گزارش| نگاهی به نشست سه جانبه مسکو و رویکرد محتاطانه ترکیه در قبال آن

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، روسای جمهوری روسیه و آذربایجان و نخست وزیر ارمنستان، دیروز و دو ماه پس از امضای بیانیه توافق ماه نوامبر، در شرایطی گرد هم آمدند که ارمنستان، هنوز نسبت به برخی مسائل تحولات اخیر، با دیده گلایه و تردید می نگرد.

اما علی اف، سرمست از پیروزی اخیر، در مورد شرایط پیش رو و برنامه های اقتصادی کشورش صحبت می کند و به قول رسانه های ترکیه، پوتین نیز طوری رفتار می کند که همه بدانند او همه کاره و طرف اصلی ماجراهای اخیر است و اگر اراده روسیه نبود، تحولات، در مسیر کنونی نمی افتاد.

ترکیه با برجسته سازی شعار «یک ملت، دو دولت» بر اهمیت روابط آنکارا – باکو تاکید می کند اما پوتین در نشست اخیر مسکو، یک بار دیگر نشان داد که قدرت تعیین کننده در این میدان، روسیه است.

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه که میزبان نشست سه‌جانبه درباره قره‌باغ و توافق اخیر ارمنستان و جمهوری آذربایجان بود، به خبرنگاران گفت: «به این جمع بندی رسیدیم که مفاد توافق قره ‌باغ رعایت می‌ شود و معضل جدی وجود ندارد.گروه حافظان صلح روسیه، به خوبی تمام وظایف خود را در قبال طرفین اجرا می ‌کند. تا به حال بیش از 48 هزار مهاجر و آواره به قره ‌باغ بازگشته‌ اند. اقدامات مداوم برای بازسازی زیرساخت ‌ها، برق رسانی، بناهای مسکونی، زیرساختهای اجتماعی و رفاهی صورت می ‌گیرد. ما توانستیم به توافق برسیم و بیانیه ‌ای را در مورد روند اوضاع در منطقه امضاء کردیم. البته مقصود من، برنامه و اقدامات مشخص در راستای ایجاد مناسبات اقتصادی و توسعه  پروژه های زیرساختی است. برای رسیدن به این هدف، کار گروهی تحت ریاست معاونان نخست وزیران آذربایجان، ارمنستان و روسیه  ایجاد شد. آنها به زودی زیرگروه‌ های کارشناسی را تشکیل خواهند داد و طرح‌ های مشخص در خصوص توسعه زیرساخت های حمل و نقل و اقتصاد منطقه را ارائه می ‌کنند. شکی ندارم اجرای این توافقات به نفع مردم ارمنستان و آذربایجان و به نفع کل منطقه و همچنین به سود منافع فدراسیون روسیه هم خواهد بود.»

برخورد محتاطانه رسانه های ترکیه

خبر نشست دیروز بین علی اف، پاشینیان و پوتین، امروز در صفحه نخست اغلب روزنامه های ترکیه بازتاب یافت اما با این تفاوت که حالا، دیگر از سردادن آن شعارهای پیروزمندانه و تحریک کننده پیشین خبری نیست و گویی در اقدامی هماهنگ، رسانه های ترکیه، به آرامی از کنار این موضوع گذشتند.

به عبارتی دیگر، دیدار دیروز مسکو، برخلاف نشست های پیشین، در رسانه های ترکیه، چندان بازتاب حماسی خاصی نداشت و صرفاً در حد خبر و گزارش در مورد توافق جدید برای زیرساخت های تراتزیت، تاکید شد.

اما چرا رسانه های تحت امر اتاق فکر حزب عدالت و توسعه، همچون هفته ها و ماه های قبل، از ادبیات حماسی، جنجالی و تبلیغاتی، فاصله گرفته اند؟

در بیان دلایل این موضع جدید، ابتدا باید به اهداف اصلی ترکیه در قره باغ اشاره کرد و پس از بیان اهداف، سراغ این موضوع برویم که آیا احتیاط کنونی، با اهداف مزبور، ارتباط و انطباق دارد یا خیر.

ترکیه در مقطع کنونی پس از تحولات قره باغ، سه هدف مهم را دنبال می کند:

1.همراهی و شراکت نظامی با روسیه در موضوع حساسی به نام نظارت نظامی بر روند صلح و به عبارتی روشن تر، حضور نظامی در آن مناطق.

2.پیگیری ظرفیت های مهم سیاسی و اقتصادی گذرگاه نخجوان به جمهوری آذربایجان.

3.تقویت روابط ترکیه با منطقه موسوم به «جهانِ ترک».

این سه هدف استراتژیک، در حوزه های سیاسی، امنیتی و اقتصادی، آورده های جدیدی برای ترکیه خواهد داشت.

این روس های حساس

نوع و ماهیت اظهارات و مواضع مقامات ترکیه از جمله اردوغان رئیس جمهور، مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه و خلوصی آکار وزیر دفاع نشان دهنده این است که آنان در بسیاری از موارد، به شکلی شتاب زده در مورد تحولات منطقه صحبت می کنند و برداشتشان در خصوص سهم و میزان نقش ترکیه در تحولات، غالباً برداشتی اغراق آمیز و شعاری است که موجب بروز حساسیت از سوی کشورهای دیگر می شود.

تجربه کار با روسیه در حوزه هایی همچون لیبی و سوریه، این واقعیت را برای تیم هاکان فیدان رئیس سرویس اطلاعاتی میت و مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه اثبات کرده که روس ها، از بیان مستقیم حساسیت های خود پرهیز نمی کنند و وقتی که با ترکیه یا هر شریک و همراه دیگری دچار اختلاف نظر یا مشکل شوند، از رسانه ای شدن موضوع، ابایی ندارند.  

روس ها تاکنون چند بار با ترکیه در مورد پرونده های حساس لیبی، سوریه و حتی قره باغ، دچار اختلاف شده اند و این اختلاف تا جایی پیش رفت که در سال 2020 میلادی، سفر وزیر دفاع و وزیر امور خارجه کابینه پوتین به ترکیه، در آخرین دقایق لغو شد و این سفر، هنوز هم انجام نشده است.

البته همین جا باید به این نکته نیز اشاره کرد که روس ها نیز مانند ترک ها، دارای مشی عملگرایانه هستند و وقتی که با رقیب یا همراه خود در یک نقطه دچار مشکل می شوند، همراهی و همکاری در دیگر نقاط را تعطیل یا متوقف نمی کنند.

مدتی پیش، سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه، در بیانی کنایی به رسانه ها گفت: «در صحبت با همتای فرانسوی ام لودریان، متوجه شدم که غرور فرانسه در مورد قره باغ جریحه دار شده و از این که نتوانسته اند کاری در این حوزه انجام دهند، ناراحت هستند. حقیقتاً متاسف شدم. ما نمی خواستیم فرانسه و آمریکا چنین احساسی پیدا کنند.»

با توجه به تابلوی مزبور، می توان به این جمع بندی رسید که ترکیه، رسیدن به اهداف مهم در قره باغ، نخجوان و قفقاز را برای برنامه های آتی خود، حیاتی می داند و نمی خواهد روس ها را حساس کند.  چرا که بعید نیست حساس شدن روس ها، منجر به آن شود که پروژه احداث گذرگاه نخجوان به آذربایجان که برای ترکیه اهمیت استراتژیکی دارد، به تعویق بیفتد.

در همین حال، ذکر این نکته نیز مهم است که ابهام در مورد سیاست های آتی آمریکا در خاورمیانه، شرق مدیترانه و قفقاز، همگی بر مشی تیم اردوغان تاثیر گذاشته اند و تمام شواهد نشان می دهد که تیم رئیس جمهور ترکیه در کاخ بش تپه آنکارا، تصمیم گرفته که فعلاً با چراغ خاموش و بدون سر و صدا حرکت کند.

دو روز پیش نیز، فاتح دونمز وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه که به شهر مرزی اغدیر در مرز ارمنستان سفر کرده بود، تنها به این بسنده کرد که ترکیه به زودی پروژه گازرسانی به اغدیر را آغاز می کند اما در مورد احداث گذرگاه نخجوان به آذربایجان، جانب احتیاط را گرفت و تنها به بیان این موضوع بسنده کرد که فعلاً در این مورد  پیشرفتی حاصل نشده است.

پاشنیان، از پرده دیگری نواخت

پوتین و علی اف در نشست دیروز نشان دادند که از وضعیت فعلی راضی هستند و دستاوردهای خود را ارزشمند تلقی می کنند. اما نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان، ساز را از پرده دیگری نواخت و ابایی نداشت که نشان دهد از بساری جهات، نسبت به روند تحولات جاری، انتقاد و اعتراض دارد.

برخی از فرازهای سخنان گلایه آمیز پاشینیان چنین بود: «از دید ما، این مناقشه هنوز حل و فصل نشده است. اگر چه امکان تامین آتش ‌بس فراهم شد، ولی هنوز مسائل زیادی باقی مانده ‌اند که باید حل شوند. یکی از مسائل مهم، وضعیت حقوقی قره‌باغ است. ارمنستان آمادگی دارد مذاکرات را در چارچوب گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا ادامه دهد. متاسفانه ما همچنین  نتوانستیم مسئله اسرای جنگی را حل کنیم. این مهمترین مسئله است چرا که ابعاد بشردوستانه دارد. ما توافق کردیم که فعالیت ‌ها را در این زمینه ادامه دهیم. معتقدیم که ماده 8 بیانیه مشترک ما، متاسفانه، به طور کامل اجرا نمی ‌شود.  امیدوارم که بتوانیم، در کوتاه  مدت، به راه حل معینی برسیم. متاسفانه، در یک دیدار نمی ‌توان همه مشکلات را حل کرد.»

سخنان پاشینیان نشان داد که او هنوز امیدوار است که با تغییرات صورت گرفته در آمریکا، بین واشنگتن و پاریس، توافق جدیدی صورت بگیرد که بر مبنای آن، رویکرد آمریکا و اروپا نسبت به قره باغ و ارمنستان، رویکردی توام با حمایت بیشتر از ارمنستان و ممانعت از افزایش قدرت روسیه و ترکیه باشد. اما بعید است که آمریکا و اروپا بخواهند قدمی برای حمایت از پاشینیان بردارند.  

انتهای پیام/