یادداشت تحلیلگر ارشد ترک| آیا «رئیس جمهور حزبی» برای ترکیه مناسب است؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، روز یکشنبه اردوغان به حزب جمهوری خلق یعنی به بزرگترین حزب مخالف دولت تاخته و اعلام کرد، این حزب در واقع حزب نیست. بلکه محلی است برای نگه داشتن موازنه دو حزب مخالف دیگر یعنی حزب خوب و ه.د.پ یا حزب دموکراتیک خلق ها.

البته اردوغان، پیش از این، دیدگاه های به مراتب تندتر و گزنده تری نیز در مورد حزب جمهوری خلق و دیگر احزاب مخالف به کار برده و غالباً آنها را آلت عمل دست دشمنان و ابزار دست بیگانگان دانسته و حزب عدالت و توسعه را یک حزب بزرگ با کارنامه درخشان و تاریخی قلمداد کرده است.

به همین خاطر، یک بار دیگر این بحث پیش کشده شده که آیا یک رئیس جمهور، باید تا این اندازه حزبی باشد؟

با وجود آن که بیش از 2 سال از تغییر سیاسی و اجرایی ترکیه سپری شده و حالا این کشور به جای نظام پارلمانی، با نظام ریاستی اداره می شود، اما هنوز هم انتقادات و اما و اگرهای فراوانی در مورد این سیستم وجود دارد.

یکی از انتقادات مهم، این است که در نظام فعلی، برخلاف روال سابق، رئیس جمهور حق دارد که رویکرد و نگرش حزبی داشته باشد و به تمام معنی کلمه، حامی و مدافع حزب خود باشد. یعنی همان حزبی که او را بر سر کار آورده است.

حامیان نظام ریاستی معتقدند که چنین چیزی بسیار طبیعی است و در همه جای جهان، وقتی که یک حزب، یک رئیس جمهور را بر سر کار می آورد، رئیس جمهور نیز خود را مقید می داند که تا آخرین دقیقه دوران مسئولیت، نه تنها تابع خواسته های حزب حاکم باشد، بلکه در امور و تصمیمات مهم و استراتژیک، با آنان مشورت و رایزنی کند.

این حامیان اردوغان و نظام ریاستی، در دفاعیات خود، به نمونه هایی همچون نظام سیاسی آمریکا و دیگر کشورها اشاره می کنند و معتقدند که هیچ چیزی طبیعی تر از این نیست که رئیس جمهور، حزب خود را حزب برتر بداند، به آن اهمیت بدهد و حتی برای آن تبلیغ کند.

اما منتقدین می پرسند: خوب...در چنین شرایطی، رئیس جمهور، چگونه می تواند ادعا کند که رئیس جمهورِ همه کشور است؟ وقتی که رئیس جمهور، منافع حزب خود را بر منافع کل احزاب دیگر ترجیح دهد، آیا باز هم می تواند مدعی آن باشد که خود را در قبال همه کشور، مسئول می بیند؟

اینها و سوالاتی از این دست، موجب آن شده که به طور مداوم، از جانب سران احزاب سیاسی مخالف و همچنین از طرف کارشناسان و تحلیل گران، به ابعاد مختلف نظام ریاست جمهوری ترکیه پرداخته شود و همواره این مساله مورد بحث و بررسی قرار بگیرد که آیا اساساً شیوه و مشی فعلی رجب طیب اردوغان در مقام رئیس جمهور و رهبر حزب عدالت و توسعه، پذیرفتنی است یا نه؟

طاها آک یول تحلیلگر ارشد و قدیمی ترکیه که پیش تر از حامیان اردوغان بود و حالا چند سالی است در روزنامه قرار قلم می زند، از افرادی است که به بررسی ابعاد و زوایای آسیب های رئیس جمهور حزبی پرداخته است.

طاها آک یول حالا در بیان دیدگاه های سیاسی و رسانه ای خود، بیشتر به علی باباجان رهبر حزب جهش و دموکراسی و احمد داود اوغلو رهبر حزب آینده تمایل دارد و همین دو روز پیش بود که در یک دیدار نمادین، یک قلم نفیس ارزشمند از علی باباجان، هدیه گرفت.

او در ستون خود در روزنامه قرار، به بررسی موضوع رئیس جمهور حزبی در ترکیه پرداخته و برای بیان دیدگاه های خود، از تجارب دوران مصطفی کمال آتاتورک و عصمت اینونو بهره گرفته است.

معایب رئیس جمهور حزبی

وقتی که ما از نظام ریاست جمهوری کنونی انتقاد می کنیم، حزب حاکم، مشاورین رئیس جمهور و حتی خود او، تنها دفاعی که دارند، اشاره به دوران آتاتورک و اینونو است. (پس از تاسیس جمهوری ترکیه، مصطفی کمال آتاتورک رئیس جمهور شد و عصمت اینونو نخست وزیر بود. ابتدا آتاتورک رئیس جمهور و رهبر حزب حاکم بود و پس از درگذشت او نیز، اینونو، هم رئیس جمهور بود و هم رهبر حزب حاکم.)

حالا مهمت اوچوم مشاور اردوغان، جلال بایار را نیز به عنوان یک رئیس جمهور حزبی معرفی کرده است. 

افرادی همچون رجب طیب اردوغان و بکر بوزداغ وزیر اسبق دادگستری، همواره گفته اند که یک رئیس جمهور می تواند حزبی باشد. چرا؟ چون آتاتورک و اینونو هم چنین بودند.

مجاز نیستیم این سیستم را با دلایل تاریخی توجیه کنیم

خیلی وقت ها، آقایان برای توجیه درستی سیستم فعلی ریاست جمهوری، تاریخ را بهانه می کنند و از آتاتورک و دوران خلافت عثمانی و حتی دوران صدر اسلام مثال می آورند.

به عنوان مثال، خیرالدین کارامان از تحلیل گران طرفدار حزب عدالت و توسعه معتقد است که نظام حکومتی صدر اسلام نه به عنوان یک مرجع بلکه به عنوان یک سازوکار به سیستم ریاست جمهوری شباهت دارد.

سوال این است: آیا واقعاً حالا و در مورد ریاست جمهوری ترکیه و در سده بیست و یکم، باید به دنبال نمونه آوردن از دوران آتاتورک، خلافت عثمانی و دوران صدر اسلام باشیم؟ فراموش نکنیم در صدر اسلام، در هیچ کجای جهان، چیزی به نام اصل تفکیک قوا وجود نداشته و ما الان داریم در مورد این مساله صحبت می کنیم.

چنین موسساتی فقط از قرن 18 ظهور کرده اند. ایده های فلسفی مانند تفکیک قوا و نهادهای مدرن دموکراتیک همین 200 سال پیش شکوفا شد.در عصر ما اداره صحیح دولت فقط با نظامی مبتنی بر تفکیک قوا، استقلال دستگاه قضا و کنترل شدید پارلمان امکان پذیر است.در عصر ما باید از این زوایا به سیستم ها نگریست.

در سیستمی که در آن همه نامزدهای مجلس و مدیران قضایی بدون نظارت، توسط رئیس جمهور منصوب می شوند، دموکراسی وجود ندارد.در چنین شرایطی، نظام سیاسی، به دور از کنترل و تعادل است و تفکیک قوا عملاً از میان برخاسته است.

نوشته های عدنان مندرس

می گویندآتاتورک، اینونو و بایار نیز، حزبی بودند. قبول. بله. همه آنان حزبی بودند و سیستم در واقع، یکی شدن و وحدت قوا بود و چیزی به نام تفکیک قوا نداشتیم. اما آن چه مهم است، درک این واقعیت است که رئیس جمهور می تواند حزبی باشد. اما اگر خود او، رهبر حزب هم باشد، لیست نمایندگان را هم خود او حاضر کند و همه چیز در اختیار او باشد، چنین چیزی، بدون شک با اصل تفکیک قوا، در تعارض و تضاد است. بنابراین در تبیین شرایط تاریخی آن زمان باید بگوییم، این اتفاقی بود که تحت شرایط آن زمان، آتاتورک و اینونو به عنوان رئیس مطلق احزاب خود، دولت را به شکل حزبی اداره می کردند و نتیجه طبیعی"دولت حزب" بود.

سپس، هنگامی که سیستم چند حزبی تاسیس شد، دیدند که تفکیک دولت از حزب بسیار دشوار است. پس لازم است که شرایط آن دوران را به خوبی درک و تحلیل کنیم و چنین القا نشود که امروز نیز ناچاریم به همان شیوه عمل کنیم.

ببینید آن چه در آن زمان توسط عدنان مندرس نوشته شده چنین است: «ممکن است بنا به ضرورت، فعالیتی به نام مبارزه حزبی و رهبری حزبی با ریاست جمهوری ترکیب شود و یک نفر عهده دار 2 مقام باشد. اما در هر حال نمی توانیم منکر این واقعیت شویم که این شیوه، پیامدها و اشکالاتی به دنبال دارد.»

اشکالات عمده از این قرار بود:

میلیون ها شهروندی که عضو حزب رئیس جمهور نبودند، خود را خارج از مجموعه حس کرده و به آنها احساس بیگانگی و دیگری بودن دست داد.

نظام بروکراتیک و اداری، ضعیف و ناکارآمد شد.

دوقطبی شدید سیاسی و اجتماعی در کشور شکل گرفت.

سخنان مهم و تاریخی عصمت اینونو

عصمت اینونو هم کسی بود که این مشکل جدی اجتماعی را به وضوح دید و ابعاد آن را درک کرد. عصمت اینونو به عنوان رئیس جمهور و رهبر حزب جمهوری خلق، در سپتامبر 1947 در یک سفر به مناطق دریای سیاه و شرق، به دولت دستور داد که به احزاب مختلف، توجه یکسان شود.

اینونو هم رئیس جمهور و هم رهبر بزرگترین حزب کشور بود اما همچون یک رئیس جمهور غیرحزبی عمل کرده و در بیانیه 12 ژوئیه راه را برای انتخابات سالم باز کرده بود و به مخالفان فرصت صحبت در رادیو را داده بود و به همین خاطر، استاد کمال کارپات این اقدام را با ستایش توصیف می کند.اما قطب بندی آن قدر عمیق بود که این رفتارها کافی نبود. ما در دهه 1950 در همان دام قطبی سازی مفرط قرار گرفتیم.

آیدین مندرس فقید نیز از ذهنیت تک حزبی جلال بایار انتقاد کرد که چرا این گونه آشتی جویانه عمل نکرده و برعکس، به آتش جانبداری حزبی دامن زده است.

آیا می توان به همین شکل ادامه داد؟

مرحوم علی فواد باشگیل فقید، با در نظر گرفتن همه این مشاهدات تاریخی و فلسفه تفکیک قوا و تقسیم قدرت، در کتاب درسی خود صفحاتی را درباره مضراترئیس دولت حزبینوشته و به این اشاره کرده که رئیس دولت و شخص اول مملکت، نباید ترجیح حزبی داشته باشد.

یک رئیس جمهور می تواند نماینده یک حزب باشد.با این حال، رهبر حزب بودن، جدل و میدان داری در مبارزات سیاسی از طرف حزب خود، تاختن به احزاب مخالف، انتصابات مبتنی بر منافع حزبی و برخورداری از قدرت بی حد و حصر و اختیارات کنترل نشده و نامتعادل، قابل قبول نیست. چرا که باعث می شودعملکردهای دولت و حزب دوباره به هم گره بخورند و منجر به اشکالاتی شود مشابه آنچه در گذشته و در تاریخ ترکیه دیده ایم. بنابراین خواهیم دید که این سیستم، نمی تواند این گونه ادامه یابد و همچنان که می بینیم، پشتیبانی عمومی از نظام ریاستی کنونی ترکیه، به طرز چشمگیری کاهش یافته است.

انتهای پیام/