گفتگو| ۵ معضل بزرگ اقتصادی- اجتماعی ایران/ دولت روحانی همه تخم مرغهای خود را در سبد برجام گذاشته بود

به گزارش خبرنگار اقتصادیخبرگزاری تسنیم،حمید زنگنه، استاد اقتصاد کلان و بانکداری دانشگاه وایدنر، در چستر پنسیلوانیای آمریکا و نگارنده کتابهای «سرمایه‌داری مدرن و ایدئولوژی اسلامی» (به‌همراه سیروس بینا) و «اسلام، ایران و ثبات جهانی» است.

دیدگاه های این اقتصاددان را در خصوص مسائل مربوط به اقتصاد ایران در گفت وگو با تسنیم بخوانید.

آیا به نظر شما ما دچار یک تورم افشار گسیخته هستیم؟ یا به تعبیری بیماری ایرانی شدیدتر از بیماری هلندی؟ وضعیت تورم را در ایران چطور ارزیابی می کنید؟ دلایل این شتاب و وضعیت فعلی را چه می دانید؟  

هیچ کشوری در تمام تاریخ در تمام دنیا این تجربه ایران را نداشته است.  ایران سالهاست تورم دو رقمی در سال و حتی در بعضی از ماهها تورم دو رقمی داشته است.  دلیل این پدیده نیز برای همه روشن و واضح است.  تورم یعنی افزایش سطح قیمتها برای مدت طولانی است.  باید ما در اینجا فرق بین افزایش یک یا چند کالا برای مدتی کوتاه را با افزایش سطح قیمتها برای مدتی طولانی را روشن کنیم.

قیمتها به علت کاستی تقاضا نسبت به عرضه پائین ویا فزونی تقاضا نسبت به عرضه  بالا می روند.  به طور مثال بزودی شب یلدا جشن گرفته می شود و به علت افزایش تقاضا قیمت هندوانه افزایش محسوسی خواهد داشت.  برعکس در تابستان بازار ها پر از هندوانه خواهد شد و قیمت آن تنزل چشمگیری خواهد داشت.  این افزایش قیمت هندوانه در شب یلدا تورم نیست.  پدیده ای قابل فهم و مدلل و محرز است. ولی در بعضی از دورانها ما شاهد افزایش همه قیمتها برای مدتی طولانی می شویم که تورم نامیده می شود.

تورم پیامدهای عدیده ای دارد.  اول از همه منافع دولت را می توان نام برد.  دولت درآمدهای سرشاری از طریق مالیاتها به دست می آورد.  به این صورت است که درآمدهای ریالی مردم افزایش می یابد و آنها را در ردیفهای مالیاتی غیر حقیقی بالاتری می برد که شامل نرخ مالیاتی بالاتری می شوند و این اضافه مالیات به جیب دولت می رود.  به طور مثال اگر فردی 10 میلیون تومان درآمد شامل مالیات  10درصد داشت یک میلیون تومان به دولت مالیات می دهد ولی اگر تورم  25 درصد باشد درآمد پولی او (نه درآمد حقیقی او) 12.5 میلیون تومان می شود و در این صورت 2.5 ملیون تومان او نرخ 15 درصد می دهد و در نتیجه کل مالیات حقوق آن فرد  (1.375=15.* 2.5 +  10 *1.) می شود.  بدین معنی که آن فرد 375 هزار تومان (فقط به علت تورم و نه به دلیل افزایش درآمد حقیقی) مالیات اضافی به دولت می دهد و در واقع 375 هزار تومان از درآمد واقعی او کاهش یافته است. 

پیامد دیگر تورم توزیع درآمد به ضرر مردم بی بضاعت و حقوق بگیر است.  حقوقها معمولا به سرعت قیمتها بالا نمی روند. در نتیجه مردم یک کیلو عدس را که 10 هزار تومان می خریدند و یا یک تخم مرغ را که 1000 تومان می خریدند حال باید به ترتیب 15000 تومان و 1500 تومان بخرند.  این اضافه پرداختها درآمد حقیقی مصرف کنندگان را کاهش داده و درآمد حقیقی تولیدکنندگان را افزایش می دهد.  این توزیع درآمد دائمی است و مصرف کنندگان باید برای جبران آن از هزینه های لازم دیگر مانند پوشاک و دارو  و غیره  بکاهند که اثر منفی دراز مدت دارند.

تورم ظالمانه ترین مالیاتی است که دولت بر مردم وضع می کند.  من در جای دیگر نیز نوشته ام که این مالیات ممکن است که کلا حرام نیز باشد.  همانطوری که اشاره کردم تورم حقوق و مزایای ریالی مردم را بالا می برد و در نتیجه، هر چند که درآمد حقیقی آنها اضافه نشده باشد، مالیات بر درآمد آنها بیشتر می شود.  از طرف دیگر، این مردم مستضعف ثروتی که ارزش آن با تورم افزوده بشود ندارند و بنابراین وضع طبقاتی آنها روز بروز توسط دولت بدتر و بدتر می شود.

نا امنی اقتصادی که تورم به وجود می آورد سرمایه داران را از سرمایه گذاریهای دراز مدت در عوامل تولیدی میرهاند و به سفته بازی و معاملات نقدی ترغیب می کند.  بنابراین خرید و فروش طلا و ارزها بیشتر و بیشتر رواج می یابد و در نتیجه سطح تولیدات کالاها و ایجاد اشتغال دچار مخمصه می شوند.  بنابراین فرار مداوم سرمایه انسانی و پولی از ایران را می توان با نا امنی اقتصادی منتج از تورم نیز توجیه کرد.

افزایش قاچاق از دیگر دستاوردهای اقتصاد تورمی است.  قاچاقچیان کالاهای ارزان را خریداری و به خارج حمل می کنند و  ارز خارجی بدست می آورند و در داخل به قیمت زیاد می فروشند. در نتیجه می توانند کمبود کالا ایجاد کنند و در ضمن از این طریق تولید داخلی را تبدیل به ارز خارجی برای صدور (فرار) سرمایه پولی از  مملکت استفاده می کنند. 

تورم بدون چاپ پول تازه امکان ندارد. این فرمول پائین (نظریه مقداری پول)  تقریبا جهانی است و همه معتقدند که حداقل در دراز مدت برای ممالکی مانند ایران صحت دارد. 

(حجم پول در گردش ضربدر سرعت پول در گردش  =  میانگین قیمتها  ضربدر تولید نا خالص ملی)

بنابراین تا زمانی که بانک مرکزی پول چاپ کند و رشد حجم آن از رشد تولید ملی افزونی داشته باشد تورم زا خواهد بود و تنها راه جلوگیری از آن کاهش میزان سمت راست معادله توسط بانک مرکزی است.

• دولت روحانی همه تخم مرغهای خود را در سبد برجام گذاشته بود

 عملکرد اقتصادی دولت روحانی را در یکسال اخیر چطور ارزیابی می‌کنید

به نظرمی رسد که دولت روحانی تمام تخم مرغهای خود را در سبد برجام گذاشته بودند و برنامه و پشتوانه دیگری پیش بینی نکرده بودند.  وقتی این سبد برجام را آقای ترامپ  به دور انداخت دولت روحانی به پناهگاههای ناپایدار شرق و غرب روی کردند و انتظار داشتند که آنها از منافع ملی خود بگذرند و منافع ایران را دنبال کنند. در حالی هرگز چنین نشده و از سویی تحریمها روز بروز سخت تر و محدودیت ایران در معاملات خود با دنیا زیادتر شده است.

در پایان باید گفت پنج معضل بزرگ اقتصادی و اجتماعی ایران؛ رکود، تورم، دولتی گرایی، انحصار طلبی و فساد ساختاری هستند که حل آنها همه با هم باید صورت گیرد.

انتهای پیام/