جای پایی که در خیبر ماند

به گزارش خبرگزاری تسنیم به نقل از تارنمای مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، ادامه توقف قوای جمهوری اسلامی در پشت دیوارهای دفاعی عراق و صرفاً ایجاد رخنه‌هایی در آن و کاهش توان نظامی ایران در درازمدت، به‌منزله تغییر ماهیت جنگ از تهاجمی به فرسایشی بود. لازمه مقابله ایران با حاکم شدن این وضعیت، علاوه بر حملات پی‌درپی به مواضع دفاعی عراق، که در سال سوم جنگ صورت گرفت، به کار گرفتن ابتکار عمل برای شکستن بن‌بست حاکم بر جنگ بود.

درواقع تجارب جنگ در سال سوم حاوی این معنا بود که بدون ابتکار عمل نظامی، امکان غافلگیری دشمن و در نتیجه دستیابی به پیروزی همانند مرحله آزادسازی مناطق اشغالی، فراهم نخواهد شد.

توجه به این موضوع برای نخستین بار پس از عملیات رمضان برای فرماندهی سپاه حاصل شد. به همین دلیل فرمانده کل سپاه بلافاصله مسئولان و فرماندهان یگان‌های سپاه را فراخواند و پس از بحث‌ها و بررسی‌های طولانی، منطقه هور برای اولین بار به‌عنوان منطقه عملیاتی موردتوجه قرار گرفت.

با تغییر زمین منطقه عملیات از خشکی به آب با ویژگی‌های «هور»، از جمله وجود آبراه‌های مختلف و امکان استتار در نی‌زارها، این امیدواری به وجود آمد که با غافلگیری در مکان و تاکتیک و احتمالاً در زمان، امکان غلبه بر دشمن و تصرف و تأمین منطقه فراهم شود. زیرا عدم درک دشمن از عملیات در هور به لحاظ تاکتیکی و عدم سازمان و توانایی مناسب برای مقابله با تهاجم نظامی ایران، به‌گونه‌ای بود که دورنمای دستیابی به پیروزی را روشن می‌نمایاند.

حمایت‌های اقتصادی -سیاسی از عراق قبل از شروع عملیات

قبل از عملیات خیبر، روزنامه واشنگتن‌پست در تحلیلی با اشاره به اهمیت مسائل اقتصادی بر سرنوشت جنگ، بر این مسئله تأکید کرد که عراق به دلیل از دست دادن بخش اعظم صادرات نفت خود، با دشواری روبرو شده است. آمریکایی‌ها پیش‌ازاین اقداماتی را برای تقویت موقعیت اقتصادی عراق با تشویق روابط بازرگانی میان عراق و کشورهای اروپایی، تعمیر چاه‌های نفت عراق و فراهم کردن زمینه صدور نفت عراق انجام داده بودند، ولی با توجه به روند تحولات جنگ، تلاش برای افزایش کمک‌های آمریکا به عراق؛ به‌منظور جلوگیری از سقوط صدام، به سفر معاون وزارت خارجه آمریکا به عراق، در دی 1362 انجامید. واشنگتن‌پست این سفر را به‌منزله برقراری روابط کامل سیاسی عراق و آمریکا ارزیابی کرد.

جرج شولتز، مقدمات قرارداد یک میلیارد دلاری «بجتل» را با عراق برای احداث لوله نفتی از عراق به بندر عقبه فراهم ساخت. آمریکایی‌ها موافقت اسرائیل را در این زمینه به دست آوردند و به عراقی‌ها درباره امنیت خطوط لوله نفت عراق که به بنادر مدیترانه و دریای سرخ متصل می‌شد، اطمینان دادند.

عراقی‌ها امیدوار بودند با توجه به عدم صدور نفت از اسکله‌های البکر و العمیه که توسط ایران منهدم شده بودند و با توجه به قطع صدور نفت از طریق سوریه، صادرات نفت خود را از 750 هزار بشکه در روز به بیش از یک‌میلیون بشکه افزایش دهند، تا مشکلات و کمبود نقدینگی عراق برطرف شود. ضمن اینکه عربستان و کویت متعهد شدند روزانه نیم میلیون بشکه نفت به‌حساب عراق بفروشند.

عراقی‌ها به‌موازات تلاش برای رفع تنگناهای اقتصادی خود و فشار بر ایران برای پایان دادن به جنگ، در چارچوب موافقت آمریکا، ضربه زدن به توانایی‌های صدور نفت ایران را با موشک‌های اگزوسه و هواپیماهای سوپراتاندارد، طرح‌ریزی و اجرا کردند. چنانکه خبرگزاری رویتر از بغداد، درباره تهدید عراق برای حمله به خارک، خبر زیر را مخابره کرد:

«عراق گفت اگر تهران دست به حمله زمینی جدیدی در جبهه جنگ بزند، این کشور تأسیسات حیاتی نفتی ایران در جزیره خارک را مستقیماً مورد حمله قرار خواهد داد.»

در چنین شرایطی و با توجه به حمایت‌های همه‌جانبه سیاسی و اقتصادی و نظامی از عراق، عملیات خیبر در تاریخ 3/12/1362 در منطقه هورالهویزه آغاز شد و با تصرف جزایر مجنون که دارای حوزه‌های نفتی زیرزمینی بود، به پایان رسید»[1]

ارزیابی عملیات خیبر

عملیات خیبر از نظر نظامی بسیار حائز اهمیت بود؛ زیرا در وضعیتی که روند جنگ، فرسایشی ارزیابی می‌شد، قوای نظامی ایران با ابتکار عمل در منطقه‌ای که به تصور دشمن عملیات در آن قابل‌اجرا نبود، در شمال منطقه بصره حضور یافتند و جاده بصره-العماره را تهدید کردند. مسلماً در صورتی‌ که امکانات موردنیاز برای عملیات تأمین می‌شد، نتیجه عملیات چیزی غیر از آن بود که به دست آمد.

در هر صورت با اجرای عملیات خیبر، قابلیت و توانایی‌های فوق‌العاده سپاه در طرح‌ریزی، فرماندهی و دفاع، بیش از گذشته آشکار شد. با اجرای این عملیات، سپاه به تجارب جدید نظامی دست یافت و جای پای مناسبی در منطقه هور (جزایر مجنون) به دست آورد و زمینه‌های لازم برای اجرای عملیات‌های آبی - خاکی، نه‌تنها در منطقه هور، بلکه در دیگر مناطق عملیاتی را فراهم کرد که نمونه بارز آن عملیات موفق والفجر 8 در سال 1364 بود.»[2]

غافلگیری دشمن در این عملیات و ناتوانی او در عقب راندن رزمندگان ایرانی از جزایر مجنون، مجدداً توانایی‌های دفاعی عراق را مورد تردید قرار داد و شگفتی ناظران را از قابلیت‌های طرح‌ریزی عملیات تهاجمی و دفاعی جمهوری اسلامی برانگیخت.

البته مقاومت و ازخودگذشتگی رزمندگان اسلام در حفظ جزایر مجنون مثال‌زدنی و غیرقابل‌توصیف بود. برای دشمن هرگونه جاپا و حضور نیروهای اسلام در هور غیر قابل‌ تحمل بود؛ لذا با اجرای آتش شدید و توان پیاده-زرهی، سعی در پس گرفتن جزایر داشت. به همین منظور در فشار اولیه خود تنها 72 ساعت به‌طور مداوم بر روی جزایر آتش می‌ریخت؛ چنانچه در یک برآورد، نزدیک به یک‌میلیون گلوله توپ و خمپاره مصرف کرده بود. شاید زیباترین توصیف را در خصوص مقاومت و ایثار رزمندگان در عملیات خیبر در برابر باران گلوله‌ها، خمپاره‌های دشمن، شهید بزرگوار حجت‌الاسلام «عبدالله میثمی» ارائه داد که فرمود: «هرکس در طلائیه ایستاد، اگر در کربلا هم بود می‌ایستاد.»[3]

البته پیام‌های حضرت امام خمینی (ره) در حین عملیات نیز در افزایش روحیه ایستادگی رزمندگان تأثیر بسزایی داشت؛ به‌ویژه اینکه همزمان با پاتک‌های سنگین دشمن در جزیره جنوبی مجنون، امام خمینی (ره) در پیامی فرمودند: «سرنوشت اسلام به این جنگ وابسته است.»[4]

به گزارش رادیو آمریکا، دیپلمات‌های غربی، عرب و آسیایی در تهران، تاکتیک‌های جنگی ایران را ستایش کردند. ناظران بر این عقیده بودند که نتیجه نبرد در جزایر مجنون هرچه باشد، تاکتیک‌های نظامی ایران از نظر جسارت و شهامت، در تاریخ استفاده خواهد شد. این عملیات به‌مثابه اقدامی جسورانه از سوی ایران، ارزیابی شد.[5]

سردار احمد غلام پور، فرمانده قرارگاه کربلا در دوران دفاع مقدس در تحلیل خود از عملیات خیبر می‌گوید: «بعد از 21 ماه، ما موفق شدیم اراده دشمن را بشکنیم، از مرز بگذریم و یک جایی را از دشمن بگیریم و بمانیم. تا قبل از آن این اتفاق نیفتاده بود و همه اراده دشمن در این بود که نگذارد ما از مرزی رد شویم و ما فشار می‌آوردیم که از مرز رد شویم و جایی را بگیریم و بمانیم و این در عملیات خیبر اتفاق افتاد. عملیات خیبر باعث شد اعتمادبه‌نفس بسیار قوی در بچه‌های ما ایجاد شود و حتی من به‌جرأت می‌توانم بگویم، اگر ما در عملیات بزرگی مثل والفجر 8 موفق شدیم، به دلیل اراده‌ای بود که در عملیات خیبر و آموزش بچه‌ها در آنجا به دست آوردیم.»[6]

منابع:

[1] درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق-6(آغاز تا پایان)، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ بیستم،1393 ،صفحات80-81-82-83

[2] همان،ص84

[3] درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق-2 (خرمشهر تا فاو)، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ یازدهم، 1391 ،ص88

[4] فصلنامه نگین ایران، شماره 7، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، زمستان 1382 ،ص125

[5]درودیان،محمد،سیری در جنگ ایران و عراق-6 ،(آغاز تا پایان)،تهران،مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس،چاپ بیستم، 1393، ص82

[6]فصلنامه نگین ایران،شماره 57،تهران،مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس،تابستان و پائیز 1395، ص144

انتهای پیام/