گزارش| بلایی که تغییر الفبا بر سر زبان ترکی آورد

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، زبانی که امروزه آن را به نام زبان «ترکی استانبولی» می شناسیم، زبان خواندن و نوشتن و زبان رسمی مردم ترکیه است که با الفبای لاتینی ممزوج شده و از بسیاری لحاظ، هیچ ارتباطی با زبان ترکی دوران پیشا جمهوری ندارد.

تنها چند سال پس از تاسیس جمهوری ترکیه، الفبای زبان ترکی از الفبای عربی – عثمانی به لاتینی تغییر پیدا کرد و نسل نوین مردم این کشور به تمام معنی کلمه از منابع علمی و فرهنگی گذشته، محروم شدند.

تاریخ رسمی تاسیس و اعلان جمهوری ترکیه، سال 1923 میلادی است و 5 سال پس از آن و در چنین روزهایی بر اساس قانون شماره 1353 که به نام «قانون انقلاب حرف» (Harf inkılâbı) شناخته می شود، همه چیز تغییر یافت.

به همین خاطر، حالا درصد بسیار کم شماری از تحصیل کرده های ترکیه، می توانند متون قدیم را بخوانند. اگر چه اشعار، متون نثر و آثار قدیمی، غالباً به الفبای جدید برگردانده شده، اما اگر کسی بخواهد اصل متون را مطالعه کند، باید در یک روند سخت و دشوار، الفبای عثمانی را یاد بگیرد.

فتحعلی آخوندزاده در سال 1860 میلادی در آذربایجان، ایده ضرورت تغییر الفبا برای ترک ها و آذری ها را مطرح کرده بود اما در آن دوران امپراطوری عثمانی همچنان در اوج قدرت بود و علمای دینی دربار، تغییر الفبا را به عنوان یک اقدام ضد شرعی و دور از زبان قرآن و دانش و معرفت اسلامی، قلمداد کردند.

در سال 1914 و چند سال پیش از انحلال عثمانی، فردی به نام حقی قلیچزاده، 5 مقاله بدون اسم و امضا را تحت عنوان «حریت فکریه» (آزادی اندیشه) با الفبای ترکی منطبق بر الفبای فرانسوی منتشر کرد و البته مورد توجه واقع نشد. اما پس از انحلال خلافت، راهی برای حفظ الفبای ترکی عثمانی نماند.

مصطفی کمال و رفقای او، به شکل جدی و قاطعانه، ایده ضرورت تغییر الفبا را با چنین بهانه هایی مطرح و از آن دفاع کردند:

1.با تغییر الفبا، یادگیری خواندن و نوشتن آسان تر شده و بیسوادی در ترکیه ریشه کن خواهد شد!

2.به کارگیری الفبای لاتینی، موجب آسان شدن استفاده از تلگراف خواهد شد.

اما کارشناسان تاریخ معاصر ترکیه معتقدند که درد و دغدغه اصلی مصطفی کمال، عصمت پاشا و دیگر موسسین اصلی جمهوری، مخالفت با صبغه هویت اسلامی بوده است.

ژنرال عصمت پاشا یا عصمت اینونو که پس از مصطفی کمال، مهم ترین رجل سیاسی و نظامی جمهوری ترکیه بود، از مهم ترین تئوریسن ها و مدافعین طرح تغییر الفبا است. او معتقد بود که وابستگی نوشتاری و گفتاری زبان ترکی عثمانی به الفبای عربی و واژگان و الفاظ عربی، فرهنگ ترکی را تضعیف کرده و باید زبان ترکی را نجات داد!

هم الفبا تغییر کرد، هم تلفظ

آن چه در جریان «انقلاب حرف» در ترکیه روی داد، صرفاً مبتنی بر تغییر الفبای نوشتاری زبان ترکی عثمانی از عربی به لاتینی نبود، بلکه تلفظ حروف نیز تغییر کرد.

به ویژه حروف حلقی ویژه زبان ترکی عثمانی همچون خ، ح، قاف و غین، دچار تغییراتی شد که به چند نمونه آن می توان اشاره کرد:

حرف «ح» ترکی عثمانی، با  H نوشته شد و تلفظ آن عملاٌ به «ه» تبدیل شد. در نتیجه تلفظ کلمات، به این شکل تغییر کرد:

احمد: آهمت. محمد: مهمت. محمود: ماهموت. حماسی: هاماسات. حلیمه: هالیمه. حال: هال.

حرف «خ» ترکی عثمانی نیز، با H نوشته شد و تلفظ آن عملاً به «ه» تبدیل شد. در نتیجه تلفظ کلمات، به این شکل تغییر کرد:

خداوندگار: هوداوندیگار. خرم: هورم. خضر پاشا: هدر پاشا. ابن خلدون: ایبن هالدون. خسته خانه: هاسته هانه. خائن: هاین.

حرف «ق» ترکی عثمانی، با  K نوشته شد و تلفظ آن عملاٌ به «ک» تبدیل شد. در نتیجه تلفظ کلمات، به این شکل تغییر کرد:

قرآن مجید: کوران ماجید. تقدیم: تاکدیم. مقدمه: موکادیمه. اقبال: ایکبال. قُرابیه: کورابیا. قارداش: کارداش. قز: کز.

جالب اینجاست که در زبان و الفبای لاتینی ترکی استانبولی، جایی برای «کسره» در نظر گرفته نشده و تمام کسره ها به «ای» تبدیل شده اند. مثال: اِقبال: ایکبال. اِمام: ایمام. اِبن سینا: ایبن سینا. اِقدام: ایکدام.  

در بحث  تغییر تلفظ حروف، در گفتار و نطق و صحبت روزمره مردم ترکیه، تغییرات جدی به وجود آمد و کسانی که توانستند خیلی سریع، تلفظ جدید حروف را یاد بگیرند، خود را متجددتر و مترقی تر از دیگران می دیدند.

اما نکته مهم اینجاست که هنوز هم با وجود سپری شدن نزدیک به 100 صد سال از تغییر الفبا، بازهم میلیون ها شهروند ترکیه نتوانسته اند، ساختار آوایی حلق و حنجره خود را با حروف نرم اروپایی تطبیق دهند و در نتیجه خیلی وقت ها، این افراد، به خاطر داشتن لهجه، مورد تمسخر قرار می گیرند!

این در حالی است که آنان، واژگان را بر اساس سنت قدیمی زبان ترکی، به همان حالت اصیل پیشین، ادا می کنند.

در این میان، کردها، بیشتر از دیگر اقوام ترکیه اذیت می شوند اما از میان خود ترک های اصیل نیز، کم نیستند سیاست مداران، استادان دانشگاه و چهره های برجسته ای که حروف زبان ترکی را بر اساس شیوه سنتی قدیم، تلفظ می کنند.

ذکر یک مثال می تواند این تفاوت را به وضوح نشان دهد:

متن: ما برادر هستیم. می خواهیم، همه حق و حقوق ما، همسان و برابر باشد و مردم ما، با هم مقابله و رویارویی نکنند.

ترجمه روان و مرسوم این جمله بر اساس شیوه تلفظ امروزی و به اصطلاح کلاس بالای استانبولی، چنین است:

بیز کاردشز. ایستیوروز کی، بوتون هاک و هکوکلارمز، اشیت و برابر اولسون. هالکمز، بیر بیرینه کارشی چکماسن.

اما شهروندانی که هنوز هم، حروف زبان ترکی را بر اساس تلفظ قدیمی بر زبان می آورند، این جمله را چنین تلفظ خواهند کرد.

بیز قارداشیز. ایستیوروز کی، بوتون حاق و حقوقلارمز، اشیت و برابر اولسون. خالقمز، بیر بیرینه قارشی چخماسن.

موضوع تلفظ، ارتباط مستقیمی با سطح تحصیلات ندارد و در چند سال اخیر، بارها دیده ایم که حتی برخی از وزرای کابینه اردوغان، پروفسورهای مشهور استاد دانشگاه، کارشناسان سیاسی، سران احزاب و دیگران، بر اساس همین تلفظ سنتی و اصیل صحبت کرده اند و این نشان می دهد که اصول تحمیلی جدیدی که بر زبان و تلفظ مردم ترکیه اعمال شده، تا چه اندازه دور از ویژگی های آوایی و حلقی آنها است.

در پایان باید گفت؛ آن چه لاییک ها و کمالیست ها، آن را به عنوان انقلاب حرف و زبان و به عنوان یکی از اقدامات مثبت و سازنده مصطفی کمال آتاتورک می شناسند، نه تنها از منظر فکری اسلامگرایان و محافظه کاران، بلکه از نظر زبانشناسی و اجتماعی و اتصال به منابع فکری و علمی تاریخ دور و دراز ترکیه، اقدام مخربی بوده که باعث شده نسل پس از تاسیس جمهوری ترکیه، ارتباط خود را با صدها اثر مهم تاریخ ادبیات، عرفان و فرهنگ و دانش ترکیه، از دست دهد.

انتهای پیام/