سهم ناچیزی از فضای داستان ایرانی به معارف اهل بیت(ع) اختصاص دارد/ ماجرای خلق یک کتاب خواندنی درباره امام کاظم(ع)

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، اگرچه ادبیات دینی پیش از پیروزی انقلاب نیز سهمی از بازار نشر ایران را به خود اختصاص داده و در آستانه پیروزی انقلاب، توجه بسیاری از مخاطبان را به خود جلب کرده بود، اما پیروزی انقلاب زمینه را برای پرداختن به ابعاد مختلف این حوزه فراهم کرد. طی دهه‌های اخیر آثار متعددی با تم مذهبی و با نگاه به سبک زندگی و سیره اهل بیت(ع) برای گروه‌های سنی مختلف منتشر شد. 

ادبیات دینی در یک دهه اخیر در کنار تمام تحولات موضوعی و ساختاری، فضای جدید دیگری را نیز تجربه کرد: ورود نویسندگان جوانی که خود طلبه‌اند و دستی بر آتش نویسندگی دارند. سعید محمدی از جمله این نویسندگان است که عمده هم و غم حرفه نویسندگی‌اش را بر معرفی معارف اهل بیت(ع) از دریچه رمان و داستان قرار داده است؛ قالبی که مخاطب‌پسند است و می‌تواند حرف دل نویسنده را برای اقشار مختلف بیان کند. 

محمدی که دانش‌آموخته سطح سه حوزه و دارای کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی است، تاکنون آثار متعددی را در این قلمرو منتشر کرده است؛ از «نذر نصرانی» تا «مأموریت در قصر». کتاب «مرثیه ابوعتا» جدیدترین اثر محمدی است که چندی پیش توسط نشر معارف منتشر شده است. کتاب تلاش دارد با استفاده از گزاره‌های تاریخی در کنار قلمی روایی و داستانی، بخشی از زندگی امام موسی کاظم(ع) را روایت کند. محمدی در گفت‌وگویی با تسنیم، ضمن اشاره به دغدغه‌های خود به عنوان یک نویسنده ادبیات دینی، درباره این کتاب نیز توضیح داد. مشروح گفت‌وگوی این نویسنده با تسنیم به این شرح است:

*تسنیم: کتاب «مرثیه ابوعتا» در قالب یک رمان تاریخی، تلاش دارد بخشی از زندگی و زمانه امام کاظم(ع) را روایت کند. شما در آثار پیشین خود مانند «نذر نصرانی» و «مأموریت در قصر» نیز با همین رویکرد به بازآفرینی تاریخ در قالب رمان پرداخته‌اید. چرا موضوعات تاریخی برای شما به عنوان یک نویسنده جذاب است؟

تاریخ، آینه تمام‌نمای آینده است. هر آنچه از آینده می‌خواهیم ببینم، می‌توانیم در دل تاریخ پیدا کنیم؛ البته من به عنوان یک داستان‌نویس، صرفاً تاریخ را روایت نمی‌کنم. محوریت اکثر نوشته‌ها و آثار من پرداختن به زندگی و زمانه اهل بیت(ع) است؛ آن هم نه مستقیم بلکه با واسطه و به‌طور غیر مستقیم.

گاهی شما به عنوان نویسنده به صورت مستقیم به زندگی یکی از معصومین(ع) می‌پردازید؛ مثلاً با رویکرد زندگی‌نامه‌نویسی به حیات این بزرگواران نگاه می‌کنید، اینکه چه زمانی متولد شده‌اند، چه اتفاقاتی برای آنها رخ داده و در نهایت کی و کجا به شهادت رسیده‌اند، مهمترین پرسش‌هایی است که شما در این قسم از آثار می‌پردازید. از این قبیل کارها بسیار انجام شده است که البته به معنای کم‌ارزش بودن آنها نیست. اما نگاه غیرمستقیم در یک اثر به این معنی است که نویسنده واقعه یا زندگی شخصیتی را در تاریخ روایت می‌کند که در نقطه‌ای با زندگی معصوم(ع) تلاقی کرده و این تلاقی باعث تحول مثبت آنها شده است. 

*تسنیم: این انتخاب موضوع برای یک نویسنده رمان‌های تاریخی چطور اتفاق می‌افتد؟

قالب رمان، ظرفیت‌ها و بایسته‌های مخصوص خود را دارد. شاید هر اتفاق، شخصیت و برهه تاریخی قابل روایت نباشد. از سوی دیگر، ممکن است روایت بعضی رخدادها در این قالب نه تنها سازنده نباشد، بلکه تخریبگر هم باشد. من سعی کرده‌ام به موضوعاتی در قالب رمان بپردازم که در عین منفی بودن، در جوار ائمه(ع) و با بهره‌گیری و مواجهه با شخصیت این بزرگواران، متحول شده و مسیر زندگی آنها تغییر کرده است. در این بخش سوژه‌هایی برای من اهمیت دارد که اگر به سخنان اهل بیت(ع) توجه و اطمینان کرده‌اند، هرگز از این اطمینان پشیمان نشده و نتیجه کار خود را دیده‌اند.  

*تسنیم: ممکن است این سؤال برای مخاطب به وجود بیاید که پرداختن به این موضوعات تاریخی، برای مخاطب امروز چه فایده‌ای خواهد داشت؟

به نظرم بحث کمی طولانی می‌شود، اما همین‌قدر بگویم که کلام و سبک زندگی ائمه(ع) در تمام زمان‌ها و مکان‌ها جاری است؛ بنابراین مخاطب امروزی هم جایگاه و تناسبش را باید با معصوم بیابد. از این منظر مطالعه این قبیل رمان‌ها می‌تواند در تقویت این بینش به مخاطب امروز کمک کند.

*تسنیم: چندی است که کتاب «مرثیه ابوعتا» به قلم شما توسط نشر معارف منتشر شده است. کمی درباره این اثر و موضوع آن توضیح دهید.

کتاب «مرثیه ابوعتا» با نگاه به دوران حیات مبارک امام کاظم(ع) نوشته شده است. این داستان به زندگی شخصی می‌پردازد که با یک ملاقات بسیار کوتاه با امام(ع)، آن هم در شرایط بسیار سخت، زندگی‌اش متحول می‌شود. «ابوعتا»، شخصیت اول این رمان، آنقدر بینش دارد که تاوان این محبت را نیز می‌پردازد.

در واقع کتاب، داستان مردی به نام «ابوعتا» و عشق او به دختر هارون را روایت می‌کند. ابوعتا جوان ایرانی تبار و شاعری چیره‌دست معاصر با امام کاظم (ع) بود که به سبب استعداد ذاتی‌اش به دربار هارون راه یافت. او عاشق «نعیمه»، دختر یکی از امرای دربار شد، اما به سبب نداشتن جایگاه ویژه و ثروت، در رسیدن به عشقش ناکام ماند.

ابوعتا قید و بندی نداشت و زبان صریح و برّانی داشت؛ همین هم باعث شد مغضوب هارون شده و به زندان بیفتد. او در این زمان در زندان با امام کاظم علیه السلام آشنا می‌شود و اتفاقاتی برای او رخ می‌‌دهد که زمینه‌‌ساز تحول و دگرگونی روحی او می‌شود. آشنایی با وجود مبارک امام کاظم (ع) و کراماتی که از حضرت می‌بیند، زمینه دگرگونی فکری و روحی او را فراهم می‌کند.

پرداختن به این شخصیت در قالب داستان، هم به دلیل جذابیت و دراماتیک بودن شخصیت خود ابوعتا بود و هم به دلیل تأثیرگذاری وجود مبارک امام کاظم(ع) بر این شخصیت و تغییر سرنوشت و زندگی او. 

در رمان الزامی وجود ندارد که تمام زندگی شخصیت روایت شود.  تأکید روی مفاهیم و مضامینی است که تعمد برای انعکاس آنها وجود دارد. داستان قالب خاص خود را دارد، بخش‌های مختلف دارد: شروع و میانه، اوج و پایان. برای رعایت اسلوب و ساختار داستان‌نویسی باید به برهه یا اتفاقی خاص از زندگی شخصیت بسنده کرد. 

*تسنیم: بسیاری از نویسندگانی که در حوزه رمان تاریخی فعالیت می‌کنند، گاه با کمبود منبع مواجه می‌شوند و این، کار را برای آنها سخت می‌کند. شما برای نگارش کتاب حاضر از چه منابعی استفاده کردید؟

درباره این شخصیت و این اتفاق کتابی در قالب رمان و داستان ندیده‌ام، اما چند مقاله تحقیقی وجود داشت که به بررسی اشعار و حالات این شخصیت پرداخته بود. 

اساساً رمان از دیگر کتاب‌ها متمایز است. مخاطب رمان، مخاطب خاص و البته گسترده‌ای است و طیف‌های مختلفی را در بر می‌گیرد؛ بنابراین داستانی که در قالب رمان روایت می‌شود، قطعاً از استقبال بیشتری برخوردار خواهد بود. وظیفه رمان‌نویس، روایت جزئیات، کنکاش و بزرگ‌نمایی مسائلی است که هر کسی توان دیدن آن را ندارد. با این توضیح، باید گفت که مخاطب رمان، با مطالعه یک رمان در آن فضا و زمان، به همراه شخصیت زندگی می‌کند. تمایز این کتاب نیز نسبت به کتبی که در قالب تاریخ نوشته شده‌اند، همین است.

بحث بر روی رمان تاریخی مفصل و گسترده است. اما به طور اختصار می‌توان گفت که پرداختن به یک شخصیت تاریخی، یا روایت یک برهه از تاریخ، یا همراه شدن با مسائل و رخدادهای تاریخی از ویژگی‌های رمان تاریخی است که بایدها و نبایدهای خاص خود را دارد. 

*تسنیم: در سال‌های اخیر پرداختن به زندگی ائمه(ع) در قالب رمان، رشد خوبی داشته و نویسندگان جوان و توانایی به این حوزه توجه نشان داده‌اند. این روند را چطور ارزیابی می‌کنید؟ به نظر شما کیفیت آثار متأخر در چه سطحی است؟

در گذشته سهم پرداختن به زندگی و سیره ائمه(ع) در آثاری مانند رمان و داستان بسیار ناچیز بود. اما در چند سال اخیر، رمان‌های تاریخی متعددی منتشر شده که به این مهم می‌پردازد که بعضی از آنها شایسته تقدیر است. اما اگر تمام این آثار هم جمع شوند، درصد بسیار کمی از فضای رمان کشور را شامل می‌شوند که واقعا تأسف‌آور است. از این جهت می‌توان گفت سهم عمده و اکثریتی از رمان‌های ما قابلیت و شایستگی و توفیق پرداختن به اهل بیت علیهم السلام را نداشته‌اند.

به نظر می‌رسد حمایت ناشرانی مانند نشر معارف که کار چاپ کتاب «مرثیه ابوعتا» را نیز برعهده داشت، می‌تواند در تشویق نویسندگان جوان و مستعد در این مسیر کمک کند. 

انتهای پیام/