«در جست‌وجوی رستگاری»؛ روایتی نو از زندگی اسماعیلیان پس از حمله مغول
کتاب «در جست‌وجوی رستگاری» که از سوی انتشارات امیر کبیر روانه کتابفروشی‌ها شده است، تلاش دارد سرنوشت اسماعیلیان پس از حمله مغول را مورد بررسی قرار دهد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کتاب «در جست‌وجوی رستگاری» که اخیراً از سوی انتشارات امیرکبیر روانه کتابفروشی‌ها شده است، تلاش دارد با تحقیقی جامع به سرگذشت اسماعیلیان پس از حمله مغول بپردازد.
مورخان ایرانی به تبعیت از روایت‌های عینی عطاملک جوینی در «تاریخ جهانگشا»، نابودی کامل جامعه شیعه اسماعیلی با مرکزیت الموت را در جریان حمله مغولان در قرن سیزدهم میلادی/ هفتم هجری که جهان اسلام را به ویرانی کشید، ثبت کرده‌اند؛ در حالی که تحقیقات نشان می‌دهند اسماعیلیان پس از حمله مغول، همچنان به حیات خود ادامه دادند؛ ولی فعالیت‌های دائمی آنها در جنوب دریای خزر ناچیز شمرده شده است.
تناقض و اغراق در گزارش‌های جوینی و شکل اصلاح شده آنها بر اساس روایت مورخان دیگر، شواهد تواریخ محلی، کتاب‌های جغرافیایی و کتیبه ها به حضور دایمی اسماعیلیان در این ناحیه به روشنی اشاره دارند. این شواهد در قرن پانزدهم میلادی/ نهم هجری به وسیله نصایح شاهرخی و مدارک موجود در ادبیات فرقهای شبه قاره هند تأیید می‌شوند و هر دوی آنها، الموت را مرکز مهم اسماعیلیان در دوره پس از حمله مغول می‌دانند که صدقات اسماعیلیان به آن جا فرستاده می شد. علاوه بر این، منابع هندی، الموت را اقامتگاه اسلام شاه، امام اسماعیلی می‌دانند.
اسماعیلیه فرقهای است که بعد از امام صادق(ع)، به امامت فرزندش اسماعیل یا نواده‌اش محمد بن اسماعیل اعتقاد پیدا کردند. این فرقه در مناطق و منابع مختلف به نام‌های گوناگون مانند باطنیه، به اعتبار اعتقاد آنان بر معانی باطنی متون دینی؛ تعلیمیه، به خاطر اعتقاد اسماعیلیان بر این که مطالب دینی باید به دست امام معصوم و داعیان وی تعلیم شود؛ سبعیه، به اعتبار این که یکی از عمده‌ترین گروه‌های هفت امامی شیعیان بودند؛ حشیشیه، ملاحده و قرامطه به اعتبار پیروی برخی از آنان از حمدان قرمط خوانده شده‌اند. این فرقه به گروه‌های مختلف تقسیم‌بندی شده و در مناطق مختلف جهان به فعالیت می‌پرداختند.
فعالیت و نقش اسماعیلیان در تاریخ و فرهنگ ایران سبب شده تا آثار مختلفی چه در ایران و چه در خارج از کشور، به این موضوع اختصاص یابد. تاکنون آثار متعددی درباره نقش آنها در تاریخ دوره مغول و همچنین تأثیر آنها بر جریان‌های تاریخی و فرهنگ ایران منتشر شده است؛ هرچند به نظر می‌رسد به دلیل تبلیغات سوء حاکمیت در آن زمان و همچنین رؤیاپردازی‌ها و اغراق‌هایی که گاه درباره این فرقه صورت گرفته است، رسیدن به روایتی مستند و متقن چندان در دسترس به نظر نرسد.
کتاب «در جست‌وجوی رستگاری» از جمله تازه‌ترین این آثار است که به کوشش شفیق نزارعلی ویرانی نوشته و با ترجمه زینب فرخی و سوفیا فرخی از سوی انتشارات امیرکبیر روانه بازار کتاب شده است. کتاب تلاش دارد تا به سرگذشت اسماعیلیان پس از حمله مغول و نابودی ظاهری آنها بپردازد. نویسنده معتقد است اگرچه در برخی از منابع آن زمان مانند تاریخ جهانگشای جوینی، از نابودی کامل اسماعیلیان یاد شده است، اما این گروه فعالیت خود را پس از حملات مغول‌ها نیز ادامه و به مناطق دیگر گسترش داده است.
رابرت مینورسکی، مدیر موسسه مطالعات اسلامی، دانشگاه مک گیل، درباره کتاب شفیق می‌نویسد: شفیق ویرانی به منظور تشریح این مسئله که شیعیان اسماعیلی در هنگام یورش مغول در قرن سیزدهم میلادی / هفتم قمری چگونه جان سالم به در بردند، طیف گسترده‌ای از منابع به زبان‌های مختلف جنوب و جنوب غرب آسیا را به کار می‌گیرد. برخی از این منابع اطلاعات تاریخی مفیدی را صرفاً به صورت غیرمستقیم فراهم می‌کنند. در واقع، بزرگترین دستاورد ویرانی، شکافتن معنی مسئله‌ای است که حل نشدنی به نظر می‌رسید. در نتیجه، این اثر در بازسازی تاریخ اسماعیلیان در قرون میانه، علمی، مؤثر، دقیق و تکان‌دهنده است.
همچنین علی آسانی، نویسنده «خلسه و روشنگری: ادبیات مذهبی اسماعیلیان آسیای جنوبی»، نیز درباره این اثر معتقد است: این اثر، یک بازسازی استادانه از تاریخ اسماعیلیان ایران است، اقلیتی شیعی که در قرن سیزدهم میلادی / هفتم قمری به دلیل شکنجه شدید به ناچار مخفی شدند. در واقع، دستیابی به اطلاعات قابل اعتماد درمورد اسماعیلیان به دلیل تخریب کتابخانه‌ها و همین طور لکه‌دار شدن شهرتشان به واسطه تبلیغات خصمانه دشوار است. اما شفیق ویرانی با تلاش‌های قابل ستایش و طاقت‌فرسا از طریق بررسی آرشیو و مطالعه دقیق منابع تاکنون ناشناخته، روایت‌های سنتی در مورد تاریخ جماعت اسماعیلیان را به طرز قابل توجهی بازنگری کرده است.
انتشارات امیرکبیر کتاب «در جست‌وجوی رستگاری» را در 411 صفحه و به قیمت 51 هزار تومان در دسترس علاقه‌مندان قرار داده است.
انتهای پیام/
