دانش‌آموزان قربانی "تعارض منافع" در ماجرای کتابهای کمک‌درسی
مولفان کتابهای درسی باید کتاب را به‌گونه‌ای تهیه کنند که دانش‌آموزان معمولی در مدرسه معمولی بتوانند درس را مطالعه کنند و یاد بگیرند اما کم توجهی آموزش و پرورش به داشته‌های خود، درد مضاعفی در این حوزه شده است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ حالا دیگر دانش‌آموزانِ تمام دوره‌های تحصیلی را درگیر خود کرده‌اند حتی دبستانی‌ها، کیف دانش‌آموزان میزبان کتاب های کمک درسی رنگارنگ است و گاه برای یک درس علاوه بر کتابهای درسی، چند کتاب کمک آموزشی خریده می‌شود.
اما به دبیرستان و سال‌های نزدیک کنکور که می‌رسیم اوضاع حادتر هم می‌شود و گاه خانواده‌ها هزینه‌های میلیونی را صرف خرید کتابهای کمک درسی می‌کنند آن هم در فضای غبارآلودی که از سوی ناشران این کتاب‌ها به جامعه تزریق می‌شود تا این حس را القا کنند درک متون درسی بدون کتابهای رنگارنگ آنها شدنی نیست.
بازار اصلی موسسات خصوصی و میدان هدف آنها دوره متوسطه است و بیشترین میزان فروش کتابهای کمک‌آموزشی و برگزاری آزمونها مربوط به این دوره تحصیلی است. شبکه‌های تلویزیونی نیز دائم در حال تبلیغات محصولات مختلف این موسسات هستند از کتابهای کمک آموزشی و آزمونها تا برنامه‌هایی که با هدف آموزش روش‌های تست‌زنی برای کنکوری‌ها پخش می‌شود.
در این میان تعارض منافع هم شکل گرفته است آن هم از نوع همکاری بدنه‌ای از درون آموزش و پرورش و همچنین مدارس برای بازارگرمی کتابهای کمک درسی و گاه مولفان کتابهای درسی خودشان نویسنده کتابهای کمک درسی می‌شوند و همراه با ناشران این کتاب‌ها.
در همین رابطه، محمودرضا توحیدی‌پور؛ کارشناس آموزشی درباره این که برخی مدعی هستند رقابت سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با ناشران بخش خصوصی رقابتی نابرابر است، گفت: اصلا رقابتی وجود ندارد، وظایف سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و توابعش حمایتی است و نه رقابتی؛ این ادعا رقابت نابرابر برخواسته از توقع نادرست بخش خصوصی برای برخورداری از تمام حمایت‌ها و تسهیلات، بدون نظارت است، تالیف، تدوین و انتشار کتب آموزشی و کمک آموزشی توسط سازمان برای حمایت از معلمان و دانش‌آموزان به‌ویژه اقشار ضعیف و متوسط است.
معافیت مالیاتی ناشران کمک آموزشی
وی افزود: دوم اینکه تاکنون امتیازات و تسهیلات خوبی برای ناشران کمک آموزشی خصوصی در نظر گرفته شده که مهم‌ترین آنها معافیت مالیاتی و در حد توان تخصیص سهمیه کاغذ با نرخ دولتی است. در مقابل چه نظارتی بر قیمت محصولات ناشران می‌شود؟! ناشران دولتی بخش آموزش و پرورش در صورت افزایش قیمت‌ها با انتقاد رسانه‌ها و مردم مواجه می‌شوند ولی ناشران خصوصی علیرغم برخورداری از امتیازات چنین محدودیتی ندارند. مردم در ایام شیوع کرونا عملکرد و قیمت های ناشران خصوصی را تجربه کردند. فقط برخی از آنها چند روز مانده به امتحانات که پیک فروش تمام شده بود، مقداری تخفیف دادند. حتی ناشری که در حالت عادی کتب خود را با 25 درصد تخفیف در سایتش به صورت اینترنتی می فروخت، این تخفیف را به 20 درصد کاهش داد!
جبران شکاف کیفیت آموزشی با خرید کمک درسیها!
توحیدی‌پور متذکر شد: کیفیت کتب درسی و امکانات محدود مدارس عادی باعث شده که اقشار ضعیف و متوسط برای جبران شکاف کیفیت آموزشی، مجبور به خرید کتب کمک آموزشی و کنکور برای فرزندانشان چه برای تقویت یادگیری و چه برای کسب نتیجه در کنکور باشند. برای همین نمی‌شود گفت: «اگر گران است، نخرند.»
وی ادامه داد: موضوع سوم، افرادی که مدعی رقابت نابرابر هستند، بگویند سازمان پژوهش و به صورت مشخص انتشارات مدرسه از ابتدای تاسیس تا کنون، کدام کتاب کمک آموزشی برای دانش آموزان منتشر کرده که رقیب آنها بوده؟ آخرین کتاب کمک آموزشی برای دانش آموزان که سازمان پژوهش و انتشارات مدرسه چاپ کرده، مربوط به چه زمانی است؟ از عناوین ثبت شده کتب در کتابخانه ملی می‌توان متوجه وضعیت شد.
توحیدی‌پور افزود: موضوع چهارم، سابقه آموزش و پرورش در زمینه کتب کمک آموزشی مشخص است. این وزارتخانه کتاب تست تولید نکرده است عمده درآمد ناشران خصوصی از کنکور است و آموزش و پرورش در این زمینه فعالیت نکرده و کتاب تست تولید نمی‌کند ولی در مقابل ناشران خصوصی علاوه بر کنکور سراسری، حتی برای کنکورهای سمپاد ورودی پایه‌های هفتم و دهم کتاب تست تولید کرده‌اند.
بیشترین حضور موسسات کنکوری در مدارس
این کارشناس آموزشی یادآور شد: موضوع پنحم، ناشران خصوصی و موسسات کنکوری نه تنها بیشترین حضور در مدارس را از طریق استفاده از فضای مدارس به عنوان حوزه برگزاری آزمون آزمایشی و تبلیغات رسانه‌ای دارند، بلکه برخی از آنها مدرسه غیرانتفاعی و آموزشگاه هم تاسیس کرده‌اند. چه امتیازی باقی مانده است که از آموزش و پرورش نگرفته باشند؟ آیا آموزش و پرورش رقیب آنهاست؟
توزیع کمک درسیها در مدارس؟!
وی درباره این موضوع که سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی گفته است در حال تهیه تفاهم‌نامه‌ای برای همکاری خود و اتحادیه ناشران کتابهای کمک آموزشی است، گفت: سازمان می‌تواند برای انجام وظایف خود با رعایت مقررات مربوطه، پیمانکار استخدام کند، ولی نمی‌تواند انجام وظایف اصلی و تخصصی خود را که به صراحت در قانون مصوب مجلس آمده، متوقف و یا به شخص دیگری واگذار کند. متن تفاهم نامه‌ای که اشاره کردید منتشر نشده است. بر اساس اظهاراتی که تا کنون در وبگاه سازمان و رسانه‌ها منتشر شده، به نظر می‌رسد قرار است سازمان با استفاده از امکانات و نام آموزش و پرورش، زمینه فروش مستقیم محصولات این ناشران در مدارس را فراهم کند و در مقابل ناشران تخفیف بیشتری بر قیمت محصولاتشان اعمال کنند و یا محتوای خود را به صورت بخشی رایگان و بخشی پولی عرضه کنند. انتشارات مدرسه نیز در توزیع محصولات کمک کند امیدوارم سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی قبل از دادن تعهدی الزام آور، پیش نویس نهایی تفاهم نامه را برای اطلاع عموم منتشر کند تا از خرد جمعی خانواده آموزش و پرورش در این زمینه استفاده شود.
توحیدی‌پور درباره اینکه در زمینه کتب درسی و کمک آموزشی تعارض منافعی بین سازمان و ناشران خصوصی وجود دارد؟ متذکر شد: تعارض منافع زمانی ممکن است پیش بیاید که فرد در شرایطی قرار گیرد که بین منافع شخصی و منافع سازمانی مجبور به انتخاب شود. قوانینی که در این زمینه وضع می‌شوند به دنبال جلوگیری از رخ دادن این شرایط هستند. درباره مدیران سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، بایستی از مراجع نظارتی پرسید و من اطلاعی در این زمینه ندارم.
تعارض منافع مولفان کتابهای درسی؟
وی درباره اینکه از نظر تعارض منافع، همکاری مولفان کتب درسی با ناشران خصوصی در زمینه محصولات کنکوری و کمک آموزشی چه وضعیتی دارد؟ گفت: درباره کتب درسی منفعت سازمان این است که مولف کتاب درسی، کتاب را به گونه‌ای تهیه کند که در شرایط نرمال، دانش آموز معمولی در مدرسه معمولی با داشتن معلمی که حدنصاب‌های آموزشی و مهارتی را کسب کرده، بتواند درس را مطالعه و یاد بگیرد و نیازی به مرجع دیگری نداشته باشد. حال اگر مولف کتاب درسی همزمان به تهیه کتاب کمک آموزشی خارج از سازمان اقدام کند، این سوال پیش می‌آید که وی بین منافع سازمان و منافع مالی خود که از محل فروش کتاب کمک آموزشی تامین می‌شود، کدامیک را انتخاب کرده؟ کتاب مناسبی تهیه کرده است که نیاز به محصول کمک آموزشی نداشته باشد؟
وی درباره اینکه مدیران سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در گفتگو با رسانه ها گفته‌اند مولفان کتب درسی مجاز به انتشار کتاب کمک آموزشی نیستند، کتاب کمک آموزشی سراغ دارید که توسط مولف کتاب درسی توسط ناشر خصوصی عرضه شده باشد؟ بیان کرد: اطلاع جامعی در این زمینه ندارم. به صورت اتفاقی یک مورد را در میان کتب متوسطه دوم مشاهده کردم که نام مولف کتاب درسی و نویسنده کتاب کمک آموزشی یکسان بود و نویسنده در مقدمه این کتاب کمک آموزشی خودش را با عنوان مولف کتاب دبیرستان معرفی کرده است. اطلاعات کتابشناختی و نشر این کتاب در وبگاه کتابخانه ملی هم موجود است.
مقررات رسمی برای منع تالیف کتب کمک آموزشی توسط مولفان کتاب درسی باید تدوین شود
وی ادامه داد: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی باید مقررات رسمی مکتوب برای منع تالیف کتاب کمک آموزشی توسط مولفان کتب درسی داشته باشد، تا بر اساس آن از مولفان تعهد رسمی مکتوب گرفته شده و سالیانه مشخصات مولفان کتب درسی برای کتابخانه ملی ارسال و وضعیت استعلام شود. دراین زمینه تنها مستندی که در اختیار مردم قرار دارد اظهارات یکی از مدیران سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در گفتگو با رسانه‌هاست. مصاحبه، مقررات محسوب نمی‌شود قاعدتا مولف کتاب درسی شرایط را در نظر گرفته که با ناشر خصوصی همکاری کرده است. اگر مانع قانونی وجود داشت این کار را نمی‌کرد.
توحیدی پور عنوان کرد:گمان می‌کنم میزان فروش کتب کمک آموزشی و اینکه وضع به گونه‌ای شده است که سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی برای طی دوران کرونا به سراغ ناشران خصوصی رفته است، به خوبی وضع موجود را نشان می‌دهد و نیازی به توضیح دیگری نباشد. پیشنهاد می‌کنم با معلمان و والدین در استان‌های مختلف گفتگو کنید و درباره کیفیت کتب درسی گفتگو کنید. قاعدتا سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در قالب وظایف پژوهشی که دارد، باید این کار را سالیانه انجام داده باشد. تا کنون در این زمینه گزارشی که عمومی منتشر شده باشد، ندیده‌ام.
کم‌توجهی آموزش و پرورش به داشته‌های خود
وی ادامه داد: یک مشکل اساسی و مهم در آموزش و پرورش وجود دارد و آن کم توجهی این وزارتخانه به داشته‌های خودش است مثلا برای تولید محتوا دنبال ناشر خصوصی در بیرون سازمان هستند! معلمان و دانشجویان دانشگاه فرهنگیان می‌توانند در این باره همکاری کنند؛ در ایام شیوع کرونا و تعطیلی آموزش حضوری، یک نمونه خوب را رسانه‌ها در اردیبهشت ماه منعکس کردند که مربوط به همکاری 251 دانشجوی دانشگاه فرهنگیان از 14 استان برای تهیه بسته‌های آموزشی دانش‌آموزان در مناطق محروم بود؛ تا جایی که اطلاع دارم سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی هنوز اقدامی برای مستندسازی این اقدام و استفاده از توانمندی و تجربه این دانشجویان نکرده است اما پیگیر برگزاری جلسه با ناشران خصوصی بوده است! شاید چون ناشران با میزان درآمدشان از فروش کتاب توانایی خودشان را اثبات کرده‌اند و این دانشجویان مستندی برای تاثیر اقدام خیرخواهانه و خدمت رایگانی که انجام شده، ندارند.
توحیدی‌پور درباره اینکه سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی چه وظیفه‌ای در این زمینه دارد؟ گفت: در بند 6 ماده 2 قانون تاسیس سازمان جزو وظایف ذکر شده: «برقرار ساختن ارتباط دائم با معلمان و متخصصان امر آموزش و پرورش و نظرخواهی از آنان و فراهم ساختن موجبات مشارکت آنان در برنامه‌ریزی و برنامه‌نویسی و ارزشیابی آموزشی» و می‌تواند در این قالب از معلمان و دانشجومعلمان همکاری کند.
انتهای پیام/