نگاهی به کارنامه مرحوم احمدعلی راغب / مرد هزار آهنگ

احمدعلی راغب آهنگساز و نوازنده موسیقی ایران بود که در کارنامه هنری‌اش حدود ۱۴۰۰ آهنگ دیده می‌شود و از این رو به مرد هزار آهنگ معروف بود.

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، احمدعلی راغب، دومین فرزند خانواده اش بود که در دوازدهم اردیبهشت 1323 در شهرستان بندرانزلی متولد شد.

رجب‌پور: بیشتر از 75 درصد موسیقی شنیداری مردم غیرمجاز است! / برخی خوانندگان داخلی برای کمپانی های آمریکایی کار می کنند

مادرش در نوجوانی، به همراه خانواده‌اش از باکو و قفقاز به بندر انزلی نقل مکان کرده بود. در شهر باکو تا کلاس ششم ابتدایی درس خوانده بود و علاوه بر زبان فارسی به زبان روسی هم آشنایی داشت و با مبانی موسیقی و ساز پیانو نیز در مدرسه آشنا شده بود. ضمناً «تار قفقازی» را نیز به خوبی می‌نواخت. احمدعلی راغب تحت تأثیر مادر، از دوران کودکی به موسیقی علاقه‌مند شد و با حمایت و تشویق و آموزش‌های والدین و به ویژه مادرش، فراگیری موسیقی و همچنین نواختن «تار قفقازی» را آغاز کرد و به پیشرفت قابل توجهی در این عرصه رسید.

در سال 1339 پس از قبولی در رشتهٔ طبیعی، برای آنکه هرچه زودتر شغلی برای خود دست و پا کند وارد دانش‌سرای شبانه‌روزی کشاورزی شد. به این ترتیب، می‌توانست پس از 2 سال تحصیل در دانش‌سرا، به عنوان معلم مدارس روستایی، برای تعلیم روستازادگان اعزام شود.

پس از اخذ دیپلم در سال 1342 با حکم اداره فرهنگ استان گیلان، به عنوان معلم در مدارس روستایی گیلان مشغول به کار شد. در همین ایام و همزمان با تدریس، با ساز «تار» انسی دائمی داشت و پیشرفتش برای خودش بسیار قابل قبول بود. ضمناً به نواختن ساز «عود» نیز بسیار علاقه‌مند شد. احساس می‌کرد که قطعاتی را می‌نوازد که پیش از این هرگز نشنیده‌ است. سرانجام تصمیم گرفت یک قطعه موسیقی محلی گیلکی به همراه شعر، آماده کند و به شورای موسیقی رادیو گیلان ارائه دهد. این اولین کار حرفه‌ای احمدعلی راغب بود. با این حال، شورا از آن استقبال قابل توجهی کرد و بنا شد که با صدای فریدون پوررضا خوانندهٔ سرشناس آن روزگار موسیقی گیلان، اجرا شود. نام این قطعه «نوقاندار» بود. همزمان از او دعوت به عمل آمد تا به عنوان نوازنده و آهنگساز محلی، با ارکستر فرهنگ و هنر گیلان به سرپرستی «یحیی نیک‌نواز» همکاری کند و ضمناً گروه‌نوازی را نیز نزد ایشان فراگیرد. به این ترتیب، به منظور تداوم فعالیت حرفه‌ای، در سال 1343 به شهر رشت نقل مکان کرد. هرچند تعهد خدمت در اداره فرهنگ گیلان، باعث می‌شد که همچنان همه روزه ساعات زیادی را از شهر به روستا در رفت و آمد باشد. به موازات این فعالیت‌ها، دوبار در ماه به تهران می‌آمد و نزد «علی‌اکبر سرخوش» به فراگیری دورهٔ تکمیلی تار می‌پرداخت تا در زمینهٔ بداهه نوازی نیز تجربه کسب کند. فراگیری «عود» را نیز نزد خویش پی می‌گرفت. در این دوران آهنگ‌های محلی زیادی ساخت که با صدای خواننده‌های مشهور گیلان اجرا و پخش شد. در سال 1345 به دلیل شهرتی که با ساخت ترانه‌ها و تصنیف‌های گیلکی نصیبش شده بود، از او دعوت شد که در ارکستر رادیو و تلویزیون گیلان نیز همکاری کند. به دلیل اینکه اساسنامه ارکستر فرهنگ و هنر این اجازه را نمی‌داد که نوازنده‌ای که در فرهنگ و هنر کار می‌کند، همزمان در ارکسترهای دیگر نیز مشغول باشد، این بود که در نهایت، از فرهنگ و هنر جدا و جذب ارکستر رادیو تلویزیون گیلان شد تا بتواند آهنگ‌های بیشتری بسازد و اجرا کند و ضمناً در زمینه گروه‌نوازی نیز به دلیل حجم بالای تولیدات رادیو تلویزیون در آن زمان، تجربهٔ ارکسترنوازی بیشتر و بهتری کسب کند. چندی بعد نیز سرپرستی این ارکستر به او سپرده شد.

مهاجرت به تهران

احمدعلی راغب در سال 1349، در حالی که همچنان ضمن تدریس در مدارس ابتدایی استان گیلان، به همکاری با رادیو تلویزیون گیلان به عنوان آهنگساز و نوازنده ادامه می‌داد و حدود 40 قطعه موسیقی نیز ساخته بود، به این نتیجه رسید که برای ادامهٔ فعالیت‌های هنری اش به تهران مهاجرت کند. ضمناً در همان سال، در انستیتو مربیان هنری تهران نیز پذیرفته می‌شود؛ بنابراین با مشقت فراوان زمینهٔ انتقال به تهران را فراهم کرد و در سال 1349 به تهران آمد تا هم به عنوان مأمور به تحصیل از اداره فرهنگ گیلان، در تهران به تحصیل در رشته موسیقی و آموزش هنر و جامعه‌شناسی هنر بپردازد و همچنین فعالیت‌های حرفه‌ای‌اش را در زمینه موسیقی با شرایط بهتری دنبال کند. پس از مدتی، در سال 1350 با قبولی در آزمون هنری شورای موسیقی رادیو، به عنوان نوازندهٔ «عود» در ارکستر سازهای ملی رادیو زیر نظر مهدی مفتاح و بعدها، همایون خرم، مشغول به کار شد و آهنگ‌هایی نیز برای خوانندگان معروف و طراز اول آن روزگار ساخت و اجرا کرد و همچنین قطعات بدون کلام فولکلور گیلانی را که سال‌ها برای گردآوری آن‌ها زحمت کشیده بود، توانست با همین ارکستر اجرا کند که هنوز هم پخش می‌شوند. حضور در محضر هنرمندانی همچون جلیل شهناز، فرهنگ شریف، علی‌اکبر سرخوش، همایون خرم، علی تجویدی، جواد معروفی و… و همکاری با این استادان، تجربیات ارزشمندی را برای او به همراه داشت و ذخیره‌ای گرانبها برای ادامهٔ فعالیت‌های هنری وی بود. علاوه بر این، احمدعلی راغب در همین زمان، همراه با گروه‌های هنری و خوانندگان مشهور و سرشناس آن روزگار، مسافرت‌های زیادی به خارج از ایران جهت معرفی و اشاعه موسیقی ایرانی داشت. دو بار به آمریکا، دو بار به انگلستان، یک بار به فرانسه، یک بار به ایتالیا، دو بار به آلمان، دو بار به ژاپن، و یک بار به مصر و کشورهای دیگر عربی سفر کرد.

دوره‌ی درخشانِ فعالیت در موسیقی فولکلور

دوره درخشانی از فعالیت‌های فرهنگی و هنری احمدعلی راغب به سال‌های جوانی او بازمی‌گردد. زمانی که به جهت علاقه و اشتیاق فراوان به فرهنگ و موسیقی فولکلور نواحی مختلف ایران و تلاش برای شکستن انحصار فرهنگی موجود در رسانه‌های رسمی و ملی وقت، به شکل خودانگیخته و با هزینه شخصی، به جمع‌آوری نواها و الحان فولکلور نواحی مختلف ایران مشغول شد. وی در این باره می‌گوید:

«از سال 1354 با علاقه و اشتیاقی فراوان، با هدف دریافت نواهای محلی، فولکلور و آیینی سراسر کشور، به نواحی مختلف ایران سفرهایی داشتم. سفرهایی که حاصل آن آشنایی با زوایای مختلف فرهنگ، آداب و رسوم و خصائص منحصر به فرد زندگی روزمره اقوام گوناگونی همچون کردها، لرها، گیل‌ها، ترک‌ها، قشقائی‌ها، خراسانی‌ها و نیز اقوام نواحی مرکزی ایران بود. تمام وقت من در آن سال‌ها به جمع‌آوری و ثبت دقیق این مشاهدات اختصاص داشت که با علاقه‌ای وافر و دقتی فراوان به آن مبادرت داشتم.»

در سال 1349 و پس از مراجعت به تهران، احمدعلی راغب، در محافل فرهنگی و هنری تهران با ابوالقاسم انجوی شیرازی آشنا می‌شود. انجوی که در سال‌های پس از تبعید به جزیره خارک، به کار جمع‌آوری فرهنگ عامه ایرانیان پرداخته بود، با مشاهده مکتوبات راغب، از او دعوت می‌کند تا در کار تدوین 11 مجلد کتاب در زمینه فرهنگ عامه ایرانیان که به سرپرستی انجوی شیرازی در دست چاپ و انتشار قرار داشت، همکاری کند. احمدعلی راغب در این‌باره می‌گوید: «هر دو هفته یکبار به دفتر استاد انجوی مراجعه می‌کردیم و در کنار دوستان و همکارانی همچون نصرالله یگانه، محمود ظریفیان، حسین پناهیان و دیگران بر فرایند تدوین مجلدات کتاب فرهنگ عامه نظارت می‌کردیم و با یکدیگر بحث و گفت‌وگو داشتیم.»

قطع همکاری با ارکسترهای رادیو - آغاز فعالیت‌های انقلابی

پس از کشتار 17 شهریور سال 1357 از سوی رژیم پهلوی، احمدعلی راغب نسبت به این اتفاق، بی‌اهمیت نماند و همراه با برخی دیگر از هنرمندان سرشناس رادیو و تلویزیون، از همکاری با مراکز هنری وابسته به رژیم پهلوی و عضویت در ارکستر سازهای ملی، استعفاء داد. ارتباط با برخی گروه‌های هنری غیررسمی و آشنایی با افرادی همچون حسین شمسایی، مجید حداد عادل و حمید شاهنگیان، به زمینه‌ای برای فعالیت‌های انقلابی او تبدیل شد. همکاری در تهیه و تولید سرودهایی که بنا بود در محصولات فرهنگی نیروهای انقلابی (سخنرانی‌ها و…) استفاده شده و به شیوه زیرزمینی به دست مردم برسد؛ وظیفه این گروه‌ها بود که در مساجد و محافل مخفی، تشکیل شده بود. سرودهایی همچون «معلم شهید» (در رثای علی شریعتی)، «بابا خون داد»، «خیر مقدم»، «نغمه اتحاد» و … برخی از تولیدات موسیقایی احمدعلی راغب در آن مقطع بود که بعدها و پس از پیروزی انقلاب و از سرگیری فعالیت ارکسترهای موسیقی و فعالیت‌های هنری در رادیو و تلویزیون، بازسازی شده و با تنظیم برای ارکستر، اجرا شد.

فعالیت‌های هنری پس از انقلاب

بلافاصله پس از پیروزی انقلاب 1357، احمدعلی راغب با تلاش فراوان و با همکاری جمعی برخی از هنرمندان، گروه‌هایی را جمع‌آوری کرد و مشغول ساخت سرودهای انقلابی شد. مشکل پیش روی او و معدود آهنگسازان دیگری که عزم همراهی با تغییرات را داشتند، عدم دسترسی به نمونه و الگویی بود که مطلوب موسیقی انقلابی بر اساس شرایط جدید باشد؛ بنابراین تصمیم گرفت تا از شعارهای مردمی که از بطن کوچه و خیابان می‌جوشد، برای ساخت موسیقی الهام بگیرد. ذخیرهٔ موسیقی فولکلور و آیینی نواحی مختلف ایران، که احمدعلی راغب از جوانی دل‌مشغول فراگیری و ثبت آنها بود؛ در این مقطع به کمک او آمد و جنس موسیقی او را از دیگر آهنگسازان متمایز ساخت. این می‌توانست بهترین الگو برای سرود انقلابی در پیوند با باورهای عمیق بومی و مذهبی مردم باشد باشد. با شکل‌گیری مجدد فعالیت‌ها در رادیو، برخلاف محدودیت‌های موجود، حضور شخصیت‌هایی نظیر مجید حدادعادل در رادیو و حمایت‌های او، دلگرم کننده بود. تلاش‌های احمدعلی راغب ادامه یافت که این تلاش‌ها در کنار دوستی صمیمانه و همکاری با شعرای برجسته‌ای نظیر مهرداد اوستا، محمود شاهرخی، مشفق کاشانی، حمید سبزواری، محمدعلی معلم و …، به ساخت سرودهایی نظیر «خوش آمدی امام ما»، «بانگ آزادی» (الله اکبر، خمینی رهبر)، «شهید مفتح»، «شهید مطهر»، «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو»، «راه رجا»، «نغمهٔ توحید»، «نغمهٔ اتحاد»، «بابا خون داد»، «همشاگردی سلام» و … انجامید.

ساخت سرود رسمی حزب جمهوری اسلامی

احمد علی راغب در اواخر سال 1359 با گسترش فعالیت‌های حزب جمهوری اسلامی، به سفارش شهید آیت‌الله سید محمد بهشتی (دبیرکل وقت حزب جمهوری اسلامی) سرودهایی برای حزب ساخت که از مشهورترین آن‌ها، «سرود رسمی حزب جمهوری اسلامی» است که مورد تقدیر شهید بهشتی قرار گرفت. این همکاری برای مدتی به جلساتی مداوم با برخی مسئولین حزب، درباره مسائل فرهنگی و هنری و همچنین پذیرش مسئولیت امور هنری و سرود حزب جمهوری اسلامی و نیز ایجاد و سرپرستی گروه کر دفتر حزب منجر شد.

پس از واقعهٔ انفجار تروریستی در دفتر حزب و شهید شدن آیت‌الله بهشتی و یارانش، احمدعلی راغب در سوگِ این واقعه، سرودهای «حدیث درد» (شقایق‌های پرپر)، «وا فریادا» و «بهشتی سیرت» را ساخت.

راغب همزمان با آغاز جنگ ایران و عراق، ساخت سرودهایی درباره جنگ را آغاز کرد که سرود «این پیروزی خجسته باد» درباره فتح خرمشهر، «ظفر مبارک»، «جنگ، جنگ تا پیروزی»، «خدایا خدایا تا انقلاب مهدی خمینی را نگهدار»، و سرودهای بسیار دیگری در زمرهٔ آن است.

تا به امروز و مطابق با آمار موجود در آرشیوهای صداو سیما بالغ بر یک‌هزار و 400 قطعه موسیقی از او به ثبت رسیده‌ است و او را در بین دوستان و همکاران به «مرد هزار آهنگ» مشهور کرده‌ است.

ساخت سرود «بانگ آزادی»

ساخت این سرود پیش از نوروز 1358 از سوی مجید حداد عادل که رئیس وقت رادیو بود به احمدعلی راغب سفارش داده شد. شعر آن را حمید سبزواری سرود و محمد گلریز آن را خواند. این سرود نخستین بار همزمان با پیام نوروزی امام خمینی در نوروز سال 1358 پخش و از سوی مردم به عنوان سرود ملی جمهوری اسلامی ایران پذیرفته شد. مسئولان بلندپایه و اعضای شورای انقلاب، با وجود تحسین فراوان از این سرود، به دلیل طولانی بودن آن، تشخیص دادند که سرود دیگری به عنوان سرود ملی ساخته شود. این سرود همچنان هر روز پیش از خبر ساعت 14 رادیو سراسری، پخش می‌شود و به یکی از ماندگارترین آثار مرتبط با انقلاب سال 1357 ایران تبدیل شده‌ است.

ساخت سرود «شهید مطهر» / ملاقات با امام خمینی و رسمی شدن فعالیت‌های موسیقی

در سال 1359 در اولین سالگرد شهادت آیت‌الله مرتضی مطهری، از سوی دفتر امام خمینی و توسط مرحوم سید احمد خمینی، ساخت سرودی در رثای شهید مطهری سفارش داده و مسئولیت این کار به احمدعلی راغب واگذار شد.

او این سرود را روی شعری از حمید سبزواری ساخت و محمد گلریز آن را خواند. سرودی که با استقبال گستردهٔ مردم مواجه شد. امام خمینی نیز عوامل این سرود را در خرداد 1359 به حضور پذیرفت و آن را مورد تأیید و تحسین فراوان قرار داد. این اتفاق با بازتابی که داشت، در واقع باعث رسمی شدن فعالیت‌های موسیقی پس از انقلاب سال 1357 ایران شد و به دنبال آن با تأسیس واحد موسیقی در رادیو، فعالیت‌های موسیقی با آزادی و انسجام بیشتری دنبال شد و گروه‌های موسیقی شکل کامل‌تر و رسمی‌تری به خود گرفت.

ساخت سرود «ننگ به نیرنگ»

در خرداد سال 1359 و در دیداری که احمدعلی راغب به دلیل ساخت سرود «شهید مطهر» با امام خمینی داشت، موضوع دیدگاه امام درباره قطع ارتباط با آمریکا و پیامی که قرار است در این باره صادر کنند، از سوی مرحوم سید احمد خمینی مطرح شد و او خواست تا این پیام، دستمایهٔ ساخت سرودی با همین مضمون شود. در نتیجه احمدعلی راغب این سرود را ساخت. کلام آن نیز از حمید سبزواری است و با صدای اسفندیار قره‌باغی اجرا شد.

ساخت سرود «خجسته باد این پیروزی»

در سال 1361 در شرایطی که قوای نظامی کشور، در تدارک حمله‌ای وسیع به منظور بازپس‌گیری خرمشهر از عراق بودند؛ ساخت سرودی با مضمون «پیروزی» به مسئولان رادیو سفارش شد. این موضوع، با احمدعلی راغب و حمید سبزواری، درمیان گذاشته شد و این دو، ساخت آهنگ و کلام این سرود را آغاز کردند هرچند که بهانهٔ ساخت این سرود، تا پس از فتح خرمشهر، محرمانه ماند و حتی برای سازندگان آن نیز افشا نشد. تا اینکه نخستین بار پس از اعلام خبر پیروزی عملیات بیت‌المقدس و بازپس‌گیری خرمشهر، این سرود از رادیو سراسری پخش شد. این سرود به یکی از جاودانه‌ترین سرودهای دوران جنگ ایران و عراق تبدیل شده‌ است. خوانندهٔ آن محمد گلریز است. تنظیم برای ارکستر نیز بر عهدهٔ مجتبی میرزاده بوده‌ است.

دریافت مدرک درجه یک هنری

در سال 1382 به دلیل خلق سرودهای جاودانه، احمدعلی راغب موفق به دریافت مدرک درجه یک هنری (معادل دکتری) در رشته آهنگسازی از جانب شورای ارزشیابی هنرمندان کشور شد که از سوی احمد مسجد جامعی، وزیر ارشاد وقت، به او اعطا شد.

انتشار کتاب زندگینامهٔ احمدعلی راغب

محسن صفایی فرد، مسئول واحد موسیقی «دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی» از انتشار زندگی‌نامه و خاطرات هنری و فرهنگی احمدعلی راغب خبر داده است. این کتاب که با نظارت محسن صفایی فرد گردآوری و تدوین شده‌ است، هم‌اکنون در مراحل نهایی آماده‌سازی است و بزودی از سوی دفتر مطالعات جبههٔ فرهنگی انقلاب منتشر خواهد شد.

بزرگداشت در جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر

مراسم بزرگداشت احمدعلی راغب در اختتامیه بیست و هشتمین جشنواره موسیقی فجر در سال 1391 برگزار شد و از یک عمر فعالیت‌های هنری او تقدیر به عمل آمد.

مسئولیت‌ها در سازمان صداوسیما

احمدعلی راغب باوجود بازنشستگی در سال 1367، در بین سال‌های 1371 تا 1373 ریاست مرکز موسیقی سازمان صداوسیما را بر عهده داشت. پس از آن نیز تا سال 1382، مدیریت تولید موسیقی مراکز و استان‌های سازمان صداوسیما را عهده‌دار بود. ضمناً عضو شورای عالی موسیقی صداوسیما و شورای عالی نظارت و ارزیابی شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی صداوسیما نیز بوده‌است.

فعالیت در زمینهٔ نویسندگی

احمدعلی راغب در کنار فعالیت‌های موسیقایی خویش و عهده‌دار بودن مسئولیت‌های مدیریتی در عرصهٔ موسیقی، پیوسته به‌طور جدی به عرصهٔ نویسندگی نیز می‌پرداخته‌است واین عرصه از جوانی تا کنون، همواره جزو علایق و دلبستگی‌های او به‌شمار می‌رفته‌است. او تا کنون بیش از 10 رمان و داستان کوتاه و بلند و همچنین تعداد بسیاری قطعات کوتاه ادبی و هایکو نوشته‌است. از آثار نوشتاری او تا کنون سه اثر انتشار یافته که عبارتند از:

صندلی لهستانی

ژیگانتیسم

زنگ‌ها و درنگ‌ها

آلبوم‌های موسیقی

آلبوم به یاد شهدای انقلاب، شاعر: حمید سبزواری، با صدای مهرداد کاظمی و محمد گلریز

آلبوم شکوفه اشک، شاعر: مهرداد اوستا، با صدای مرتضی محمدی

آلبوم در آیینه، بر اساس رباعیات خیام، با صدای مرتضی محمدی

آلبوم مینای دل، شاعر: مشفق کاشانی، با صدای مهرداد کاظمی

آلبوم درد عشق، بر اساس غزلیات حافظ، با صدای بهرام گودرزی

آلبوم کوراشیم، بر اساس موسیقی محلی گیلان، با صدای ناصر مسعودی

آلبوم پرچین، بر اساس موسیقی محلی گیلان، با صدای ناصر مسعودی

آلبوم قلندر، شاعر: نوذر پرنگ، با صدای ناصر مسعودی