ویران شدن بناهای تاریخی در قزوین/ مهانخانه بزرگ و ۶ دروازه در زمان پهلوی محو شدند

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قزوین، بناهای تاریخی زیادی از دوره‌های سلجوقی، صفوی و قاجار در شهر قزوین بوده‌اند که متاسفانه در اثر عوامل متعددی برخی از این بناها از بین رفته است. عوامل، حوادث و بلایای طبیعی مانند وقوع زلزله، سیل و عوامل انسانی مانند ساخت‌و‌ساز غیراصولی، ترکیدگی لوله و نشت آب در اطراف ابنیه تاریخی این شهر سبب شده که بعضی از بناهای ارزشمند آن از بین بروند. ضمن اینکه در تاریخ ایران هر سلسله‌ای که سرکار آمده، بناهای سلسله قبلی را تخریب کرده است. با این حال اوج دوران تخریب آثار تاریخی و فرهنگی قزوین از زمان روی کار آمدن رژیم پهلوی رقم خورد و بسیاری از بناهای بی‌نظیر این دیار دستخوش مدرنیسم بدقواره مدیران طاغوتی شدند. بناهایی که امروز سازمان میراث فرهنگی حتی از وجود آنها خبر ندارد؛ چه برسد به اینکه بخواهد آنها را دوباره احیا کند.

ورود دکتر شیخ و آغاز موج نخست تخریب

یک تاریخ‌نگار قزوینی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در قزوین با بیان اینکه موج اصلی از بین بردن بناهای تاریخی قزوین، در فاصله سال های 1307 تا 1310 خورشیدی اتفاق افتاد، گفت: در این زمان، بلدیه (شهرداری) قزوین به بلدیه تهران به ریاست سرتیپ «کریم آقاخان بوذرجمهری» منضم شده بود و چون این شخص فرصت نمی‌کرد که به قزوین بیاید، نماینده خود به نام دکتر «ابوالقاسم شیخ» را به قزوین فرستاد که در بیرون از کشور‌ تحصیل طب کرده بود و دیدگاه‌های غربی داشت.

مهدی نورمحمدی افزود: به دلیل همین دیدگاه‌های غربی و علاقه وافر دولت پهلوی اول به تجددگرایی، دکتر شیخ تصمیم گرفت که چهره شهر قزوین را مدرن و متجدد کند و متاسفانه این مدرن کردن را فقط در خیابان‌سازی و توسعه میادین دید که با سنت معماری و شهرسازی آن روزگار تقابل جدی پیدا کرد.

وی با ذکر اینکه در قالب این مدرن‌گرایی بسیاری از بناهای تاریخی قزوین تخریب شدند، گفت: یکی از مهمترین ابنیه‌ای که در این دوره (سال 1308 خورشیدی) خراب شد، مهمان‌خانه بزرگ قزوین بود که توسط «سعدالسلطنه» در عهد ناصری ساخته شده بود و دقیقاً مقابل سردرجنوبی دولت‌خانه و در وسط خیابان سپه کنونی قرار داشت.

نورمحمدی علت خراب کردن این بنا را وصل کردن خیابان سپه به خیابان راه آهن دانست و ادامه داد: این بنای باارزش که حدود نیم قرن سرپا بود، مهمانخانه‌ای باشکوهی بود که در تمام ایران بی‌نظیر بود و حتی شخص ناصرالدین‌ شاه دلبستگی فراوانی به این مهمانخانه داشت. در ضمن برخی محققان آن را سرآغازی بر هتلداری نوین در ایران دانسته‌اند.

وی یادآور شد: یکی دیگر از اقدامات مخرب دوره مسئولیت دکتر شیخ، اتصال خیابان‌های پهلوی (بازار)، شاه (طالقانی) و رشت به همدیگر بود که سبب نابودی 6 دروازه از 8 دروازه تاریخی قزوین شد. این دروازه‌ها که رشت، تبریز، باغ شاه، شیخ آباد، امامزاده حسین(ع) و خندق‌بار نام داشتند، علاوه بر ارزش تاریخی زینت‌بخش خیابان‌های قزوین بودند.

موج دوم تخریب

این قزوین‌پژوه با بیان اینکه موج دوم تخریب در دوره پهلوی دوم و از سال 1328 خورشیدی آغاز شد، عنوان کرد: متاسفانه در این دوره ایوان نادری، عمارت رکنیه و عمارت خورشید که درون دولت‌خانه واقع شده بودند و تاجگذاری پادشاهان صفوی در آنها صورت گرفته بود، خراب شدند و به جای آنها بناهایی مانند مدرسه «محمد قزوینی»، دبیرستان محمدرضا شاه (پاسداران کنونی) و زمین چمن فوتبال ساخته شدند.

نورمحمدی با تاکید بر نقش مهم این بناها در شکل گیری انقلاب مشروطه گفت: به عنوان نمونه دالان ایوان نادری محل حبس «حاج سیاح محلاتی» و «میرزارضا کرمانی» بوده که روشنفکران و زندانیان سیاسی عصر ناصری هستند. در این زندان به قدری بر زندانی‌ها سخت گرفته می‌شد که میرزارضاکرمانی با خود عهد می‌کند که اگر از زندان مذکور بیرون بیاید، ناصرالدین شاه را بکشد. واقعه‌ای که مسیر تاریخ ایران را عوض کرد و وقوع انقلاب مشروطیت را جلو انداخت.

وی افزود: همچنین عمارت یا حیاط رکنیه که جزو دولت‌خانه و نزدیک عمارت نادری قرار داشته، محل حبس میرزا «یوسف خان مستشارالدوله» نویسنده کتاب معروف «یک کلمه» است. در ضمن این بنا محل تیرباران «بحرالعلوم رشتی» و پسرش (از هواداران محمدعلی شاه) و فعالیت انجمن ولایتی قزوین (شبیه شورای شهر فعلی) بود.

نورمحمدی «سرای شاهرودی» و «شهبندری عثمانی» را از دیگر اماکن تاریخی تخریب شده در قزوین برشمرد و ادامه داد: سرای شاهرودی که در محل خیابان مولوی کنونی بود، تجارت‌خانه شخصی به نام «حاج محمدحسن شاهرودی» که یکی از خویشان او به اسم «حاج محمدحسن بادکوبه ای» یکی از حجره‌های این سرا را به شهبندری (گمرک‌خانه) عثمانی مبدل کرد. در این هنگام مشروطه خواهان قزوین به این شهبندری پناهنده شدند و از طریق این بنا با مجاهدین مشروطه‌خواه گیلانی ارتباط برقرار کرده و برای آنها اسلحه و مهمات تهیه می‌کردند.

بناهای بی‌نشان

این تاریخ‌نویس با ذکر اینکه پیدا شدن دفترچه انجمن «متحدین» (از انجمن‌های مشروطه‌خواه) وسعت تخریب میراث فرهنگی قزوین را بیش از گذشته نشان می‌دهد، گفت: در این دفترچه نام مکان‌هایی مانند «باغ طالش» آمده که امروزه کاملاً از بین رفته و بر روی آن بیمارستان بوعلی سینای قزوین ساخته شده است.

نورمحمدی اضافه کرد: همچنین در این دفترچه نام بناهایی مانند «شیشه‌گرخانه»، «مسجد آقاشیخ‌‌علی» و «مسجد دلی‌شیرین» آمده که نمی دانیم کجای شهر قرار داشته‌اند. ضمن اینکه در آن نام کوچه‌هایی مثل «یزدی» (در محله مغلواک) و «سمساره کوچه» (در محله خندق‌بار) آمده که امروزه یا نشانی از آنها نیست یا نامشان تغییر یافته است.

سوءاستفاده پهلوی از فقدان نهادهای حامی میراث

به گزارش تسنیم بررسی‌ها نشان می‌دهد که همه تخریب های گفته‌شده در حالی صورت گرفته‌اند که هیچ مخالفت مؤثری از سوی گروه‌های مردمی در مقابل آنها انجام نشده است. بنابراین حکومت پهلوی با سوء استفاده از نبود نهادهای مردمی حام میراث فرهنگی در استان قزوین اقدام به تغییر چهره تاریخی قزوین و نابودی عمارت چهلستون و دروازه‌های ارزشمند آن کرد که اگر امروز وجود داشتند، بدون شک جزو آثار فرهنگی بی‌بدیل کشور و جهان بودند.

گزارش از آرش صالحی

انتهای پیام/ ت