شناسایی ۷ سد دوران هخامنشی در استان فارس؛ مرکز مطالعاتی و پایش سازه‌های آبی راه‌اندازی شد
گروه استانها- سرپرست تیم کاوش سد باستانی بستان‌خانی با اشاره به شناسایی ۷ سد مربوط به دوران هخامنشی گفت: با توجه به اینکه سدها زیرمجموعه پاسارگاد هستند، مرکز مطالعاتی و پایش سازه‌های آبی برای مطالعه بیشتر بر روی آنها راه‌اندازی شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از شیراز ، استان فارس سابقه‌ای دیرینه در تاریخ دارد و به جرات مهد تاریخ سرزمین کهنسال ایران است، وجود آثاری چون تخت جمشید راه را بر گونه تردیدی می‌بندد.
در سال‌های اخیر کشفیات جدیدی در شیراز و استان فارس رخ داده که سابقه تاریخی این منطقه را بیشتر هم کرده که تپه پوستچی یک نمونه آن است. پس از آن کشف اسکلت انسانی در تخت جمشید که راه‌های تازه‌ای را برای شناخت نقطه‌های تاریک تاریخ است و امروز کاوش سدهای هخامنشی که شناخت مهندسی و مدیریت منابع آبی در استان فارس است.
براساس بررسی باستان‌شناسان در استان فارس 7 سد از زمان هخامنشیان کشف شده که مطالعات و بررسی‌ها بر روی یکی از آنها به نام سد بستان‌خانی در حال انجام است. حمیدرضا کرمی سرپرست تیم کاوش سد بستان‌خانی در گفت‌وگو با تسنیم به بیان جزئیات بیشتری درباره این سدها پرداخت.
وی ابتدا درباره نام سد باستانی بستان‌خانی مطالبی را بیان کرد و اظهار داشت: در حال حاضر عملیات کاوش بر روی سد بستان‌خانی انجام می‌شود، این سد در تنگه کوهستانی بستان‌خانی قرار گرفته که بخشی از شهرستان خرمبید است و به همین دلیل به این نام مشهور شده است.
سرپرست تیم کاوش سد بستان‌خانی گفت: نخستین بار یک باستان‌شناس آلمانی در ابتدای دهه 60 شمسی بازدیدی از این منطقه داشته و 5 سد مربوط به دوره هخامنشی را معرفی و شناسایی می‌کند اما صرفا معرفی بوده و کاوش نبوده است که در مقاله‌ای اعلام می‌کند در این منطقه 5 سد وجود دارد.
کرمی با بیان اینکه پس از آن تا سال 88 کار چندانی بر روی این سدها انجام نمی‌شود، افزود: در سال 1388 یک گروه مشترک ایران و فرانسوی کاوشی روی سد شهیدآباد داشتند که در فاصله 3 کیلومتری شمال غرب سد بستان‌خانی است. سد شهیدآباد نیز از سدهای هخامنشی است که به دلیل همجواری با روستای نزدیک خود به این اسم خوانده می‌شود.
وی با بیان اینکه هر دو سد در دهانه شمالی تنگه حنا قرار دارند، بیان کرد: کاوش سد شهیدآباد در یک فصل انجام شد که در همان یک فصل مطالعاتی هم روی سد بستان‌خانی شامل نقشه‌برداری و کارهای زمین شناسی انجام شد اما باز هم کاوشی انجام نشد.
سرپرست تیم کاوش سد بستان‌خانی با بیان اینکه گروه ایرانی و فرانسوی یک نقشه از سد تهیه کردند، کارهای زمین شناسی انجام دادند و درباره رسوباتی که در دریاچه است و زمان شکل‌گیری آنها به لحاظ تاریخی بررسی کردند، عنوان کرد: در بحث کاوش نخستین بار امسال شروع شده اما متاسفانه این سد دو مرتبه مورد تخریب قرار گرفته است.
کرمی با اشاره به تخریب صورت گرفته در این سد تاریخی تصریح کرد: یک بار در سال 79 بخش جنوبی و سازه معماری که برای تقسیم آب بوده تخریب شده و یک بار هم در سال 96 هسته سد و پوسته آن و بخشی از سازه سد که کارکردی جدا از آب داشته تخریب شده است؛ بعد از این اتفاقات تصمیم گرفتیم که به دلیل اهمیت سد هم به لحاظ باستان‌شناسی و هم به لحاظ اینکه نزدیک میراث جهانی پارسارگاد است، بحث‌های حفاظتی و کاوش بر روی آن انجام شود.
وی با بیان اینکه این مجموعه سدها بخشی از زیرساخت پاسارگارد محسوب می‌شوند، گفت: به همین دلیل برنامه‌ریزی کردیم که اینجا هم حفاظت و هم کار مطالعاتی انجام شود که از 25 شهریور کار کاوش شروع شده است و بخشی از سازه که سیستم خروجی آب بوده از زیر خاک بیرون آمده و قسمت‌های دیگری نیز پاکسازی شده است.
سرپرست تیم کاوش سد بستان‌خانی افزود: در تخریبی که انجام شده مقداری زیادی بلوک‌های سنگی مربوط به سازه سد از جای خود در آمده که اینها نیز جمع‌آوری و به فضای بیرون سد منتقل شده تا در زمانی که کاوش تمام شد، برای جانمایی این سدها برنامه‌ریزی کنیم.
کرمی با بیان اینکه ابتدا باید پلان معماری این سد تهیه شود تا بتوان قسمت‌های جداگانه را سر جای خود برگرداند، عنوان کرد: این سد بزرگترین سد هخامنشی است که در منطقه فارس شناسایی شده و نیاز است که چندین فصل کاوش انجام شود تا بعد از آن کار حفاظت و مرمت نیز در دستور کار قرار گیرد.
وی با بیان اینکه این سد 21 متر ارتفاع، 70 متر درازا و 75 متر هم پهنا دارد، گفت: البته در بالای سد این پهنا کمتر می‌شود و به 10 متر می‌رسد، هسته آن گل رس است اما خیلی متراکم است و به سختی توانستیم کاوش کنیم چراکه بسیار محکم و مقاوم است؛ دو سمت سد با سنگ‌های طبیعی پوشانده شده که هم از تخریب سد بر اثر بارندگی و عوامل انسانی جلوگیری می‌کند.
سرپرست تیم کاوش سد بستان‌خانی با بیان اینکه در اکثر سدهای تاریخی و هخامنشی این تکنیک استفاده شده است، اظهار داشت: این سدها ارتباط مستقیم با پاسارگاد دارد و به نظر می‌رسد بعد از اینکه کوروش کارهای توسعه قلمرو را انجام می‌دهد فراغی پیش می‌آید تا سروسامانی به وضع داخلی دهد، این سدها هم به نظر می‌رسد مربوط به آن زمان است.
کرمی با بیان اینکه در این منطقه 7 سد شناسایی شده که همه سدها روی رودخانه و جریان‌هایی است که به دشت پاسارگاد منتهی می‌شود، گفت: به نظر می‌رسد که همه این اتفاقات با یک برنامه‌ریزی بوده که بخشی از پاسارگاد است و به محوطه حکومتی مربوط می‌شود.
وی با بیان اینکه در منطقه چندین معدن از دوره هخامنشی، محوطه‌های مسکونی مربوط به آن دوران، گلوگاه‌ها و پل شناسایی شده است، افزود: 100 کیلومتر آبراهه و جوی شناسایی شده که گاه پهنای آنها تا 15 متر و عمق 6 متر نیز می‌رسد که نشان می‌دهد آب را از دشت خرمبید تا دشت سعادت‌شهر در چندین رشته کانال به مقصد می‌رساندند.
سرپرست تیم کاوش سد بستان‌خانی در پاسخ به این سوال که نظیر این سازه و سدها در دیگر قلمرو هخامنشی نیز وجود دارد یا خیر، گفت: براساس بررسی‌ها و نتایج مطرح شده تراکم این سدها در شمال فارس بین تخت جمشید و پاسارگاد وجود دارد اما ممکن است در دیگر نقاط نیز باشد اما مطرح نشده باشد.
کرمی عنوان کرد: البته در شوش هم سازه‌های آبی از دوره هخامنشی برای مدیریت منابع آب در زمان داریوش ساخته شده اما در حوزه فرهنگ پاسارگاد و شمال فارس این سد تفاوت‌هایی دارد.
وی با بیان اینکه در تخت جمشید هم آبراهه‌هایی در زیر بستر کاخ‌ها وجود دارد، تصریح کرد: این آبراهه‌ها برای جمع‌آوری آب‌های سطحی است تا آب از محوطه کاخ‌ها جمع‌آوری شود البته در نزدیک درودزن هم سدی به نام داریوش شناسایی و کاوش شده که سازه سنگی منحصر به فردی دارد.
سرپرست تیم کاوش سد بستان‌خانی در پاسخ به این سوال که سد بستان‌خانی مربوط به زمان کدام پادشاه است، گفت: مطالعات آن شروع شده برای اینکه بدانیم مربوط به کدام زمان از پادشاهی هخامنشی است اما براساس تکنیک ساخت و بسط‌های فلزی و نوع تراش سنگ‌ها به نظر می‌رسد متعلق به زمان داریوش به بعد باشد به عبارتی احتمال اینکه سد مربوط به قبل از داریوش باشد، ضعیف است.
کرمی با بیان اینکه اما سد شهیدآباد به دلیل تکنیک و تراش سنگ مربوط به دوره کوروش است، افزود: نکته مهم اما این است که سدسازی یک فرایند طولانی داشته آن هم با شرایط آن زمان بنابراین می‌توانیم این گونه بگوییم که شروع سدسازی از زمان کوروش بوده اما در زمان داریوش نیز ادامه پیدا کرده است اما اینکه بعد از داریوش هم ادامه داشته است باید مطالعات بیشتری انجام شود.
وی تصریح کرد: با توجه به اینکه سدها زیرمجموعه پاسارگاد هستند، مرکز مطالعاتی و پایش سازه‌های آبی را راه‌اندازی کردیم هم برای حفاظت از سدها و هم مطالعات و برنامه بلندمدت نیاز دارد برای شناخت بیشتر و مرمت آنها نیاز است.
انتهای پیام/424/ح
