«معجزه آبخیزداری»|تبدیل تهدید سیل به فرصت آبادانی با استفاده از گوراب‌ها/ در کدام شهر ایران سیل جاری نمی‌شود؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ شاید کسی نباشد که باران های سیل آسای اواخر سال 97 و اوایل 98 را به خاطر نداشته باشد. در فروردین سال 1398 سیل خسارات فراوانی به تأسیسات و اماکن استان های مختلف ایران مثل لرستان، مازندران، گلستان و غیره وارد کرد و یکی از این مناطق، استان فارس و شهرستان شیراز بود که متاسفانه سیل دروازه قرآن شیراز خسارات فراوان مالی و جانی را به جای گذاشت؛ به طوری که  باران که از حوالی ساعت 8 صبح دوشنبه پنجم فروردین 1398 شروع شده بود، به یکباره ریتمی تند و شدید به همراه بارش تگرگ به خود گرفت و پس از حدود یک ساعت و نیم بارش مداوم و تنها با 18میلیمتر سیل شهر را دربرگرفت و عده ای جان خود را از دست دادند.

اما در کمال تعجب در شهرستان همسایه شیراز یعنی استهبان با وجود قرار گرفتن در مسیر سیلاب و بارش 40 میلیمتری باران تنها در 24 ساعت سیلی به پا نشد! عجیب تر آنکه در سال 95 در شهرهای همجوار استهبان یعنی جهرم، خنج و فسا با بارندگی به ترتیب 340، 280 و 220 میلیمتر سیل خسارات فراوانی بر جای گذاشت ولی در استهبان با 500 میلیمتر باران هیچ حادثه‌ای رخ نداد.

اما علت چیست؟ دلیل اول عدم گزارش سیل و خسارات آن در استهبان، وجود فناوری های بومی آبخوانداری موسوم به «گوراب» است که به وفور در انجیرستان های دیم شهرستان استهبان استان فارس یافت می شود. به گفته ساکنین محلی در برخی شهر‌ها و روستا‌های استهبان که گوراب ساخته شده شدیدترین بارش‌ها هم نتوانسته به آن‌ها آسیبی بزند.

طبق نظر کارشناسان، این گوراب ها با شیوه‌های بهره برداری مناسب از باران در سطح حوزه‌های آبخیز، علاوه بر کاستن از شدت وقوع سیلاب‌های مخرب از طریق افزایش زمان تمرکز سیلاب و ایجاد فرصت نفوذ جریان‌های سطحی، کاهش تبخیر و تغذیه آبخوان‌های زیرزمینی و احیای عرصه‌های طبیعی، امکان دستیابی به آب را به صورت پایدار با استفاده از روش‌های ساده و بومی میسر می‌کند. گوراب‌های استهبان می‌توانند بیش از یک میلیون متر مکعب آب را ذخیره و به سفره‌های زیر زمینی انتقال دهند. همچنین انجام عملیات ویژه آبخیزداری تحت عنوان جوی آبگیری ، باعث شده میزان زیادی از رواناب های منطقه توسط این آبگیرها کنترل و مانع از راه افتادن سیلاب شود.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

البته این گوراب ها دارای سابقه تاریخی است و قدمت آنها به دوران صفویه بر می‌گردد. گوراب‌ها شبیه سیل بند است، اما به جای بتون، سازه خاکی دارند. گوراب‌ها در دهانه آبراهه که از کوه سرازیر می‌شود ساخته می‌شوند و آب‌هایی که از کوه جاری می‌شود پیش از رسیدن به روستا‌ها و زمین‌های کشاورزیِ پایین دست در گوراب‌ها ذخیره می‌شوند.

اما عامل دیگری که نقش بسیار موثر در مهار سیل در شهرستان استهبان داشته باشد، وجود انجیرستان های بزرگ دیم در این شهرستان است؛ به طور کلی پوشش گیاهی در دامنه کوه ها از آنجا که از شدت برخورد باران به زمین جلوگیری می کند و آب باران به تدریج در خاک نفوذ می کند در کنترل سیل نقش بسیار موثری دارند. این کارکرد درباره انجیرستان های استهبان  بر همگان به وضوح روشن و مبرهن است.

انجیرستان استهبان را می توان بزرگترین انجیرستان دیم در دنیا دانسته که علاوه بر اینکه توانسته است کمک فراوانی به مهار سیل - در شهری که در مسیر سیلاب است - داشته باشد، موجب بهره مندی اقتصادی ساکنان این شهر شده و در واقع تهدید سیل را به فرصت تبدیل کرده است. به طوری که سالانه حدود40 هزار تن انجیر از 35 هزار هکتار انجیرستان های استان فارس به خصوص استهبان  تولید می‌شود و به کشورهای مختلف دنیا مثل آمریکا، چین، ژاپن، کانادا، کشورهای حاشیه خلیج فارس و سایر کشورها صادر می شود. از هر هکتار انجیرستان دیم استهبان بیش از 1100 کیلوگرم انجیر مرغوب برداشت می شود.

از این رو انجیرستان های دیم و فناوری های بومی آبخیزداری و آبخوانداری مثل گوراب‌ها در شهرستان استهبان، تهدید سیل را فرصتی برای آبادانی، پیشرفت، سرسبزی و امرار معاش پایدار تبدیل کرده اند که این مدل را می توان در سرتاسر کشور به خصوص در مناطق سیلخیز اجرا نمود.

نکته پایانی آنکه با توجه به تاکید کارشناسان، منابع طبیعی و آبخیزداری از نقش مهم و انکارناپذیری در آبادانی و پیشرفت مناطق مختلف کشور برخوردارند و این در حالی که است تهدید‌های طبیعی و غیرطبیعی این منابع ارزشمند را در معرض خطر نابودی قرار می‌دهد؛ لذا اجرای طرح آبخیزداری و آبخوان داری و توجه جدی به فناوری های بومی با هدف حفاظت از آب، خاک و جلوگیری از بیابان زایی و سیلاب از نیاز‌هایِ اساسی عرصه‌های طبیعی با توجه به ادامه خشکسالی ها و تهدید و تخریب عرصه‌ها به شمار می رود.

گزارش از: مهدی عرفانیان