«معجزه آبخیزداری» | آبخیزداری چگونه می تواند در مقابله با سیل و آلودگی آب باران موثر باشد؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم«پرونده معجزه آبخیزداری»؛ آب در آموزه دینی به عنوان مایه حیات و زندگی معرفی است. منابع آب­ها در روی زمین مثل چشمه­ ها، قنات­ها و چاه­های عمیق از آب باران نشأت می­ گیرد و چنین است که کمبود باران، کسادی این آب­ها و در نتیجه خشکسالی را به دنبال داشته باشد. در این باره از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم چنین نقل شده است: «لیس ماء فی الارض الا و قد خالطه ماء السماء» هیچ آبی در روی زمین نیست جز آن که آمیزه­ای از آب باران دارد. (حرعاملی، 1409، ج25، ص266)

گزاف نیست بگوییم بیشتر شگفتی­ها و نعمت­های الهی در گرو نعمت والای باران است؛ قرآن کریم در آیات بسیاری انسان­ها را به شگفتی این آفرینش رهنمون ساخته است. قرآن کریم نشان می­ دهد که بارانی که از آسمان به زمین فرو می­ ریزد، گیاهان می­ رویند و باغ­های چشم­ نواز با میوه ­های رنگارنگ و دلپذیر پدید می­ آیند. بنابراین باران این نعمت الهی می­ بایست در حفاظت و بهره­ وری بهتر از آن کوشید و مناسب­ترین شیوه­ ها را برای تحقق این منظور به کار گرفت؛ چه اینکه هدر دادن آن بسی زیانبار و خسارت آمیز خواهد بود و ضربه ­های جبران ناپذیری بر شکوهمندی طبیعت وارد خواهد ساخت و زندگی انسانی را در ابعاد مختلف به اختلال می­ کشاند. از این رو ضروری است مساله جمع آوری و ذخیره سازی و بهره­ برداری بهینه از تمامی نزولات آسمانی برای مقابله با سیل و عدم آلودگی آب­ها مورد توجه جدی قرار گیرد.

یکی از روش­هایی که به طور مستقیم به روند کاهش کمیت و کیفیت منابع آبی کمک می­ کند، استفاده از فنون آبخیزداری و آبخوانداری جهت استحصال، جمع آوری و ذخیره سازی آب باران است. واژه استحصال آب باران برای اولین در سال 1963 توسط گدس استفاده شده است. با این حال استحصال آب باران یک ایده تازه ­ای نیست چرا که برخی از محققان قدمت آن را 4000 سال قبل از میلاد می ­دانند. یعنی به عصر برنز و زمانی که تمدن­های آسیایی و آفریقایی با جمع آوری آب باران توانستند در مناطقی که بارش سالانه کمتر از 100 میلیمتر نیز کشاورزی را امکان سازند. برخی نیز در چین قدمت آن را تا 6000 سال قبل از میلاد می­ دانند. اگر چه شناسایی علمی انواع سامانه­ های سطوح آبگیر باران در قالب واژه استحصال آب از کشور تونس گزارش شده، اما نخستین بار در فلسطین اشغالی با بارندگی متوسط 90 میلیمتر انجام شده و کمک زیادی به تولید علوفه در منطقه نموده است.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

یافته های تحقیقاتی نشان می­ دهد نصب سامانه های استحصال و جمع آوری آب باران دارای مزیت­ها و مزایای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی متعددی است که از مهمترین این مزایا می­ توان به جلوگیری از آلودگی آب و هدررفت آن اشاره کرد. استحصال آب باران با سامانه­ های سطوح آبگیر و ذخیره آنها می­ تواند علاوه بر کاهش رواناب و سیل، باعث کاهش آلودگی­ آب شده و زمینه استفاده مجدد از آب را فراهم آورد. آلودگی ­هایی که غالبا در رواناب شهری مشاهده می­ شود عبارت است از عناصر سنگین، ترکیبات آلی، آفت­کش­ها، علف کش­ها، میکروب­های بیماری­زا، رسوبات، نمک­ها و ترکیبات ضدیخی. برخی از این موارد سرطان­زا هستند و برخی از این مواد در اثر تغییر و تحولاتی که بر روی آنها صورت می­گیرد در طلانی مدت مشکلاتی را به همراه خواهد داشت.

علاوه بر این جمع ­آوری و ذخیره سازی آب باران در زیرزمین با فنون آبخیزداری و سطوح آبگیر باران می­ تواند برای کنترل جریان رودخانه­ ها و جلوگیری از آسیب رساندن به نواحی مسکونی و زارعی پایین دست یا تولید انرژی و یا تغذیه سفره­ های آب زیرزمینی، چشمه­ ها و قنوات موثر باشد. همچنین از دیگر مزایای جمع­ آوری آب باران می توان به صرفه جویی هزینه خانوارها، طولانی شدن ذخیره آب، مقابله با هدررفت آب­ باران، افزایش رفاه آبخیزنشینان، افزایش تولیدات کشاورزی و غیره اشاره کرد.

با توجه به این مزیت­ها و دستاوردها، دولت­ها قوانین و مقررات تشویقی را برای بکارگیری از این سامانه ها وضع کرده اند. برای مثال دولت امریکا تخفیف و معافیت مالیاتی را برای تقویت استفاده از آب باران فراهم می کند و همچنین در ایالت آریزونا از سال 2010 قانونی وضع شده مبنی بر لزوم تأمین حداقل 50 درصد آب مورد نیاز فضای سبز و کاربری­های تجاری از طریق سیستم سطوح آبگیر باران.

مهدی عرفانیان