کار کردند، از جعلیات در امان مانده است. این موضوع به دلیل مطالعه‌ای بوده است که او در زمینه تاریخ اسلام و سیره اهل بیت داشته است. بنابراین از یک سو شاهد اشعاری هستیم که به اصالت بسیار نزدیک است و از سوی دیگر از غلوهای بی‌مورد که مورد نهی و نفی اهل بیت بوده، فاصله داشته است.

شعر عاشورایی ژولیده، توصیفی نیست، آمیزه‌ای از سوگ و حماسه است

این روزنامه‌نگار و نویسنده اظهار داشت: با بررسی تاریخ ادبیات آیینی به دوره‌های مختلفی برمی‌خوریم. می‌بینیم هر چه قدر که از صدر اسلام فاصله گرفتیم، ادبیات فارسی آیینی ما اگر چه مورد حمایت برخی از سلاطین در برخی دوره‌ها قرار گرفته است اما مروج نگرش تقطیری بودند. برای مثال، وقتی شاعر در مورد عاشورا حرف می‌زده است، بیشتر بیان توصیفی بوده و می‌کوشیدند سیمای ذلیل و زبونی از سیدالشهدا و مبارزان راه دین ارائه دهند. این موضوع در حالی است که شعر عاشورایی ژولیده آمیزه‌‌ای از سوگ و حماسه است. یعنی نگاهی حماسی به این ماجرا دارد. از دیگر نکات این است که او شاعری بوده است که در بستر زمان حالت منفعلی نداشته و در بطن همه وقایع زمان خود حضور داشته و برای همه‌شان دارای پیام است اما به این دلیل که جنبه آیینی ایشان دیده شده است، این موضوع بر اشعار اجتماعی و اخلاقی او سایه افکنده و کمتر دیده شده است. به نظرم می‌توان دیوانی مستقل از او منتشر کرد که مضمون تمام اشعار اخلاقی است و به مفاهیم تاریخی بپردازد.

شرفشاهی در پایان گفت: موضوع دیگر اشعاری است که او در باب دفاع مقدس داشته است. این اشعار دارای جنبه ملی و مذهبی است و علاقه او به سرزمینش در این اشعار نمود پیدا کرده است. او کسی است که فرزندش را برای حفظ این آب و خاک تقدیم کرده است. ژولیده در دوره‌های مختلف با تمام وجود در میدان حضور پیدا کرده، فرزندش را در این راه تقدیم کرده و تا آخرین نفس از راه خود پاپس نکشیده است.

ژولیده می‌گفت خالق «در بهار آزادی، جای شهدا خالی» منم

سخنران پایانی این مراسم، حسین قرایی نویسنده کتاب «دلت را خانه ما کن» بود. او گفت: 7-8 تا از کارهای ژولیده بسیار زیاد شنیده شده است. یکبار از ایشان شنیدم که شعار «در بهار آزادی، جای شهدا خالی» را ایشان سروده است. جالب است بدانید که آقای ژولیده نثر ادبی هم دارد. بخشی از کتاب را به این موضوع اختصاص دادم که ژولیده اتوبیوگرافی خود را بیان کند. اینکه از چه سالی شعر گفته، چگونه گفته و ... این کتاب گزیده 40 کتاب شعر ژولیده است؛ من دستی به اشعار او نزدم اما تمام کتاب‌های او را زیر و رو کردم. در حقیقت برای آن بسیار زحمت کشیدم.

4 رکن اساسی شعر ژولیده که ماندگارش کرده است

وی اضافه کرد: وقتی گزیده انتخاب می‌کنید باید به این نکته هم دقت داشته باشید که همه سلیقه‌ها را جذب کند تا برای همه جذاب باشد؛ برای مثال ژولیده برای کودک و نوجوان شعر داشته اما آن را نیاوردم یا در جاهایی وزن از دستش دررفته و آنها را هم نیاوردم. ژولیده همین است. به نظرم شعرهای خوب ژولیده بیشتر از 10 تا نیست، به درستی اشاره شد که نباید از او اخوان دیگری انتظار داشت. آقای سنگری در مورد شعر عاشورایی چند نکته دارد که بسیار مهم است؛ اول سوگ است، دوم پیام است، سوم عشق و چهارم حماسه است. اتفاقا شعر ژولیده در این 4 محور قرار دارد و همه این ویژگی‌ها را داراست. هم سوگ دارد و حماسه، هم پیام دارد و هم عشق. وقتی اشعار دیگران را می‌بینید متوجه می‌شوید که بقیه با یک رکن از عاشورا کار دارند اما ژولیده با هر 4 رکن کار دارد. البته در حد خودش. وقتی او به سمت سوگ می‌رود به دنبال سوگ ملال یا بی‌احترامی به حرمت و ساحت اهل بیت نیست. سوگ او سوگ جلال است، شکوه دارد. اعتقاد جدی من این است که ژولیده فاصله مردم با شعر را کم کرد. در ایام مسلمیه روی چهارپایه می‌رفته و شعر می‌خوانده است. وقتی با آقای علی انسانی صحبت می‌کردم می‌گفتند که او به همه هیئت‌ها می‌رفت و می‌خواند. در حقیقت برای خواندن برای اهل بیت کم نمی‌گذاشت. همسرش تعریف می‌کرد که ما قبل از انقلاب خانه‌ای با دو اتاق داشتیم، هر دو را سیاه‌پوش می‌کرد. در یکی مراسم بود و در دیگری زندگی می‌کردیم.

ماجرای حج رفتن ژولیده با شعری معروف

خاطره معروفی تعریف کنم و آن هم این است که سال 1382 پیش آقای ژولیده رفتم. دو ساعتی پیش او بودم در آن جا خاطره‌ای برایم تعریف کرد. گفت: ما را به جلسه‌ای دعوت کرده بودند تا برای پرچم سیاه رنگ روی کعبه شعر بگوییم. گفته بودند هر کس شعر بهتری بگوید مکه و مدینه ارمغان او می‌شود. من در آن جلسه این شعر را خواندم:

عالم همه مست از گل رخسار حسین است

ذرات جهان در عجب از کار حسین است

دانی که چرا خانه حق گشته سیه پوش

یعنی که خدای تو عزادار حسین است

هر کس به جهان گشته گرفتارنگاری

عمری است که «ژولیده» گرفتار حسین است

همین اشعار باعث شد که سفر حج قسمت من شود.

این شعر اکنون خیلی معروف شده است و همه‌جا آن را می‌خوانند. نکته دیگری که شعر ژولیده دارد این است که در مناجات منحصربه‌فرد است. به اعتقاد من او بیشتر به سمت سبک هندی می‌رود اما از آن کمی تنزل پیدا می‌کند. البته او شاعر انقلابی است؛ نه اینکه انقلابی شعر بگوید که می‌گوید اما برای انقلاب اسلامی سینه سپر می‌کند.

انتهای پیام/