مسیری که اسیران کربلا تا شام طی کردند/ چه زمانی اسیران عاشورا به کربلا برگشتند؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، وقتی آفتاب در روز عاشورای سال 61 هجری در سرزمین کربلا غروب کرد، زمانی بود که زمین بار غم شهادت حضرت سیدالشهدا علیه السلام را بر دوش داشت. از همان زمان، اسارت خانواده امام حسین علیه السلام و همراهان ایشان در کربلا آغاز شد. عمر بن سعد کاروانی را به تعداد مشهور 84 نفر از اسیران کربلا به سمت کوفه روانه کرد که در رأس آن‌ها امام سجاد علیه السلام و حضرت زینب سلام‌الله علیها حضور داشتند. این کاروان روز دوازدهم محرم به کوفه رسید تا دلیلی برای خوش‌خدمتی عمر بن سعد در بارگاه عبیدالله بن زیاد باشد. اسیران بعد از یک هفته اقامت در کوفه، به دستور ابن زیاد به سمت شام حرکت داده شدند تا به کاخ یزید بروند. اسارت اهل بیت امام حسین علیه السلام یکی از جان‌سوزترین رویدادها در کل تاریخ محسوب می‌شود؛ رویدادی که داغ آن بر پیشانی تاریخ باقی مانده و هنوز بعد از چهارده قرن قلب مردم مؤمن و آزاده را به درد می‌آورد.

خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام مهدی آقایی، پژوهشگر و کارشناس دینی، انجام داده به بررسی ماجرای اسارت خانواده و یاران حضرت سیدالشهدا علیه السلام پرداخته است. آن طور که این محقق دینی توضیح می‌دهد، یزید بعد از اینکه اسیران کربلا را به سمت شام هدایت کرد، دستور داد که آن بزرگان را مدتی در خرابه‌ای متوقف کنند. آن طور که شیخ مفید این موضوع را عنوان کرده است، یزید دستور داد که اسیران عاشورا را در خانه‌ای جداگانه منتقل کرده و نگه دارند و امام زین‌العابدین علیه السلام هم در بین همین اسرا باشند. به همین علت مکانی که به کاخ یزید چسبیده بود و درست در کنار کاخ او قرار داشت را خالی کرده و اسیران کربلا را چند روز در همان محل به اسارت گرفته بودند. از این مطلب مشخص می‌شود که محل اسکان و توقف اسیران کربلا مکانی بوده که در کنار قصر یزید قرار داشت؛ اما خصوصیات این محل را شیخ مفید عنوان نکرده است. در این باره امام جعفر صادق علیه السلام در روایتی عنوان فرموده‌اند که: وقتی امام زین‌العابدین علیه السلام را همراه با اهل بیت رسول خدا صلی‌الله علیه و آله نزد یزید آوردند، آن‌ها را در خرابه‌ای که دیوارهای آن سست بود، قرار دادند. یکی از اسیران گفت: ما را در این خرابه قرار داده‌اند تا دیوارهای آن بر سر ما خراب شود. همان موقع یکی از نگهبان‌های یزید ملعون سخن او را شنید و گفت: این‌ها را ببین که ترس دارند مبادا دیوارها بر سر آن‌ها خراب شود، در حالی که این بهتر است از آنکه فردا از این محل آن‌ها را بیرون آورده و یکی‌یکی گردن آن‌ها را بزنند! امام سجاد علیه السلام فرمودند: به اذن خداوند متعال هیچ‌کدام از این دو اتفاق نمی‌افتد؛ و همین طور هم شد.

مسیر اسیران کربلا

آیا در تاریخ مشخص است که اسیران کربلا چه مسیری را طی کرده‌اند؟

طبق منابع تاریخی و کتاب‌هایی که به ماجرای مقتل حضرت سیدالشهدا علیه السلام و اسارت خانواده و اهل بیت آن حضرت پرداخته‌اند، اسیران کربلا در روز 11 محرم یعنی یک روز بعد از عاشورا از کربلا حرکت کرده و در روز 12 محرم وارد کوفه شده‌اند. یعنی شهری که مردمش ابتدا امام حسین علیه السلام را با درخواست بسیار زیاد دعوت کردند و بعد به روی آن حضرت شمشیر کشیدند و ناجوانمردانه به شهادت رساندند، در روز 12 محرم شاهد ورود اسیران کربلا بودند.

همین کاروان اسیران را عبیدالله بن زیاد ملعون حدود هفت روز در کوفه مستقر کرد و در روز 19 به سوی شام و کاخ یزید ملعون حرکت داد. آن بزرگان در روز اول ماه صفر وارد شهر شام شدند. یعنی شهری که نام آن را سال‌ها بعد در حضور امام سجاد علیه السلام می‌آوردند، آن حضرت آن اندازه خاطرات بد از آن داشتند که چندین بار می‌فرمودند: «الشام الشام».

بیشتر بخوانید: اینفوگرافیک| فرزندان حضرت زهرا(س) که در کربلا حضور داشتند و سرنوشت آن‌ها

بررسی موضوع لعن در زیارت عاشورا/ چرا کسانی که در برابر ظلم به امام حسین(ع) سکوت کردند، لعنت می‌شوند؟

تعداد اسیران لشکر امام حسین علیه السلام در روز عاشورا

در این میان آیا تعداد دقیق اسیران کربلا هم مشخص است؟ درواقع می‌خواهیم بدانیم چند نفر از کاروان امام حسین علیه السلام در روز عاشورا به اسارت برده شدند؟

در این باره مطالب زیادی عنوان شده است و در بعضی منابع با هم اختلاف‌نظر دارند. این تعداد از حدود 80 نفر تا حدود 100 نفر عنوان شده‌اند. اما بیشترین نقل به تعداد 82 یا 84 اشاره دارد.

اسکان در شام

یکی از سؤالاتی که درباره اسیران کربلا مطرح می‌شود، مربوط به محل اسکان آن‌ها در شام است. در بعضی از مقاتل می‌خوانیم که اهل بیت امام حسین علیه السلام و سایر اسیران کربلا را در شام، در محل خرابه‌ای ساکن کردند که صدای آن‌ها به کاخ‌نشینان یزید می‌رسید. سؤال این است که چطور صدای آن‌ها به افرادی که در کاخ یزید بودند، می‌رسید؟ مگر خرابه در کنار کاخ قرار داشت؟

یزید بعد از اینکه اسیران کربلا را به سمت شام هدایت کرد، دستور داد که آن بزرگان را مدتی در خرابه‌ای که در شام وجود داشته، متوقف کنند. آن طور که شیخ مفید این موضوع را عنوان کرده است، یزید دستور داد که اسیران عاشورا در خانه‌ای جداگانه منتقل کرده و نگه دارند و امام زین‌العابدین علیه السلام هم در بین همین اسرا باشند. به همین علت مکانی که به کاخ یزید چسبیده بود و درست در کنار کاخ او قرار داشت را خالی کرده و اسیران کربلا را چند روز در همان محل به اسارت گرفته بودند.

از این مطلب مشخص می‌شود که محل اسکان و توقف اسیران کربلا مکانی بوده که در کنار قصر یزید قرار داشت. اما خصوصیات این محل را شیخ مفید عنوان نکرده است.

با این وجود چرا به آن محل خرابه گفته شده؟ آیا واقعاً خانه خراب و ویرانی بود؟

این مطلب را با استناد به روایت‌هایی می‌توانیم مشخص کنیم. به عنوان مثال امام جعفر صادق علیه السلام در روایتی عنوان فرموده‌اند که: وقتی امام زین‌العابدین علیه السلام را همراه با اهل بیت رسول خدا صلی‌الله علیه و آله نزد یزید آوردند، آن‌ها را در خرابه‌ای که دیوارهای آن سست بود، قرار دادند. یکی از اسیران گفت: ما را در این خرابه قرار داده‌اند تا دیوارهای آن بر سر ما خراب شود. همان موقع یکی از نگهبان‌های یزید ملعون سخن او را شنید و گفت: این‌ها را ببین که ترس دارند مبادا دیوارها بر سر آن‌ها خراب شود، در حالی که این بهتر است از آنکه فردا از این محل آن‌ها را بیرون آورده و یکی یکی گردن آن‌ها را بزنند! امام سجاد علیه السلام فرمودند: به اذن خداوند متعال هیچ کدام از این دو اتفاق نمی‌افتد، و همین طور هم شد.

در عین حال در منابع دیگری هم اشاره مستقیم به خرابه بودن آن نشده، اما عنوان شده که دیوارهای آن محل که اسیران کربلا را ساکن کردند به اندازه‌ای سست بود که نزدیک بود پایین بریزد.

خرابه‌ای در شام

با این توضیحات، آیا رسیدن صدای اسیران کربلا به کاخ یزید هم نشان می‌دهد که آن محل درست در کنار کاخ آن ملعون قرار داشته؟

همین طور است. درست است که امروزه این روند رایج نیست که ما در کنار خانه‌های آباد و قصرها، کوخ‌ها و خرابه‌ها را ببینیم، اما آن زمان این تصویر بسیار دیده می‌شد که قصر پادشاهان دست در کنار خرابه‌ها قرار داشت. حتی آن زمان‌ها رسم بوده که خانه مردمی که در کنار قصر پادشاهان قرار داشت را به مرور خراب می‌کردند و زمین آن را به کاخ متصل می‌کردند و به این صورت، کاخ‌ها و قصرها را وسعت می‌دادند.

بر این اساس این امکان وجود دارد که خرابه‌ای که اسیران کربلا را در شام در آنجا اسکان دادند، یکی از همین خانه‌ها بوده باشد یا محلی بوده که کالاها و اجناس را در آن نگهداری می‌کردند.

این احتمال هم وجود دارد که آن محل درست در کنار قصر یزید ملعون نبوده، بلکه از آن فاصله داشته. اما به علت سکوتی که آن دوران به دلیل نبود کارخانه ها و وسایل نقلیه در محیط‌ها وجود داشته، صدای اسیران کربلا به راحتی به داخل کاخ یزید هم می‌رسید. چون وقتی سکوت بر محلی حاکم باشد، صدای افراد از فاصله‌های دور هم شنیده می‌شود.

انتقال سر مقدس شهدای کربلا

در این مسیر اسارت، آیا سرهای مبارک شهدای کربلا در تمام طول سیر همراه اسرا منتقل می‌شد؟

سرهای مقدس شهدای کربلا به همراه سر مقدس حضرت سیدالشهدا علیه السلام از کربلا به کوفه برای عبیدالله بن یزید برده شد و از آنجا به شام نزد یزید ملعون انتقال داده شد. در کتاب‌های تاریخی به صراحت اسمی از شهدا برده نشده ولی به عنوان مثال در تاریخ طبری نوشته شده که عمر بن سعد به لشکر خودش دستور داد که سرهای یاران امام حسین علیه السلام را جدا کنند و آن موقع تعداد آن‌ها 72 سر بود. اما در اینجا اسمی از شهدا برده نشده است.

شیخ مفید هم این طور نوشته که عمر بن سعد در همان روز عاشورا سر مقدس امام حسین علیه السلام را همراه با خولی بن یزید اصبحی و حمید بن مسلم ازدی به سمت عبیدالله بن زیاد در کوفه فرستاد و دستور داد که سرهای مقدس بقیه شهدا را جدا کنند. در آنجا 72 سر بود که همه آن‌ها را همراه شمر بن ذی‌الجوشن و قیس بن اشعث و عمر بن حجاج به سمت کوفه فرستاد.

این تعداد را سید بن طاووس 78 سر عنوان کرده که قبیله‌های حاضر در کربلا به عنوان تقرب به درباره ابن زیاد و یزید ملعون، در بین خودشان تقسیم کردند.

وقتی سر مقدس امام حسین علیه السلام آیه کهف و رقیم را تلاوت فرمود

اینکه گفته شده سر مبارک امام حسین علیه السلام بر روی نیزه آیه قرآن کریم را تلاوت کردند، آیا مشخص است که چه آیه‌ای را تلاوت فرمودند؟

این اتفاق در کوفه افتاده است. درواقع یک روز پس از اینکه اسیران کربلا به کوفه برده شدند، عبیدالله بن زیاد دستور داد تا سر مقدس امام حسین علیه السلام را در کوچه‌های کوفه و در بین مردم قبیله‌های مختلف بچرخانند. زید بن ارقم این طور تعریف کرده که آن روز من در بین غرفه نشسته بودم و سر امام حسین علیه السلام را که بر بالای نیزه قرار داشت از نزدیک خانه من عبور دادند.

وقتی که سر مبارک آن حضرت به من نزدیک شد، شنیدم که این آیه مبارکه از سوره کهف را تلاوت می‌فرمودند که: «أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحابَ الْکَهْفِ وَ الرَّقِیمِ کانُوا مِنْ آیاتِنا عَجَباً»

با این توضیحات آیا در همان روز عاشورا سر مبارک شهدای کربلا را جدا کردند؟

بله. همان روز عاشورا عمر بن سعد دستور داد که فوراً سر مبارک امام حسین علیه السلام را برای ابن زیاد بفرستند. در عین حال دستور داد که سر مبارکه همه شهدای کربلا را از بدن‌های ایشان جدا کنند و آن‌ها را توسط شمر بن ذی‌الجوشن به کوفه فرستاد.

بدن‌های شهدای کربلا چه زمانی دفن شد؟

وقتی لشکر عمر بن سعد همراه سرهای مقدس شهدا و اسیران کربلا از کربلا رفتند، گروهی از قبیله بنی اسد که در منطقه غاضریه در نزدیکی کربلا ساکن بودند، به کربلا رفتند. آن‌ها بدن مبارک امام حسین علیه السلام و سایر شهدای کربلا را دفن کردند.

برگشت به کربلا

با این وجود، چه زمانی اسیران بعد از واقعه جان‌سوز عاشورا به کربلا برگشتند؟

در کتاب‌هایی که نوشته شده اسیران واقعه عاشورا بعد از رفتن به کوفه و شام، به کربلا برگشتند در مورد تاریخ و زمان برگشت آن بزرگان اختلاف‌نظرهایی دارند. بعضی نویسندگان و محققان با توجه به طول مسافت و زمان رفتن اسیران به کوفه و شام و توقف آن‌ها در شام، اربعین همان سال را بعید می‌دانند. اما گروه دیگری این موضوع را با توجه به دلایلی ممکن می‌دانند.

انتهای پیام/