شیدا، عارف و جاهد از مهم‌ترین تصنیف‌سازان هستند / تصنیف تنها فرم باکلام موسیقی ایرانی
شهرام صارمی معتقد است که علی‌اکبر شیدا، عارف قزوینی و محمدعلی جاهد از مهم‌ترین تصنیف‌سازان موسیقی ایرانی هستند که هر کدام در دوران خودشان تأثیرگذاریِ بسیاری داشته‌اند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزای تسنیم، تصنیف از مهم‌ترین و رایج‌ترین فرم‌های موسیقی دستگاهی ایران و تنها فرم با کلام در این موسیقی است، فرمی که با تلاش‌های عارف قزوینی به یکی از ماندگارترین سبک‌های موسیقی در بین مردم تبدیل شد.
آزادی خواهی، مبارزه و تلاش برای رسیدن به استقلال و به عبارتی بیان مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه در دل موسیقی گام ارزشمندی بود که عارف قزوینی مسئولیت برداشتن آن را به دوش کشید و موجب شد تا امروز بتوانیم او را یار و یاور جنش مشروطه بدانیم.
سطرهایی که خواندنید بخشی از صحبت‌های شهرام صارمی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم است که به بهانه برگزاری جشنواره «جایزه ملی عارف» در قزوین انجام شده است.
در ادامه متن کامل گفت‌وگو با شهرام صارمی را می‌خوانید:
تعریف مشخص تصنیف چیست؟
تصنیف از مهم‌ترین و رایج‌ترین فرم‌های موسیقی دستگاهی ایران و تنها فرم باکلام در این موسیقی است. همراهی کلام و موسیقی، مهم‌ترین عاملی است که باعث می‌شود عموم مردم ارتباطی سهل‌تر و قابل فهم‌تر با تصنیف داشته باشند و ارتباط بخش اعظم جامعه با موسیقی، در موسیقی باکلام تعریف می‌شود. مضامین تصنیف‌ها بیشتر عاشقانه، عارفانه، انقلابی، حماسی و یا اخلاقی است. در اجرای تصنیف به مهم‌ترین گوشه‌ها و فرازهای هر دستگاه یا آواز اشاره می‌شود و اجرای تصنیف بخش مهمی از هر اجرای موسیقی است.
تصنیف بیشتر در تقارن‌های ریتمیک ( میزان بندی) 6/8 - 6/4 و 3/4 ساخته می‌شود. این فرم سابقه‌ای طولانی و پیشینه‌ای درازمدت‌تر نسبت به سایر فرم‌ها در موسیقی ایران دارد و پژوهشگران ریشه‌های آن را در گاتاهای زرتشتی می‌دانند.
تصنیف برای رسیدن به جایگاه امروزی چه مسیری را طی کرده است؟
تصانیف در دوره تیموریان (آثار عبدالقادر مراغی) وزن‌های عروضی داشته‌اند و در دوره‌های بعدی نوعی از تصنیف متداول شد که آن را «کار عمل» می‌نامند.کار عمل نوعی از موسیقی آوازی با ریتم مقید، به لحاظ زمانی کوتاه‌تر از تصنیف و بیشتر به صورت بداهه در یک یا دو گوشه مهم دستگاه یا آواز اجرا می‌شده است.
متداول شدن تصنیف به شکل امروزی آن با تدوین ردیف موسیقی دستگاهی ایران و توجه به این موضوع در آهنگسازی و آموزش کاملاً مرتبط است و به دوره قاجاریه بازمی‌گردد.
تصنیف‌سازی در شکل اصلی خود توسط یک نفر که هم سراینده شعر و هم خالق ملودی بوده تعریف می‌شود.
اثرگذارترین موسیقی‌دانان ایرانی در حوزه تصنیف چه کسانی بودند؟
علی اکبر شیدا (1285- 1222خورشیدی) قدیمی‌ترین تصنیف سازی است که آثار او را در اختیار داریم. آثار او از روان‌ترین و معروف‌ترین تصنیف‌های موجود است که نسل به نسل و سینه به سینه منتقل شده و تاکنون بارها و بارها توسط هنرمندان ادوار مختلف به اجرا در آمده است. «"کیه کیه در میزنه..."، " امشب شب مهتابه...." ، " دل شیدا" ، " ماه غلام رخ ...." و... از ساخته‌های علی‌اکبر شیدا هستند.
پس از شیدا باید از عارف قزوینی (1312-1259 خورشیدی) به عنوان تصنیف سازی روشنفکر، انقلابی، آزادیخواه و مبارز یاد کرد که در تمام طول زندگی نه چندان بلند خود از مبارزه برای آزادی دست نکشید. عارف با ساخت تصانیف ملی و میهنی، یار و یاور جنبش مشروطه بود. وی حدود 30 تصنیف ساخته است که بسیاری از آن‌ها در زمره آثار بسیار ارزشمند موسیقی ایران هستند. در میان آثار او می‌توان به تصانیف: "از خون جوانان وطن...." ، " ای دست حق" ، " دل هوس سبزه و صحرا ندارد"، " گریه کن" و.... اشاره کرد. عارف هنرمندی خلاق بود که بر فرم، محتوی و مضامین تصانیف تأثیری بس شگرف گذاشت و برای تصنیف کاربردها و مفاهیم تازه‌ای ابداع کرد.
محمدعلی امیرجاهد (1356- 1275 خورشیدی) دیگر تصنیف سازی است که بیش از یکصد تصنیف و سرود ساخته و آثار او از شهرت و مقبولیت فراوانی برخوردار هستند. بعضی از تصانیف او نیز توسط استادانی برجسته چون علی اکبر خان شهنازی آهنگسازی شده است. "داد از دل من"، "فصل بهار و هجر یار"، "تا جوانان ایران"، " نوع بشر" و... از آثار امیر جاهد است.
-جایگاه امروزی تصنیف را چطور ارزیابی می‌کنید؟ از برجسته‌ترین هنرمندان تصنیف ساز عصر حاضر چه کسانی را می‌توان نام برد؟
در دوره کنونی وضعیت ساخت تصنیف دستخوش تغییراتی شده و با گذشته متفاوت است. در تصنیف‌سازی جدید براساس اشعار کلاسیک و شعر نو تصنیف ساخته می‌شود. امروزه این نوع تصنیف‌سازی به وفور دیده می‌شود و در همین راستا آثار بسیار ارزشمندی توسط استادان برجسته موسیقی ایران ساخته شده است. از پیشگامان این نوع تصنیف‌سازی می‌توان به علینقی وزیری، روح الله خالقی، حسین یاحقی، مرتضی محجوبی، مرتضی نی‌داود و در ادامه در دوره حاضر به فرامرز پایور، علی اکبر شهنازی، محمد رضا لطفی، حسین علیزاده و پرویز مشکاتیان اشاره کرد.
در طول تاریخ، تصنیف در تحولات و وقایع اجتماعی نقش مهمی را ایفا کرده است. تصانیف وطنی عارف و تصانیفی که در مقطع انقلاب سال 1357 توسط آهنگسازانی که پیش‌تر نام برده شد، از این دست آثار بوده‌اند.
در دوره حاضر نیز تصنیف به عنوان یک فرم مهم و تأثیرگذار در موسیقی ایران، بیشتر به صورت انتخاب شعر (یا سفارش شعر) و سپس آهنگسازی براساس شعر انتخاب شده، صورت می‌پذیرد. تصنیف‌هایی چون: مرغ سحر و موسم گل ( مرتضی نی داود)، با من صنما( فرامرز پایور) ،به یاد عارف( محمد رضا لطفی)، دلشدگان( حسین علیزاده)، بیداد( پرویز مشکاتیان) و... از این دست است.
نوعی دیگر از تلفیق شعر و موسیقی در موسیقی ایران متداول است که بر اساس یک آهنگ شعرسروده می‌شود که این قطعه موسیقی با کلام، "ترانه" نامیده می‌شود.در سرودن ترانه می‌توان از بزرگانی چون: معینی کرمانشاهی، اسماعیل نواب صفا، رهی معیری، تورج نگهبان و... نام برد که اشعارشان توسط هنرمندان برجسته و نامداری چون علی تجویدی، همایون خرم، حبیب الله بدیعی و... آهنگسازی شده است.
نکته قابل توجه در موسیقی دستگاهی ایران و تصنیف‌خوانی در ادوار قبلی این بوده است که نقش آوازخوان و تصنیف‌خوان به عهده دو نفر بوده است. در اجراهای موسیقی دوره قاجاریه سید حسین طاهرزاده وظیفه آوازخوانی و عبدالله دوامی وظیفه تصنیف‌خوانی را به عهده داشته است.
امروزه نیز تصنیف در زمره پر مخاطب‌ترین و تصنیف‌سازی یکی از رایج‌ترین فرم‌های موسیقی دستگاهی ایران است و امیدواریم با ایجاد شرایط لازم تصنیف بیشتر از سابق به مردم معرفی شود.
انتهای پیام/
