روایتی هنرمندانه از قیام مختار ثقفی/نقوش تاریخی خون‌خواهی مختار را به تصویر کشیدند
گروه استانها ـ پرده قلم‌کار مزین به نقش قیام مختار، یکی از آثار هنری مجموعه منسوجات موزه ملی ملک محسوب می‌شود که از آن هم‌زمان با سالروز ولادت با سعادت امام حسین(ع) در سال ۱۳۹۰ در این موزه رونمایی شد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهدمقدس، پنج سال پس از واقعه جانسوز دشت کربلا، مختار بن ابی عبیده ثقفی به خون‌خواهی شهادت اباعبدالله الحسین(ع) و یارانش، قیامش را در چهاردهم ربیع‌الثانی سال 66 هجری قمری در کوفه آغاز کرد. قیامی که در آن بسیاری از عاملان شهادت شهدای کربلا مجازات شدند.
این قیام در سده‌های مختلف مورد توجه دوستداران خاندان عصمت و طهارت علیهم‌السلام قرار گرفت تا جایی که بعضی از هنرمندان تلاش کردند گوشه‌هایی از این قیام تاریخی را با خلق آثار هنری بازگو کنند و نگذارند دلاوری‌های مختار در گذر زمان به فراموش سپرده شود. پرده قلم‌کار «قیام مختار» موجود در کتابخانه و موزه ملی ملک بزرگترین موقوفه فرهنگی آستان قدس رضوی در تهران، از جمله این آثار به شمار می‌آید. به مناسبت سالروز قیام مختار ثقفی به خون‌خواهی امام حسین(ع) با این اثر نفیس موزه ملی ملک نخستین موزه وقفی- خصوصی کشور آشنا می‌شویم.
روایتگر هنرمندانه قیام مختار
پرده قلم‌کار مزین به نقش قیام مختار، یکی از آثار هنری مجموعه منسوجات موزه ملی ملک محسوب می‌شود که از آن هم‌زمان با سالروز ولادت با سعادت امام حسین(ع) در سال 1390 در این موزه رونمایی شد. قدمت تاریخی این اثر به دوره قاجار بر می‌گردد و یادآور دورانی است که نقال‌ها و پرده‌خوان‌ها، مردم کوچه و بازار را در قهوه‌خانه‌ها و معابر پر تردد شهرها دور خود جمع می‌کردند تا از وقایع و داستان‌های تاریخی همچون واقعه عاشورا و حوادث مرتبط با آن بگویند.
این هنرمندان اهل سخن و نمایش، برای جذابیت بیشتر این روایت‌ها، پارچه‌هایی نقاشی شده با موضوعات حماسی و دینی تهیه و آن‌ها را در معرض دید مردم قرار می‌دادند و با تکیه بر این پرده‌ها، روایت خود را با صدایی رسا و صلابتی خاص نقل می‌کردند. بی‌شک پرده قیام مختار موزه ملی ملک هم سرگذشت تاریخی مشابهی داشته است. از مکانی که در گذشته این پرده نفیس در آن نصب بوده، اطلاعات دقیقی وجود ندارد، اما به احتمال بسیار زیاد این اثر در ورودی یا درون تکیه‌ای نصب بوده است تا روایتگر قیام خون‌خواهانه مختار در قالب نمایش پرده‌خوانی باشد.
مزین به نقوشی تاریخی
این پرده بی‌بدیل و بزرگ نقاشی‌شده به طول 350 سانتیمتر و عرض 200 سانتیمتر است که در بخش میانی آن نقش افراد حاضر در قیام مختار؛ از اولیا تا اشقیا با نام‌‌هایشان به چشم می‌خورد. به طور نمونه مختار در میانه تصویر بر روی تخت نشسته است و در اطرافش یاران او همچون ابراهیم بن مالک اشتر نخعی قابل مشاهده است.
شمر بن ذی الجوشن، عمر بن سعد، حرمله و... هم از جمله مردان بد روزگار این پرده هستند. همچنین کتیبه ترجیع‌بند معروف محتشم کاشانی درباره واقعه عاشورا؛ همان شعر «باز این چه شورش است که در خلق عالم است باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است» که بارها آن را شنیده یا بر بنرها و پرده‌های عزاداری محرمی بر در و دیوار شهرها دیده‌ایم، در حاشیه دور پرده به خط نستعلیق نوشته شده است. اگر چه از هنرمند نقاشی که این اثر را روی پرده کشیده است، اطلاعاتی در دست نیست، اما نام «سید علی» خطاط کتیبه محتشم در حاشیه سمت راست این پرده ذکر شده است.
اطلاعاتی از این هنرمند در منابع تاریخی یافت نشده و به نظر می‌رسد او از هنرمندان گمنام کوچه و بازار بوده و برای ابراز ارادت خود به امام حسین(ع) همچون بسیاری از هنرمندان گذشته در خلق چنین اثری مشارکت داشته است. زمینه پرده قیام مختار موزه ملی ملک سفید بوده، اما برای خلق تصویرهای آن از رنگ‌های مختلف به ویژه سیاه و اُخرایی استفاده شده است. این امر نشان‌دهنده حرکت اثر به سمت نقاشی‌های چاپ سنگی گذشته است. ساده‌بودن بافت تصویری، یکی دیگر از ویژگیهای این پرده است به طوری که بیشترین داستان‌ها را در ساده‌ترین شکل روایت کرده است.
اثری جذاب برای بازدیدکنندگان
این اثر در حال حاضر در تالار «هنر و زندگی» کتابخانه و موزه ملی ملک در معرض نمایش قرار دارد و در سال‌های گذشته گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را با خود به گذشته‌های دور برده است؛ چرا که بازدیدکنندگان وقتی در مقابل این پرده قلم‌کار و نقاشی‌های آن قرار می‌گیرند انگار به زمان قیام مختار ثقفی سفر کرده‌اند. به گفته علیرضا قاسم خان مستندساز و پژوهشگر هنری کشور، این اثر در بافت تصویری و اجتماعی خود معانی تازه‌ای دارد که اگر چه ممکن است تکراری باشد، اما این تکرار زاینده بوده و در هر زمان مخاطبان با بررسی آن به معانی و پیام‌های تازه‌ای می‌رسند.
به عبارتی پرده مختار موزه ملی ملک معرفت ما را نسبت به واقعه کربلا در حد امکانات گذشته نظام‌مند می‌کند. ویژگیهای منحصربه‌فرد این اثر می‌تواند مورد توجه پژوهشگران مختلف قرار گیرد و دریچه‌ای تازه‌ای را به روی ما درباره هنر پرده‌خوانی، نقاشی سبک قهوه‌خانه‌ای و واقعه قیام مختار بگشاید.
اگر چه خدمات حضوری مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک(واقع در تهران، میدان امام خمینی، سردر باغ ملی، خیابان ملل متحد) در شرایط کنونی شیوع بیماری کرونا در کشور متوقف شده است، اما دوستداران فرهنگ و هنر اسلامی- ایرانی می‌توانند با بهره‌گیری از شبکه‌های مجازی رسمی این مؤسسه همچون وب سایت آن به نشانی www.malekmuseum.org و صفحه اینستاگرام موقوفه به نشانی malek_museum_library با نفایس این گنجینه یادگار حاج حسین آقا ملک بزرگترین واقف معاصر ایران آشنا شوند.
انتهای پیام/282/ش
