بحران فروش محصولات کشاورزان در ایران ـ ۵| "بی‌تدبیری" اشک پیازکاران زنجانی را درآورد / پیازهایی که در انبارها فاسد می‌شود+ فیلم
گروه استانها ـ مشکلات فروش محصولات کشاورزی در استان زنجان همچنان به قوت خود باقی است و جهاد کشاورزی استان زنجان گویا تمایلی به بلند شدن از خواب عمیق زمستانی ندارد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از زنجان، زمانی که یک پیاز پوست گرفته می‌شود قطره اشکی به اجبار بر روی صورت می‌ریزد اما در این روزها پیازکاران زنجانی به دلیل باقی ماندن محصول پیاز در انبار و عدم بازاررسانی آن از روی ناراحتی ده‌ها برابر بیشتر از پوست‌گیری یک پیاز اشک می‌ریزند چراکه زحمت یک سال تلاش خود را که برای به ثمر نشاندن این محصول صرف کرده‌اند کم کم رو به فساد و نابودی می‌بینند و هیچ چاره‌ای جز زانوی غم بغل گرفتن و انتظار حمایت از طرف مسئولان ندارند.
متاسفانه این محصول و قیمت‌گذاری آن در طول سال‌های اخیر با فراز و نشیب‌های فراوانی همراه بوده که دلیل این نابسامانی چیزی نیست جز عدم تدبیر و مدیریت درست توسط مسئولان عالی‌رتبه کشوری، چراکه قیمت پیاز اوایل اسفند سال گذشته به 15 هزار تومان هم رسید و این امر خود یکی از دلایل شد که کشاورزان بدون برنامه‌ریزی درست به سمت کشت چند برابری این محصول بروند.
این در حالی بود که بنا بر سیاست سازمان جهاد کشاورزی در سال‌های اخیر، زمانی که قیمت محصول در بازار داخل رو به افزایش می‌گذاشت برای کنترل بازار ممنوعیت صادرات به کار گرفته می‌شد و قیمت به حد متعادل می‌رسید که این مسئله خود ضربه مهلک دیگری را به یکباره به تولیدکننده و صادرکننده وارد می‌کرد. با این وجود با توجه به اعتراض‌هایی که به این مسئله انجام شد دولت تصمیم بر این گرفت که سیاست عوارض صادراتی را جایگزین ممنوعیت صادراتی کند که خود این امر نیز به نوبه خود تاثیر منفی دیگری بر روی محصولات کشاورزی داشت زیرا با این قانون نیز برای تنظیم داخلی قیمت محصول عوارض صادراتی سنگینی اعمال می‌شد که این امر در نهایت سبب پایین آوردن قدرت صادرکنندگان یا در واژه‌ای بهتر، عدم تمایل صادرکنندگان و کاهش شدید قیمت پیاز و ضرر و زیان سنگین به تولیدکننده می‌شد.
بنابر اذعان کارشناسان با اینکه این مشکل و عدم بازاررسانی پیاز بارها مطرح و تبدیل به داستان تکراری شده است، اما برخی مسئولان برای رفع مشکلات صادراتی آن و برداشتن عوارض صادراتی وعده‌هایی داده‌اند اما انگار این وعده‌ها همچنان در حد همان حرف باقی مانده است و تنها بیقراری، دستانی خالی، زحمت بی‌مزد، محصول دپو شده در انبار و در انتظار فساد است که برای تولیدکننده باقی مانده است.
در این بین باید گفت نبود یک آمار واقعی از نیاز داخلی کشور به پیاز، عدم برنامه‌ریزی برای فروش این محصول، عدم برنامه صادراتی، نبود هیچ حمایتی از تولیدکننده، لجام گریختگی در قیمت نهادههای مصرفی کشاورزی، نبود کارشناس مجرب در امر بازاررسانی، نبود زیرساخت‌های لازم برای صادرات همچون پایانه فروش و صادرات محصولات کشاورزی، بی‌تدبیری مسئولان، عدم قیمت‌گذاری مناسب محصول و هزاران مسئله دیگر سبب شده تا اشک پیازکاران در آید.
اما نکته جالب و تاسف‌بار این است که دولت صرفاً برای حمایت از کشاورزان پیاز کار، اوایل پاییز قیمت 5 هزار و 600 تومان را برای محصول پیاز اعلام کرد اما این وعده نیز همانند بسیاری از وعده‌های دیگر بر روی کاغذ خشک شد و هیچ زمان شکل عملی به خود نگرفت چرا که اگر عملیاتی می‌شد در این روزها پیاز به قیمت زیر 2 هزار تومان از کشاورز خریداری نمی‌شد که حتی نصف هزینه تولید هم نیست. نکته تاسف بار دیگر این است که در این روزها دولت به جای اینکه بازار پیاز را بهبود ببخشد به بازار خیار و موز رونق داده است قیمت این دو محصول همانند طلا بالا و پایین می‌رود که تمام این امور بی‌تدبیری در کنترل شرایط را به رخ جامعه خصوصاً کشاورزان می‌کشد، که این عدم کنترل شرایط سبب شده تا یک روز کشاورزی را با فروش محصول به اوج می‌رساند و روز دیگر با عدم فروش محصول دیگر کشاورزی را به فرش رسانده و غرق در مشکلات و نابودی می‌کند.
در این اوضاع که حال و روز کشاورزان پیازکار روز به روز به وخامت می‌رود ویروس کرونا نیز درد دیگری بر دل کشاورزان گذاشته است به طوری که با تعطیلی رستوران‌ها، تالارها، اغذیه فروشی‌ها و در نهایت محدودیت‌هایی که در اغلب اوقات سال برای تردد اعمال شده دست به دست هم داده تا پیاز را بیش از این که هست در هم بکوبد و دیگر تمایل به خرید و فروش این محصول حتی با نازلترین قیمت هم نباشند. علاوه بر این نگرانی از افزایش کرونا در کشورهای هدف صادراتی نیز خود دلیل دیگری بر این آشفته بازار شده که این بیماری به آن تحمیل کرده است.
با وجود تمام این مشکلات به جای رفع این مسائل و بهبود شرایط، در اقدامی عجیب و خارج از تصور اوایل شهریور ماه خبر افزایش 400 تا 700 درصدی کود‌های فسفاته و پتاسه اعلام شد و کشاورزان را در شکی عمیق‌تر فرو برد، چراکه این افزایش به یکباره بدون اینکه کارشناسی دقیقی به‌روی عواقب آن انجام شود، تصویب و اعلام شد. این طرح نهایت فشار را بر کشاورزان از جمله کشاورزان خرده‌پا وارد کرد زیرا اکثراً کشاورزان در زمین‌هایی با وسعت کمتر از 10 هکتار اقدام به کشت و برداشت محصول می‌کنند، حال اگر نهاده‌ای به‌یک‌باره افزایش هفت برابری قیمت داشته باشد تولید محصول اصلاً صرفه اقتصادی نخواهد داشت، اگر به‌نحو دیگر به موضوع پرداخته شود باید ذکر گردد زارعینی که در سطح 100 هکتار به بالا کشت دارند عملاً برداشت محصول به حدی خواهد بود که بتواند افزایش قیمت‌ها را جبران نماید اما در سطوح پایین کشت، عملاً سودی عاید کشاورزان نخواهد شد.
این در حالی است که، محمدشفیع ملک‌زاده رئیس نظام صنفی کشاورزی کشور نیز پیش از این اعلام کرده بود "افزایش چندبرابری قیمت کود‌های کشاورزی و سایر نهادههای تولید شرایط تولید را برای کشاورزان خرده‌پا در سال زراعی پیشِ‌رو از بین برده است، چراکه 80 درصد کشاورزان کشور خرده‌پا هستند و تولید در شرایط پیشِ‌روی و افزایش چندبرابری نهادههای تولید مانند سم، کود و بذر برای کشاورزان بصرفه نیست."
با وجود این، محمد بازرگان مشاور رئیس نظام صنفی کشاورزی کشور نیز در اظهاراتی مشابه گفته بود "کشاورزان در حال له شدن و از بین رفتن زیر طوفان افزایش هزینه‌های تولید هستند که زارعین را مجبور می‌کند محصولات خود را به قیمت فرمایشی که کارگروه تنظیم بازار مشخص کرده است به‌‌فروش برسانند، علاوه بر این افزایش قیمت کود و حذف یارانه‌های تولید از سوی دولت در واقع اقدام علیه امنیت غذایی کشور است و شرایط تولید را به‌شدت شکننده کرده است".
علی خانمحمدی، مدیرعامل مجمع ملی نخبگان کشاورزی نیز پیش از این از افزایش هفت برابری قیمت کود‌های شیمیایی انتقاد کرده و گفته بود "افزایش قیمت کود‌های فسفاته و پتاسه ناشی از حذف ارز دولتی واردات این کود‌ها است که این اقدام دولت کاملاً خلاف برنامه جهش تولید در کشور است و این امر پایداری تولید را با خطر روبه‌رو خواهد ساخت".
موارد مذکور تنها جزئی از واکنش‌های بحق برخی از مسئولان امر کشوری در ارتباط با افزایش افسار گسیخته قیمت انواع نهادههای مورد نیاز کشاورزان از جمله افزایش 700 درصدی قیمت کود‌های شیمیایی بود که این روزها عدم بازار رسانی پیاز نیز بر آن افزوده شده است.
شاید درک چنین مسائلی برای بسیاری از ما که صرفاً یک مصرف کننده محصولات کشاورزی هستیم و هیچ سر رشته‌ای از تولید و کشاورزی نداریم بسیار سخت و غیرقابل تصور به نظر برسد اما زمانی که پای صحبت کشاورزانی که با جان و دل در این مسیر در حال حرکت هستند و هر آنچه را که دارند صرف این کار کردند تا با تولید از وابستگی کشور بکاهند می‌نشینیم عمق این فاجعه برایمان وضوح بیشتری می‌یابد.
در این بین یکی از کشاورزان و تولیدکنندگان زنجانی که همپای خانواده به زراعت مشغول است و سالانه سطح عمده‌ای زمین در شهرستان زنجان اجاره و به کشت محصولاتی از قبیل گوجه، پیاز، ذرت‌علوفه‌ای اقدام می‌کند تا علاوه بر تولید امرار معاش نیز نماید در گفت‌و‌گو با تسنیم اظهار داشت: بازار محصولات کشاورزی هر سال بدتر از سال قبل می‌شود کشاورزانی که تا سال‌های قبل عرش نشین بودند با تداوم کشت محصولاتی همچون گوجه و پیاز به فرش رسیده‌اند و دیگر توان برنامه‌ریزی برای کشت محصول در سال بعد را ندارد.
وی با بیان اینکه اگر به بازار عرضه نهادههای کشاورزی مراجعه کنید، خواهید دید که قیمت کود فسفاته بیش از 500 درصد رشد قیمتی دارد گفت: سموم سال قبل به قیمت پایینتری خرید می‌شد در این روزها چند برابر قیمت به فروش می‌رسد که این مسئله در هزینه کارگری، آماده‌سازی زمین و تمام هزینه‌های کاشت، داشت و برداشت صادق است. تمام این مسائل سبب می‌شود تا اگر کشاورزی حتی در افکارات خود برنامه‌ریزی برای کشت داشته باشد باید 10 برابر سال گذشته در چنین شرایط اقتصادی سرمایه کنار بگذارد و به کشت محصول اقدام کند که عملا دیگر نا ممکن است.
این کشاورز زنجانی با بیان اینکه در یک مثال روشن قیمت بذر پیاز فلات زرگان از 700 هزار تومان در سال گذشته به بیش از یک میلیون و 700 هزار تومان در سال جاری در هر کیلوگرم رسیده است گفت: اگر هزینه‌های تولید، کاشت تا اتمام برداشت و انبارداری در نظر گرفته شود برای کشت یک هکتار محصول پیاز بیش از 150 میلیون تومان هزینه نیاز است این در حالی است که متوسط برداشت پیاز در هر هکتار 40 تن است.
وی تصریح کرد: در این روزها پیاز به قیمت 2 هزار تومان هم از ما خرید نمی‌شود حال تصور کنید اگر دلال‌ها هم لطف داشته باشند و با این قیمت پیاز را خرید کنند در هر هکتار کشت پیاز 80 میلیون تومان عایده به کشاورز خواهد رسید که این مبلغ حتی نصف مبلغ هزینه کرد هم نیست بنابراین تنها زحمت است که به کشاورز مانده و هزینه است که از دست کشاورز خارج شده است. بنابراین این عوامل سبب شده تا کشاورز هرساله زیر بار فشارها له شود و فقیرتر از سال گذشته گردد.
این کشاورز با بیان اینکه عدم ارائه برنامه کشت، رشد چند صد درصدی قیمت تمام نهاده‌ها، عدم بازاررسانی، منع صادرات، وجود عوارض و پیامد صادراتی هر سال سبب می‌شود تا پیازکاران با مشکلات دست و پنجه نرم کنند، از مسئولان امر انتقاد کرد گفت: چرا برای یک بار هم که شده مسئولان کشوری پای کار نمی‌آیند تا این مسئله را از ریشه حل کنند؟ چرا کسی به داد کشاورزان و تولیدکنندگان نمی‌رسد؟ چرا باید کشاورزان با کشت هر محصولی ضرر و زیان دهند؟ چرا دولت از بخش تولیدکننده که مهمترین زنجیره در کشور است حمایت نمی‌کند؟
علی‌رغم این مشکلات در طول ماه‌های اخیر حسین اصغری مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی وزارت جهاد کشاورزی در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها اعلام کرده بود: "سالانه 3 میلیون و 300 هزار تن پیاز با سطح زیرکشت 68 هزار هکتار در استان‌های مختلف کشور تولید می‌شود و اکنون قیمت هر کیلوگرم پیاز در سر مزرعه بین 2 هزار و 500 تا 4 هزار تومان است." متاسفانه وی به افت قیمت پیاز و له شدن هر چه بیشتر کشاورزان پیاز کار دامن زده و گفته بود: "به دلیل افزایش قیمت پیاز در ماه‌های آذر و دی، برخی کشاورزان تصور می‌کنند امسال هم در همین ماه‌ها با این شرایط پیاز را بفروشند".
همین اذعان حسین اصغری دلیل محکمی شده تا کشاورزان شرایط آشفته بازار پیاز را از مسئولان امر وزرات جهاد کشاورزی ببینند چرا که اگر در جملات نیز دقت شود به این نکته می‌رسد که نه تنها هیچ حمایتی از تولیدکننده نیست بلکه وعده نابودی کشاورز و محصول است که صادر شده است!
در خصوص مسئله مذکور جواد تاراسی رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان نیز 12 آبان ماه جاری با اشاره به اینکه صادرات پیاز از طرف ایران ممنوع است، اظهار کرده بود: خروج این محصول از طریق مرزهای رسمی انجام نمی‌شود.
وی با اشاره به اینکه سیاست ممنوعیت صادرات سبب کاهش قیمت پیاز و تنظیم بازار شده است، گفته بود: البته به صورت مستمر مشغول رصد بازار هستیم و در صورت نیاز پیشنهاد اصلاح سیاست‌ها را ارائه خواهیم کرد.
اما وی 19 آبان ماه سخنان خود را تغییر داده و گفته بود: ظرفیت صادراتی بسیار مناسبی برای پیاز از زنجان وجود دارد در زمینه صادرات این محصولات از طرف ایران آزاد بوده و مشکلی در این خصوص نیست.
که این اذعان ضد و نقیض رئیس سازمان جهاد کشاورزی نیز به نحوی زیر سوال بردن تولید و تولید کننده بود چراکه کشاورزان کلافه و سردرگم از این بودند که بلاخره صادرات پیاز زنجان انجام می‌گیرد یا خیر؟ آیا افت قیمت پیاز همچنان ادامه‌دار خواهد بود؟ آیا فکری برای ممانعت از روند کاهشی پیاز انجام خواهد گرفت؟ بالاخره باید به کدام جمله تاراسی اعتماد کنند! در نهایت این موضع متناقض نیز دقیقا مشابه با موضع مدیرکل محصولات علوفه‌ای و جالیزی وزرات جهاد کشاورزی بود که وعده کاهش و افت قیمت پیاز را داده بود.
با این حال در طول روز‌های اخیر خبرنگار تسنیم برای اینکه مشخص کند آیا صادرات پیاز از زنجان انجام می‌گیرد یا خیر؟ به سراغ رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان رفت که به نتیجه نرسید.
با تمام این اوصاف علی خانمحمدی مدیرعامل مجمع ملی نخبگان کشاورزی در گفت‌و‌گو با تسنیم اظهار داشت: افزایش به یکباره قیمت نهاده‌ها سبب شد تا هزینه تولید تمام محصولات از جمله پیاز بالا‌تر رود و کشاورز به اجبار برای به ثمر نشاندن محصول خود باید هزینه بیشتری را صرف می‌کرد که همین عامل دلیلی شد تا برخی کشاورزان آنطور که باید عملکرد مناسبی در تولید نداشته باشند چراکه تغذیه و استفاده از کود‌ها و ریز مغذی‌ها در مراحل مختلف رشد باید در اختیار محصول قرار می‌گرفت اما متاسفانه رشد چند برابری قیمت‌ها منابع از بهره‌وری کامل در کشت برخی محصولات شد.
وی با بیان اینکه رشد قیمتی تنها مختص کود نبود و در تمام امور و نهاده‌ها صدق می‌کرد، گفت: اگر شرایط به همین روش ادامه‌دار باشد قطعا کشاورزان بیشتری از چرخه تولید خارج خواهند شد.
مدیرعامل مجمع ملی نخبگان کشاورزی با تاکید بر اینکه درست است نهاده گران شده و کشاورز نیز محصول را گران تولید کرده است، گفت: اما قدرت خرید مصرف کننده نیز پایین آمده است و مردم دیگر توان خرید محصولات را ندارند.
وی با بیان اینکه به دلیل پایین آمدن ارزش پول ملی، نهاده‌ای که وارد کشور می‌شود با قیمت بالاتری به دست تولید کننده می‌رسد، عنوان کرد: عکس قضیه نیز دوباره صدق می‌کند و محصولی که با هزینه‌کرد بالا تولید شده است با رقم ناچیزی صادر می‌شود و باز هم ضرر و زیان به تولید کننده می‌رسد.
خانمحمدی با اشاره به اینکه هم اکنون هیچ منع صادراتی برای محصول پیاز وجود ندارد، خاطرنشان کرد: یکی از دلایل افت قیمت محصول در داخل کشور مازاد بر تولید است و متاسفانه هیچ الگوی کشتی نیز به کشاورز ارائه نمی‌شود تا طبق برنامه کشت، محصول تولید شود. اما اجرای الگوی کشت راهی برای تنظیم بازار محصولات کشاورزی است و اگر وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی تولید، الگوی کشت را متناسب با شرایط اقلیم هر منطقه و استان اعلام کند دیگر شاهد معضلات مختلف در بخش کشاورزی نخواهیم بود.
وی با اشاره به قیمت‌گذاری 5 هزار و 600 تومانی که اوایل پاییز بر روی پیاز انجام شد، عنوان کرد: دولت فقط قیمت‌گذاری انجام داده است، آیا خود اقدام به خرید این محصول می‌کند؟ دولت بر این اساس قیمت‌گذاری می‌کند که تولید کننده از بین نرود اما آیا بازار چنین کششی دارد یا خیر؟ با این حال قیمت‌گذاری توسط دولت برای پیاز انجام شد اما خریدی از تولید کننده انجام نگرفت.
مدیرعامل مجمع ملی نخبگان کشاورزی با بیان اینکه متاسفانه همه ساله کشاورزان بدون توجه به نیاز بازار اقدام به تولید می‌کنند که در برخی مواقع به سبب اشباع بازار، قیمت به قدری کاهش می‌یابد که جوابگوی هزینه‌های تولید نیست گفت: تا زمانیکه به دنبال کشاورزی قراردادی و اجرای مصوبه الگوی کشت نرویم و همواره کشاورزان بر مبنای بازار فصل قبل و بیهوده تولید کنند، مشکلات مازاد تولید و ضرر و زیان همچنان ادامه‌دار خواهد بود.
با تمام آنچه که گفته شد و تمام آنچه که زبان از گفتن آن عاجز بود، صدای دادخواهی کشاورزان زیر بار مشکلات و گرفتاری‌هایشان دیگر شنیده نمی‌شود اما اگر کمی منصف باشیم صدای شکستن استخوان‌هایشان زیر سنگینی ناشی از ورشکستگی را خواهیم شنید، در این روزها کفه ترازو به نفع دلال‌ها و دست‌های پشت پرده‌ای است که سنگینی بازار بی رمق پیاز را به نفع خود مصادره کرده‌اند تا کشتی به گل نشسته کشاورزان را با سرعت بیشتری نابود کنند تا این قشر از تولیدکنندگان را از چرخه غذایی کشور و مدار تولید خارج کنند.
اما در این بین تنها انتظار از مسئولان امر استانی و کشوری که تا حال حاضر علاج و درمان قطعی برای این درد کهنه به دست نیاورده‌اند این است که باید نسخه‌های شفابخش برای احیای تن بی‌جان بازار محصولات کشاورزی داشته باشند و مانع از نابودی تولید و تولیدکننده که بخش مهم و حیاتی کشور هستند شوند چراکه اگر اندکی تفکر در بازار به هم ریخته محصولات مختلف کشاورزی که در گوجه، هندوانه، سیب زمینی، پیاز انجام گیرد به این نتیجه می‌رسد که کشور ما با وجود پیشرفت‌هایی که در توسعه تکنولوژی انجام گرفته هنوز که هنوز است نتوانسته الگوی کشت را در کشور عملی کند و مانع کشت بدون برنامه محصولات و هدر رفتن سرمایه‌های آب، خاک، محیط زیست و دار و ندار کشاورزان شود.
با این حال امید است قبل از اینکه تمام پیاز‌های دپو شده در انبار تولیدکنندگان زنجانی فاسد شود، مسئولان امر استانی و جهاد کشاورزی استان زنجان که همچنان در خواب عمیق و سرد زمستانی خود به سر می‌برند و هیچ راه چاره‌ای برای بازاررسانی محصول دپو شده پیاز استان ندارند، بیدار شوند بلکه با اطلاع‌رسانی این مسئله در سطح کشوری این مشکل حل شود و این محصول روانه بازارهای صادراتی شود. هرچند که این اقدام دیر هنگام نیز سودی برای کشاورز نخواهد داشت اما در نهایت می‌تواند افزایش هزینه چند صد درصدی نهاده‌ها را جبران کند و کشاورز برای تولید محصول سال بعد برنامه‌ریزی داشته باشد و زیر خط فقر بیش از این کمر خم نکند.
گزارش از زهرا بیات
انتهای پیام/ش
