از عاشقانه‌های کمال تا رندانه‌های خیام؛ طعم شیرین شعر فارسی در نوروز
اگرچه سال ۹۹ به جهت انتشار عناوین کتاب، سال چندان خوش‌یمنی برای ناشران و مخاطبان نبود، اما در این میان بودند آثاری که اوقات خوشی برای ما در ایام کرونا ایجاد کنند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، ایام نوروز فرصت مناسبی است تا برای لحظه‌ای هرآنچه در طول یک سال آرزویش را داشتیم، زندگی کنیم. دمی با کتاب بنشینیم و فارغ از هیاهوی دنیا، غرق در آن شده و از سطرهای آن بنوشیم.
هرچند سال 99 به دلیل شیوع ویروس کرونا، سال خوبی برای چاپ و نشر نبود و تعداد عناوین چاپ اول در سالی که گذشت به شکل محسوسی کاهش یافت؛ اما هستند آثاری که در این مدت منتشر شده و مورد اقبال نیز قرار گرفته‌اند. از جمله این آثار می‌توان به تصحیح جدیدی از دیوان کمال اصفهانی اشاره کرد که به همت رضا ضیا، دانش‌آموخته رشته زبان و ادب فارسی و پژوهشگر، روانه بازار نشر شده است.
این اثر که توسط نشر سخن راهی کتابفروشی‌ها شده، تصحیح تازه‌ای است از غزلیات و رباعیات خلاق‌المعانی کمال اسماعیل، شاعر بزرگ اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری.
مصحح در چاپ حاضر کوشیده است با مقابله نسخه‌های متعدد، از جمله چند نسخه نویافته کهن و نیز بهره‌گیری از جُنگ‌ها و تذکره‌های معتبر، ویرایشی انتقادی از غزلیات و رباعیات این شاعر نامی به دست دهد.
تصحیح ضیا مزیت‌های متعددی دارد. نخست آنکه در این اثر 250 رباعی از کمال اصفهانی برای نخستین‌بار یافته و منتشر شده است. از سوی دیگر، مصحح در این پژوهش، برخی از اشعار کمال را که به اشتباه در دیوان دیگر شاعران از جمله حافظ و سعدی آمده، بررسی کرده است.
کمال‌الدین اسماعیل بن محمد بن عبدالرزاق اصفهانی، معروف به خلاق‌المعانی، شاعر ایرانی نیمه نخست قرن هفتم هجری، و آخرین قصیده‌سرای بزرگ ایران در اوان حمله مغول است؛ شاعری که این شعر از او بیشتر در ذهن عامه مردم به یادگار مانده است:
گر خواجه ز بهر ما بدی گفت
ما چهره ز غم نمی‌خراشیم
ما جز که ثنای او نگوییم
تا هر دو دروغ گفته باشیم!
اگر علاقه‌مند به حوزه شعر کلاسیک هستید، کتابی که اخیراً از سیدعلی میرافضلی منتشر شده نیز خواندنی است. میرافضلی که نامش با رباعی و خیام گره خورده، در کتاب«رباعیات خیّام و خیامانه‌های پارسی» تلاش کرده با در نظر گرفتن سه معیار و شاخص، رباعیات اصیل خیام را از رباعیاتی که منتسب به اوست، مجزا و شناسایی کند. امری که همواره یکی از پرسش‌های اصلی برای علاقه‌مندان خیام بوده است: کدامیک از این رباعیات سروده خیام است؟
میرافضلی در معرفی این روش چنین می‌نویسد: اصل اوّل، شناسایی منابع کهن، ارزیابی و دسته‌بندی آن‌ها و به‌کارگیری اصل تواتر و تکرار رباعیّات منسوب به خیّام در آن‌هاست. در این روش، صرف درج رباعی در یک منبع کهن، ملاک انتخاب نیست. قدمت آن منبع، کیفیت نقل، و تکرار یک رباعی در دستِ کم دو منبع، اهمیت بسیار دارد. در این ارزیابی، 32 سرچشمۀ کهن در اختیار داشته‌ام. در منابع کهن، با حذف رباعیّات تکراری، 156 رباعی با ذکر نام خیّام یافت می‌شود. برای دقیق شدن بررسی خود، از 35 منبع کمکی نیز بهره گرفته‌ام.
رباعیّات منسوب به خیّام در گذر زمان با رباعیّات شاعران دیگر در‌آمیخته است. این اختلاط و امتزاج، متأسفانه در منابع کهن نیز به چشم می‌خورَد. در این پژوهش، ما گویندگان واقعی رباعیّات مشترک را بر مبنای منابع معتبر و مآخذ قدیمی شناسایی کرده و اشعار خیّام را از این رباعیّات پالوده‌ایم.
در سدۀ پنجم و اوایل سدۀ ششم هجری، یک عنصر سبکی در رباعیّات فارسی وجود دارد که رهنمای ما در تشخیص رباعیّات اصیل خیّام توانَد بود و آن، داشتن قافیه‌های چهارگانه است. طبق بررسی ما در دواوین 9 شاعر آن روزگار، تا 93 درصد رباعیّات آن عصر، چهار قافیه‌ای بوده است. این عنصر سبکی، در کنار آن دو عامل دیگر، به ما کمک می‌کند که انتخاب دقیق‌تری از رباعیّات موجود در منابع صورت دهیم.
کتاب حاضر نیز با تلاش نشر سخن در دسترس علاقه‌مندان به ادبیات کلاسیک قرار گرفته است.
انتهای پیام/
