قصه تلخ معماری فراموش‌شده قزوین / وقتی درون‌گرایی اسلامی جای خود را به نمای رومی می‌دهد
گروه استانها- با وجود گذشت ۴۲ سال از پیروزی انقلاب، اما معماری اصیل ایرانی- اسلامی در استان قزوین با کم‌کاری نهادهایی مانند راه و شهرسازی و میراث فرهنگی جای خود را به معماری بی‌هویت غربی با نماهای رومی داده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قزوین، سال‌های سال از زمانی که «کریم پیرنیا» در کتاب «سبک شناسی معماری ایرانی» از اصول پنج‌گانه معماری ایرانی- اسلامی سخن گفته می‌گذرد. اما این اصول تا امروز در روند نوگرایی معماری قزوین مغفول و حتی منکوب واقع شدهاند. بعد از ورود «دکتر ابوالقاسم شیخ» به عنوان شهردار منصوب رضاشاه در قزوین و تخریب مظاهر معماری ایرانی و اسلامی از سوی این پزشک غرب‌زده، توجه به احیای معماری اصیل ایرانی مغفول واقع شد و روند نوسازی و گسترش شهر قزوین در 2 دهه اخیر هم چیزی به جز استمرار نابودی معماری اصیل و اسلامی قزوین نبود و با غفلت عجیب اداره کل راه و شهرسازی و نگاه سوداگرانه شهرداری در دولت‌های یازدهم و دوازدهم عملاً مکتب معماری قزوین سیاه‌ترین روزهای خود را تجربه کرد. فرارسیدن روز معماری بهانه‌ای برای پرداختن به وضعیت مکتب معماری ایرانی در قزوین شد.
تجلی درون‌گرایی در مکتب معماری قزوین
یک کارشناس معماری در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم با بیان اینکه «درون‌گرایی اسلامی» یکی از 5 اصل معماری ایرانی محسوب می‌شود، اظهار داشت: در واقع درون‌گرایی شاخصه اساسی معماری ایرانی و اسلامی شمرده می‌شود و به این معنی است که در اقلیمهای خشک و نیمه‌خشک کشور از جمله قزوین گرایش معماران به سمت ایجاد هشتی (ورودی سرپوشیده بین کوچه و حیاط)، پادیاو (حیاط دور بسته دارای حوض و جوی آب) و گودال باغچه است.
سیدمحسن حسینی وجود کلاه فرنگی که شبستان‌ها را گرداگرد خود گرفته را از دیگر ویژگی‌های معماری اصیل قزوین در خانه‌های تاریخی آن دانست و افزود: یکی از تجلیگاه‌های بی‌نظیر کلاه فرنگی را در عمارت یا کاخ چهلستون در مجموعه دولتخانه صفوی قزوین می‌بینیم که با وجود تخریب‌های رخ‌داده در دوره پهلوی مهمترین جلوه این بنا محسوب می‌شود.
وی باورهای مردم قزوین درباره کیفیت بالای زندگی شخصی و حرمت آن از دلایل رویکرد درون‌گرای معماری اصیل و سنتی قزوین دانست و ادامه داد: سبک زندگی گذشته قزوینی‌ها و حضورشان در یک جامعه متدین ایجاب می‌کرد که یک قزوینی اجتماع پیرامونش را به عنوان محیط کسب و پیشه بیابد و به خانهاش به عنوان تنها محل آرامش و آسایش نگاه کند.
حسینی یادآور شد: در حقیقت معماران قدیمی قزوین با ساماندهی اندام‌واره‌های ساختمان در پیرامون یک یا چند میانسرا، ساختمان را از جهان بیرونی آن جدا می‌کردند و حلقه واسط بیرون و دورن خانه را یک «هشتی» قرار می‌دادند.
پرهیز از بیهودگی و اسراف در ساخت بنا
این کارشناس معماری ایرانی «پرهیز از بیهودگی» را از دیگر اصول معماری تجلی‌یافته در معماری کهن قزوین برشمرد و گفت: بر اساس این اصل باید در ایجاد یک ساختمان یا خانه باید از اسراف دوری می‌شد و هر فضا یا عنصری از معماری کاربردی خاص می‌داشت. به همین علت است که در آثار معماری قزوین کاشی‌های تکه‌تکه و چند‌رنگ استفاده شده تا کار تعمیر و بازسازی‌شان راحت‌تر باشد.
حسینی با اشاره به تجلی ویژگی «خودبسندگی» توسط پیرنیا در معماری اسلامی و ایرانی اضافه کرد: همچنین موضوع صرفه‌جویی در انرژی از جمله مواردی است که در شیوه‌های «خودبسنده» معماری در قزوین مورد توجه و دقت قرار گرفته است که امروز هیچ‌کدام از این ویژگی‌ها مورد توجه شهرداری و راه و شهرسازی در استان ما نیست.
بی توجهی مدیران شهرسازی به معماری بومی
اما یک معمار قزوینی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم سبزه میدان قزوین را در زمره نمونه‌های بارز به‌کارگیری فضا در میادین شهری برشمرد و تصریح کرد: فضای وسیع سبزه میدان که بعدها در میدان نقش اصفهان تکرار شد، الگوی تمام‌عیار ایجاد تعاملات انسانی از راه معماری شهری است که متاسفانه در معماری میدان‌هایی مانند مینودر این اصل زیرپا گذاشته شد.
امیر رضایی با انتقاد از مسئولان راه و شهرسازی استان اضافه کرد: متاسفانه مدیران و متولیان شهرسازی قزوین هیچ توجهی به اصول بومی معماری و شهرسازی ایرانی نمی‌کنند و اصولاً بهبود سبک زندگی از طریق بنا و فضای شهری هیچ اهمیتی ندارد که مهمترین دلیل آن رویکرد سوداگرانه برای درآمدزایی شهری است.
وی ادامه داد: باید مدیران مسکن و شهرسازی ما قواعد سفت و سختی برای سازندگان ساختمان ها در نظر بگیرند و آنها را به بهره‌گیری از عناصر و یا حداقل نمای ایرانی و بومی در مجتمع های مسکونی و تجاری ملزم کنند.
نابودی عناصر اصیل معماری قزوین
از سوی دیگر، یک پژوهشگر حوزه هنر و معماری قزوین هم در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم با بیان اینکه معماری مادر همه هنرهای ایرانی و اسلامی است، گفت: با تضعیف سبک های سنتی معماری قزوین در سده اخیر، هنرهای مانند کاشیکاری، کتیبه‌نگاری و معماری اصیل ما که در آن عناصری مانند کاربندی، گره چینی و مقرنس‌کاری مشاهده می شود، روز به روز ضعیف شدند تا جایی که امروز به طور کامل نابود شدهاند.
احمد ابوطالبیان جای خالی نمای زیبا سبک معماری قزوین در بناهای تازه‌ساز امروزی را یادآور شد و افزود: متاسفانه در حال حاضر یک معماری من‌درآوردی با نماهای رومی جای معماری اصیل و سنتی قزوین را گرفته و ساختمان‌های لاکچری قزوین با چنین نماهایی ساخته می‌شوند که ویژگی‌های مثبت معماری غربی را هم ندارند.
به گزارش تسنیم، با وجود این همه ویژگی‌های ارزشمند در معماری قزوین این نکته به ذهن متبادر می‌شود که چرا در حالی که با غنای بی‌مثال مکتب معماری سنتی قزوین روبه‌رو هستیم، همواره چشم به ابداعات مردمان پایتخت داریم؛ آن هم در حالی که هر نقش‌مایه معماری کهن شهر قزوین حکایت هایی چند قرنی دارد و شایسته نیست که معماری قزوین به بهانه برخی توسعه‌گرایی‌های کور و جاهلانه هویت خود را از دست بدهد.
انتهای پیام/ش
