راه حلی جادویی برای تقویت زبان فارسی در میان دانشآموزان
شعرهای حفظی موجب تقویت حافظه و تقویت ذهن و قوای شناختی و کلامی می‌شود. آنان که اشعار زیادی حفظ می‌کنند، کمتر دچار آلزایمر و بیماری‌های ناشی از آن می‌شوند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، آموزش زبان فارسی در مدارس کشور با چالش‌های مختلفی روبروست. برآورد برخی از کارشناسان بر این است که روش‌های آموزشی که طی سال‌های گذشته به کار گرفته شده، نتیجه دلخواه را به دنبال نداشته است؛ به طوری که دانشآموزان پس از فارغ‌التحصیلی از مدرسه و در آستانه ورود به دانشگاه و حتی پس از آن بر تمامی مهارت‌های زبانی تسلط ندارند. به نظر می‌رسد که آموزش زبان ملی در سطوح مختلف آموزشی ایران به امری سهل ممتنع تبدیل شده است؛ هم می‌دانیم که چه می‌خواهیم و هم نمی‌دانیم.
گزارش هفته نامه پیک سنجش که اخیراً منتشر شده، نتیجه ملموس این روند را نشان می‌دهد. آمار و ارقام ارائه شده در این گزارش بیانگر عملکرد فاجعه‌بار داوطلبان کنکور سراسری در زبان فارسی است. در سال‌های 95 تا 98 عملکرد داوطلبان در زبان فارسی نه تنها بهبودی نداشته بلکه تعداد افراد دارای عملکرد صفر یا منفی در این درس افزایش یافته است.
کارشناسان دلایل مختلفی را برای ضعف در این زمینه برمی‌شمارند؛ از تغییر سبک زندگی ایرانی‌ها طی سال‌های گذشته گرفته و تغییر اولویت‌های تربیتی تا اشکالات اساسی که برای کتاب‌های درسی و روش‌های آموزشی یادآور می‌شوند. این موضوع حتی در میان دانشآموزان رشته علوم انسانی که بیشتر از دیگر دانشآموزان، منابع درسی ادبیات و زبان فارسی سر و کار دارند نیز دیده می‌شود. با وجود اینکه طی سال‌های گذشته بارها و بارها این ضعف و مشکلاتی که در ادامه ممکن است گریبان فارسی‌زبانان را بگیرد، یادآور شده اما اقدام مناسبی در جهت بهبود وضعیت فعلی صورت نگرفته است.
حسن ذوالفقاری، استاد رشته زبان و ادب فارسی که سال‌ها مدیریت بخش آموزش زبان فرهنگستان را برعهده داشت، در یادداشتی که در شماره اخیر خبرنامه این گروه منتشر شده، حفظ کردن شعر را یکی از راه‌های مؤثر برای تقویت زبان و آگاهی‌های زبانی در میان دانشآموزان می‌داند. او با اشاره به اختلاف نظر میان کارشناسان در زمینه مفید یا غیر مفید بودن حفظ کردن شعر در میان دانشآموزان می‌نویسد: یکی از مواد آموزش ادبیات در مدارس از گذشته تا امروز حفظ شعر بوده است. در گذشته، درس ادبیات دو نمره در کارنامه داست: یک نمره شفاهی و یکی کتبی. حفظ شعر در نمره شفاهی محاسبه می‌شد و با حذف عنوان شفاهی از کارنامه، نمره و هدف آن نیز رنگ باخت. اکنون در قالب سؤالات کتبی دو نمره بدان اختصاص یافته و معمولاً مصراعی از یک بیت می‌آید و دانش‌آموز باید جای مصراع خالی را پر کند. در کتاب‌ها نیز سه یا چهار شعر برای همین مقصود گنجانیده شده است.
حفظ شعر همواره مناقشه برانگیز بوده و در مورد آن نظرات متفاوت گاه متناقض اظهار شده است. برخی حفظ شعر را بازمانده نظام مکتب‌خانه و کاری عبث می‌پندارند و با وجود نرم‌افزارها و دسترسی به دنیای مجازی، انباشته کردن ذهن از محفوظات را بیهوده می‌دانند. برخی دیگر، اتفاقاً بسیار مفید و باعث تشحیذ و تقویت ذهن و افزونی گنجینه واژگان می‌شمارند. یکی از همین افراد می‌گفت چرا باید ذهن کودک معصوم را با اشعار ثقیل و سنگین حافظ و سعدی پر کرد که معانی هیچ یک را هم نمی‌داند. خاطره‌ای از استاد شفیعی کدکنی برای ایشان نقل کردم که می‌فرمودند: در کودکی و مکتب ملا مکتبی اشعار زیادی از حافظ و سعدی و بزرگان می‌دادند که به اجبار حفظ کنیم و می‌کردیم، بی‌آنکه معنی آن اشعار را بدانم در کوچه باغ‌های کدکن می‌دویدیم و می‌خواندیم. بعدها که به این اشعار می‌اندیشیدم گویا کشفی بزرگ برایم رخ داده است.
حفظ شعر در گذشته که مبنای ارتباطات بیشتر شفاهی بود، بسیار اهمیت داشت؛ به گونه‌ای که حتی افراد بی‌سواد هم بسیاری اشعار را در حافظه داشتند. در چهار مقاله نظامی عروضی می‌خوانیم شاعر باید پنج هزار بیت شعر از متقدمان در حافظه داشته باشد. یک علت تمایل مردم به حفظ اشعار معروف، شعر دوستی ایرانیان بود؛ اما امروزه با دسترسی افراد به مواد مکتوب و دنیای مجازی این نیاز کمتر احساس می‌شود و از سویی علاقه به ادبیات هم رنگ باخته است. در فرهنگ شفاهی نسل جدید، کاربرد مقولاتی چون ضرب‌المثل، شعر، جملات حکمت‌آمیز، بسیار اندک و زبان هم درست به همین علت، افسارگسیخته و نافرهیخته شده است. در فرهنگ شفاهی و عامه نیز داشتن حافظه شعری یک اصل مهم به شمار می‌آمد و مبنای بسیاری آیین‌های مردمی، داشتن حافظه شعری قوی بود؛ مثل مشاعره، نقالی، سخنوری، چل سرو و ...؛ اما این فرهنگ هم‌اکنون با شهری شدن جوامع رنگ باخته و تضعیف شده است.
ذوالفقاری در ادامه این یادداشت به تأثیرات حفظ شعر در یادگیری زبان فارسی اشاره می‌کند و اینطور برمی‌شمارد:
1.شعرهای حفظی، به خصوص در کودکی که چون نقش در سنگ است، مانند سایه تا آخر عمر ماندگار خواهد بود. این اشعار اگر از ناب‌ترین و شاهکارهای ادبی باشند، قدرت زیادی در ساختن دیدگاه و بینش و تفکر دانش‌آموز در قبال زندگی حال و آینده‌شان دارند. البته ممکن است در نظر اول برای دانشآموزان ساده و خوشایند نباشند اما بعدها همین اشعار باقی‌مانده در ذهن آنان در زندگی اجتماعی و بزرگسالی‌شان در مواقع گوناگون می‌تواند مورد استناد و استفاده آنان قرار گیرد.
2.شعرهای حفظی، موجب رشد و تقویت حافظه و تقویت ذهن و قوای شناختی و کلامی می‌شود. آنان که اشعار زیادی حفظ می‌کنند، کمتر دچار کند ذهنی و آلزایمر و بیماری‌های ناشی از آن می‌شوند.
3.حفظ شعر موجب روان‌خوانی و درست‌خوانی می‌شود. چون اشعار حفظی قافیه‌دارند، قافیه‌ها کمک می‌کنند آواهای مشابه در کلمات متفاوت را زودتر درک کنند و در نتیجه بتوانند روان‌تر بخوانند و حتی بعدها روان‌تر بنویسند. تلفظ صحیح کلمه‌های جدید را هم یاد می‌گیرند.
4. قدرت درک مفاهیم را بالا می‌برند؛ زیرا شعر فشرده‌ای از مفاهیم است و آنان که اشعاری زیاد در حافظه دارند، لابد با درک درست، آن اشعار را به حافظه سپرده‌اند که اگر جز این باشد، هیچ‌گاه هنگام نیاز به یاد نمی‌آید.
این استاد دانشگاه گسترش دایره واژگانی و فزونی گنج‌واژه‌ها در کار دانشآموزان، تقویت قدرت بیان و تأثیرگذاری کلام، بهبود تفکر انتقادی در میان دانشآموزان و تحول فرهنگی و اجتماعی را از دیگر تأثیرات مثبت حفظ شعر بر زبان کودکان و نوجوانان می‌داند.
زبان فارسی سال‌هاست که در میان خویش و بیگانه غریب است. زبانی که تحت تأثیر فرهنگ ایجاد شده، مورد بی‌مهری است و به واسطه گسترش فضای مجازی، در آستانه تغییراتی است که گویا به چشم صاحبانش نمی‌آید. موضوعی که امیراسماعیل آذر نیز به آن اشاره کرد و به تسنیم گفت: اشتباه خواندن متون ادبی از دیگر خسارت‌هایی است که فضای مجازی برای زبان فارسی ایجاد کرده است. خاطرم هست زمانی که کلاس ششم ابتدایی تحصیل می‌کردم، یکی از کتاب‌های ما گلستان سعدی بود. اما امروز دانشجویانی که تحصیلات بالایی هم دارند، بوستان و گلستان را غلط می‌خوانند. متأسفانه جامعه ما به این سمت پیش می‌رود که کمتر به سمت خواندن مطالب ادبی روی می‌آورد. مادران در روزگار ما برای کودکان خود قصه‌های کلیله و دمنه می‌خواندند، اما الآن کودکان ما وقت خود را پای شبکه‌های ماهواره‌ای می‌گذرانند. خواندن‌هایمان کم شده چون پدر و مادرها دیگر مطالعه نمی‌کنند.
انتهای پیام/
