"وقف"؛ گنج ماندگار قم نیازمند گفتمان‌سازی است/ متولیان چه راهکاری برای رفع چالش‌های موجود دارند؟
گروه استان ها ــ وقف به‌عنوان یک میراث و گنج ماندگار در جامعه برای توسعه و فرهنگ‌سازی بیشتر نیازمند تعامل، گفتمان و برنامه‌ریزی متولیان برای رفع چالش‌های موجود است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، فرهنگ وقف پیشینه‌ای بسیار کهن در ایران و مناطق مختلف آن دارد، به‌طوری‌که بر اساس آمار موجود، در استان قم بیش از یک هزار موقوفه و 14 هزار رقبه وجود دارد و بیشترین نیات واقفان نیز مربوط به نشر احکام الهی و برپایی مجالس اهل‌بیت(ع) است.
احمد بن اسحاق اشعری، زکریا ابن آدم و آدم بن‌اسحاق ازجمله متولیان موقوفات قم در زمان ائمه معصوم(ع) ازجمله امام هادی(ع) و امام عسکری (ع) به شمار می‌روند که این‌ها نیز حکایت از وجود موقوفات بیش از یک هزار ساله در این شهر مذهبی را دارد.
در این وقف نامه‌ها مشخص است که موقوفات آستانه شامل زمین و مستغلاتی چون املاک مزروعی، دکان‌ها و اشیاء قیمتی فراوان است که درآمدهای حاصل از آن به مصارف تعیین‌شده می‌رسد.
منابع تاریخی، سفرنامه‌ها و اسناد دوره صفویه نشان می‌دهد که پربارترین دوره وقف پس از اسلام در دوره صفویه رقم خورده و موقوفات توسعه خوبی یافته‌اند. حتی پادشاهان صفویه نیز املاک خود را وقف می‌کردند که ازجمله در مشهد و قم نیز اتفاق افتاده است.
"وقف" گنج ماندگار و صدقه جاریه است
در جامعه امروزه نیز، برخی از نیک‌اندیشان و افرادی که صاحب ثروت هستند به این می‌اندیشند که نام نیک و یادگارى از خود باقى گذارند تا از یادها بیرون نرود و به همین جهت به سمت وقف اموال و دارایی خود روی می‌آورند.
"وقف"، در واقع گنج ماندگار و صدقه جاریه است تا به‌عنوان نشانهاى از احسان مستمر و پایدار افراد، ماندگار شود.
میل به تحقق آرمان‌های دور از دسترس در زمان حیات، تشویق پیشوایان دینى به نیکى کردن، ادامه صدقه دادن و تقرب به خدا، از انگیزههاى دیگرى است که افراد را وادار به وقف کردن مىکند.
نتایج عملیاتی شدن این انگیزه‌ها و احسان‌های ماندگار این است که مشاهده می‌شود، تمام زیارتگاه‌ها، مدارس قدیمى، حوزههاى علمیه و مسافرخانهها از محل درآمد اوقاف اداره مىشود.
"وقف" فرصت یا تهدید
سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که آیا وقف تهدید است یا فرصت؟ چه زمانی این گنج ماندگار به تهدید تبدیل می‌شود؟
در این زمینه معاون شهرسازی و معماری شهرداری قم در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم، با بیان اینکه در این شهر اراضی به‌صورت مشاع، آستانه، شش‌دانگ و اوقافی هستند، اظهار داشت: املاک آستانه و اوقافی در این شهر و در مناطق شهری یک، چهار، پنج و هفت گسترده است.
غلامرضا جانقربان با اشاره به اینکه اراضی اوقافی و آستانه برای شهرها هم تهدید است و هم فرصت گفت: فرصت از این زاویه که از نظر فرهنگی، این اراضی منافعی برای ایتام دارد و صرف افراد بی‌بضاعت می‌شود و این هدف نیز باید دنبال شود تا مردم وقتی در قید حیات هستند دارایی خود وقف کنند که درآمد حاصل از آن به این مصارف برسد و این نیز یک حرکت ارزشمند است.
وی با بیان اینکه وقف تهدیداتی نیز به دنبال دارد، ابراز کرد: آن نیز این است که با شهرداری‌ها بیشترین مشکل را دارند و وقتی می‌خواهیم ماده 101 کنیم هم آستانه و هم اوقاف همکاری نکرده و ضوابط خاص خود را می‌آورند.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری قم تصریح کرد: در فروش زمین‌های اوقافی نیز مردم علاقه‌مند به خرید نیستند و علت آن نیز است که چون درصد قیمت آن پایین‌تر بوده و نسبت بازار 20 تا 30 درصد ارزان‌تر است.
وی با بیان اینکه شهرداری با اوقاف و آستانه تعامل خوبی دارد، عنوان کرد: در پنج و شش سال گذشته به‌طور تقریبی رویکردها یکی شده و مشکلات نیز خیلی بهتر شده است. زمانی اوقاف و آستانه جاده را یک طرفه می‌رفتند، اما این در حالی است که مسیرها شناخته‌شده و در حال تعامل هستیم.
جانقربان ادامه داد: در حال حاضر و در طرح‌های توسعه شهری تعامل با آستانه و اوقاف خوب بوده و مشکل خاص نداریم، اما نیاز به همکاری بیشتر است.
انتقاد از کمبود گفتمان در اوقاف
مدیرعامل سازمان بهسازی، نوسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) نیز در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم به موضوع تهدید و یا فرصت بودن زمین‌های اوقافی اشاره کرد و اظهار داشت: ما شهر را موجود زنده می‌نامیم و موجود زنده نیز مثل انسان و بدن آن اجزای مختلف دارد و هیچ‌کدام از اجزای بدن معضل نیست و اگر رابطه بین این‌ها تعریف‌نشده باشد مشکل‌ساز است. زمین‌های وقفی نیز به همین صورت است و باید ارتباط متقابل باشد.
علیرضا خاکی با بیان اینکه مشکلات شهری، آن زمانی است که گفتمان نمی‌شود، اذعان کرد: اوقاف یک نوع مالکیت است و می‌تواند فرصت باشد و می‌تواند اگر اهل مذاکره نباشد به تهدید در موضوع مسائل شهری تبدیل شود.
وی با تأکید بر اینکه رفع مشکلات بین اوقاف و مدیریت شهری نیازمند تعامل و هماهنگی بیشتر است، تصریح کرد: متأسفانه در برخی مواقع اوقاف به هدف‌های خود پایبند نیست و در موضوع‌های مختلف مشکلاتی به وجود می‌آید و در این راه نیز دستگاه متولی برای حل آن وجود ندارد.
مدیرعامل سازمان بهسازی، نوسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) ادامه داد: اوقاف یک نهاد فرا استانی است و مدیر آن در استانها می‌تواند تعامل ایجاد کند و می‌تواند مدیری باشد که امور را قفل کند. پس برای اینکه اوقاف به تهدید تبدیل نشود نیازمند تعامل هستیم.
وی با تأکید بر اینکه بازآفرینی در قم یک ضرورت است و باید این به یک باور برسد، افزود: مشکلات عدم تعامل در برخی از برنامه‌ریزی‌ها باید به‌صورت فراستانی حل شود که در این زمینه نیازمند همکاری‌های بیشتر با اوقاف هستیم.
انتهای پیام/459/س
