چالش‌های ارتباط دانشگاه با صنعت/ چرا بساط مقالهمحوری در دانشگاهها جمع نمی‌شود؟!
مدیر اداره ارتباط با صنعت دانشگاه شهید بهشتی گفت: نبود آزمایشگاه‌های مشترک با صنعت، نوپا بودن پارک‌های علم و فناوری، نظام مقالهمحوری، عدم سیستم سنجش عملکرد در حوزه ارتباط صنعت و دانشگاه و ضعف قانون از جمله مهم‌ترین مشکلات ارتباط صنعت و دانشگاه است.
به گزارش خبرنگار علمی خبرگزاری تسنیم؛ چندین دهه است که در کشور از ارتباط صنعت و دانشگاه صحبت به میان می‌آید و نخستین بیانات مقام معظم رهبری در این باره مربوط به سال 1369 است اما آنچه مسلم است تاکنون نتوانستیم ارتباط مؤثری بین علم، دانشگاه و صنعت به وجود بیاوریم.
امروز ساختار علم و فناوری و صنعت کشور بیش از هر زمان دیگر نیازمند بازبینی مجدد و تعامل هرچه بیشتر است و دست‌اندرکاران صنعت باید این واقعیت را قبول کنند که کنار دانشگاه، قادر به جذب کامل فناوری خواهند بود؛ در همین زمینه به‌سراغ دکتر "محمدعلی احترام" مدیر اداره ارتباط با صنعت دانشگاه شهید بهشتی رفته با وی به گفت‌و‌گو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
تسنیم: منظور دقیق از ارتباط دانشگاه با صنعت چیست؟
ارتباط دانشگاه و صنعت را می‌توانیم ارتباط با صنعت و جامعه نیز بنامیم چراکه ما در این ارتباط، بحث علوم انسانی را نیز باید در نظر بگیریم اما نکته مهم این است که جامعه دانشگاهی کشور با توجه به بِروز نبودن مباحث تحقیقاتی انجام‌شده، از شیوه سنتی ارتباط با صنعت فاصله گرفته‌اند؛ مطالعه روی دانشگاه‌های مختلف دنیا نشان می‌دهد، شکل رایج در کشورهای پیشرفته با شکل فعلی و رایج متفاوت است، البته شکل جدیدی از این فعالیت‌ها در حال شکل‌گیری در دانشگاه‌های سطح اول کشور است.
نبود آزمایشگاه‌های مشترک با صنعت در ایران
نمونه بارز این فعالیت‌ها توسعه پارک‌های علم و فناوری دانشگاهی و تشویق اعضای هیئت علمی دانشگاهها به ورود به موضوعات فروش فناوری از طریق شرکت‌ها و ایجاد آزمایشگاه‌های مشترک است که امروز در دنیا بسیار رایج شده است؛ یکی از جدیدترین روش‌هایی که صنعت را وارد دانشگاه می‌کند این است که آزمایشگاه‌های تخصصی و گران‌قیمت را با سرمایه‌گذاری مشترک صنعت، در دانشگاه ایجاد می‌کنند و صنایع مختلف نیز می‌توانند از این آزمایشگاه‌ها استفاده کنند و همین مرجعی می‌شود برای اینکه هم دانش در آن آزمایشگاه‌ها رشد پیدا کند و هم این که صنعت هزینه کمتری در رابطه با جا و مکان و هزینه سربار آن آزمایشگاه باید بدهد و یکی از بهترین محل‌های ارتباط صنعت و دانشگاه این است که تجهیزات آزمایشگاهی مورد استفاده در صنعت را در دانشگاه قرار بدهیم.
این روش در بسیاری از دانشگاه‌های کشورهای پیشرفته نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد که با بررسی به آن رسیده‌ایم. ایجاد این آزمایشگاه‌ها هم برای اساتید شاغل در آن آزمایشگاه درآمدزایی می‌کند و هم برای صنعت درآمدزایی دارد؛ نمونه مشابه این الگو، بیمارستان‌های دانشگاهی است، به‌عنوان مثال دانشکده‌های علوم پزشکی، بیمارستان دارند و در دنیا نیز همین‌طور است یعنی دانشگاه‌های غیرپزشکی نیز در دنیا از طریق آزمایشگاه‌هایی که دارند در واقع بخشی از صنعت را به داخل دانشگاه انتقال می‌دهند.
ناکافی‌بودن تعداد آزمایشگاه‌های مجهز در ایران
اگر به سازمان استاندارد یا سازمان محیط زیست مراجعه کنیم متوجه می‌شویم که بسیاری از آزمایشگاه‌ها را ما در ایران نداریم و خیلی از آزمایشگاه‌ها نیز به شرکت‌های خصوصی واگذار شده است که خیلی راحت می‌توانند زدوبند کنند و در واقع بیشتر آزمایشگاه‌هایی که در دانشگاهها وجود دارند تحقیقاتی هستند نه صنعتی.
این شکل از الگو به‌صورت محدود در دانشگاه‌های سطح اول کشور اجرا شده است؛ برای مثال در دانشکده روانپزشکی یک کلینیک تحقیقاتی کودکان برای روانشناسی کودک داریم که به بیرون خدمات می‌دهد و پزشکان و اساتید در این کلینیک ارتباط با جامعه را ایجاد کرده‌اند و البته دانشکده حقوق نیز در حال راه‌اندازی روش مشابهی است.
نوپابودن پارک‌های علم و فناوری دانشگاهی در ایران
پارک‌های علم و فناوری دانشگاه‌های کشور عملاً صنایع را به داخل دانشگاه می‌آورند و به‌این‌صورت ارتباط بین دانشجو، استاد و مسئله شکل می‌گیرد یعنی به‌محض اینکه مسئله‌ای در تولید به وجود می‌آید چون در دانشگاه است قطعاً به اساتید مراجعه می‌کنند و این حلقه شکل می‌گیرد؛ متأسفانه این موضوع در ایران نوپاست و در گذشته از روش‌های سنتی استفاده می‌شده است. در روش سنتی، به‌عنوان مثال یک پروژ‌ه‌ای به دانشگاه ارجاع داده می‌شد و دانشگاه نیز 15درصد دریافت می‌کرده است و استاد هم یک کار تحقیقاتی انجام می‌داده است و البته این مطلوب است اما روش‌های جدیدی وجود دارند که هم به درآمدزایی استاد، هم به درآمدزایی دانشگاه و هم به حل مسئله کمک می‌کند.
سختی ارتباط با صنعت و بعضاً استفاده از دانشجویان به‌عنوان ماشین مقاله‌نویسی
معضل بعدی، عدم تمایل بعضی از اساتید برای ورود به مقولۀ صنعت است، واقعیت این است که مسیر ارتقا بیشتر از طریق ارائه مقاله است نه ارتباط با صنعت. شاید به‌صورت شعاری بعضاً در کشور مباحثی مطرح می‌شده است ولی آن چیزی که باعث ارتقا و ماندگاری اساتید در دانشگاه می‌شود، ارتقای شغلی اساتید و تبدیل شدن آنها به نیروی رسمی است؛ آن چیزی که اساتید را ارتقا می‌دهد بیشتر میزان دانشجویان ارشد و دکترایی است که در حال فارغ‌التحصیل شدن هستند و مقالات بین‌المللی این اساتید را ارائه می‌دهند.
قاعدتاً در این سازوکار، اساتید ناگزیر تمایلی به ارتباط با صنعت ندارند زیرا باید سریع‌تر مقالات خود را ارائه کنند و خیلی به مقوله صنعت ورود نمی‌کنند چراکه ارتباط با صنعت و جامعه بسیار سخت و پرریسک است؛ البته اساتید توانمندی هم داریم که به‌دلیل تجارب صنعتی قبلی توانسته‌اند فعالیت صنعتی و دانشگاهی را به‌خوبی ترکیب کنند که این اساتید معمولاً کسانی هستند که در دوران تحصیل، همزمان در ایران کار می‌کردند و توانستند در گذر زمان راهکارهای تطبیق دو مقوله را پیدا کنند.
تسنیم: به‌نظر شما بزرگترین مسائل برای ارتباط با صنعت از سوی اعضای هیئت علمی چیست؟
در کشور سنجه‌ای درست و جامع برای ارزیابی ارتباط دانشگاهها با صنعت و جامعه نداریم البته ورود به پروژه‌های صنعتی نیز در ارتقای اعضای هیئت علمی امتیاز دارد که البته میزان آن بسیار کم است و قوانینی نیز در مجلس گذاشته شده است اما واقعیت این است که ما خط‌کشی برای سنجش کیفیت فعالیت صنعتی اساتید نداریم؛ مثلاً یک استاد 5 مقاله ارائه می‌دهد که این مقاله‌ها معیارش مشخص است و اساتید با ارائه این مقالات امتیازات لازم را دریافت می‌کنند اما در صنعت این‌طور نیست.
پول قطعاً یکی از آیتم‌های سنجش است چرا که اگر مسئله‌ای حل شده است بعضاً می‌تواند در موضوع اشتغال و موضوعات دیگر خیلی مهم‌تر از هزینه‌ای باشد که برای آن انجام شده است اما هنوز بزرگترین ارتباط صنعت و دانشگاه‌های ما ایجاد سیستم سنجش عملکرد در حوزه ارتباط صنعت و دانشگاه است و روش‌های مختلف نیز در حال انجام است و موتور محرکه همه این روش‌ها نظام متریک و سنجش است و اگر اساتید متوجه شوند زمانی واژه استاد یا دانشیار به آنها تلقی می‌شود که آنها در حوزه صنعت یک کار برجسته‌ای انجام بدهند قطعاً فضا طور دیگری خواهد بود؛ البته قوانین و آیین‌نامه‌هایی در این زمینه تدوین شده است ولی ممکن است ایجاد این نظام سنجش یک مقدار زمانبر باشد.
سنجش ارتباط صنعت و دانشگاه بسیار سخت است به‌عنوان مثال اگر یک فردی 30 میلیون تومان پروژه داشته باشد و فرد دیگری یک میلیارد تومان پروژه داشته باشد ممکن است فردی که یک‌میلیارد دریافت کرده است با پول دولت بوده و با ارتباطات شکل گرفته باشد و خروجی آن به‌مراتب از کار 30میلیونی با بخش خصوصی، کم‌اثرتر باشد؛ سنجش میزان موفقیت افراد در ارتباط با صنعت واقعاً کار سختی است و ما معیاری برای این کار نداریم و یکی از موضوعات اصلی که در دانشگاه شهید بهشی روی آن کار می‌کنیم این است که چطور این نظام سنجش را تدوین کنیم؛ به‌عنوان نمونه، چگونه بین یک استادی که به درد جامعه و صنعت می‌خورد با استادی که صرفاً مقاله‌ای ارائه داده و مشکلات عمومی را بررسی کرده است، تفاوت قائل شویم؟
پژوهشهای دانشگاهی با مسائل کشور فاصله زیادی دارند
البته ارائه مقالات توسط اساتید در جای خود ارزش بسیاری دارد اما ما می‌خواهیم مشکل کشور و خودمان را حل کنیم. اگر یک استادی یک مشکلی از صنعت را حل کند، به‌خاطر اینکه صنعت ما خیلی پیشرفته نیست، بعید است که از این فعالیت، یک مقاله بین‌المللی منتشر شود چرا که شاید آن مشکلات مربوط به 20 سال پیش باشد، خوب این استاد ضعیف می‌شود و استادیار باقی می‌ماند و اساتید دیگری که در دانشگاه صرفاً مقاله داده‌اند در پست‌های مختلف مشغول به کار می‌شوند و اتفاقاً ممکن است در برخی دانشگاهها کارهای سیاست‌گذاری دانشگاهها را نیز آنها انجام دهند و این حلقه همیشه باقی خواهند ماند زیرا در این سازوکار احتمالاً افرادی در بالا سیاست‌گذاری می‌کنند که خودشان با مکانیزم ارائه مقاله رشد کرده‌اند و قاعدتاً آنها نمی‌توانند برای صنعتی بودن پژوهش، سنجه‌ای را مشخص کنند.
خوشبختانه در دانشگاه شهید بهشتی بیشتر اساتید در حوزه‌های علوم پایه و مهندسی در موضوع ارتباط با صنعت، دید خوبی دارند و سیاست ریاست دانشگاه و معاونت پژوهشی بر حمایت حداکثری از حوزه ارتباط با صنعت است و سعی کرده‌اند با حمایت وزیر علوم این اساتید را به‌شدت تقویت کنند؛ در این راه، موفقیت‌هایی نیز به‌دست آمده است، امروز گردش مالی دانشگاه در حوزه ارتباط با صنعت به 40 میلیارد تومان در سال رسیده است که عدد معقولی است اما مطلوب ما بیشتر از این است.
تسنیم: قوانین چقدر در مقالهمحوری دانشگاهها و دوری آنها از ارتباط با صنعت مؤثر بوده‌اند؟
در دوره قبل مجلس شورای اسلامی، یک‌سری قوانین مصوب شد تا به‌موجب آن، اساتید بتوانند در صورتی که پروژه‌های صنعتی برجسته را انجام بدهند بتوانند جای امتیاز مقاله را پر کنند؛ وزارت علوم جلساتی را درباره سنجش و این نظام متریک برگزار کرد تا بتواند تعیین کند که کار برجسته در صنعت به چه معناست و اصولاً چه‌کسی آن را تعیین می‌کند اما معیار فعلاً مبلغ قرارداد است.
در بسیاری از دانشگاه‌های خصوصی دنیا، اساتید اگر نتوانند درآمد ایجاد کنند عملاً شغل خود را از دست می‌دهند یعنی همانند یک کارخانه یا کارگاه که یک مهندس باید پول آن را دربیاورد استاد نیز باید به درآمدزایی دانشگاه کمک کند؛ بخشی از وظیفه استاد، آموزش است یعنی اساتید از آموزش نیز درآمدزایی می‌کنند چرا که در موضوع آموزش، دانشگاه درآمد خود را یا از دولت یا از شخص دریافت می‌کند.
استفاده از اساتید پژوهشی، یکی از حوزه‌هایی است که برای دانشگاه‌های برجسته در دنیا درآمد ایجاد می‌کنند که ممکن است از دولت در قالب پروژه‌های تحقیقاتی و فناورانه پروژه دریافت کنند اما ممکن است صنعت به آن احتیاجی نداشته باشد ولی اگر پروژه فناورانه باشد نهادهایی مانند معاونت علمی و فناوری که در ایران داریم، از آن حمایت می‌کند.
در موضوع مقالهمحوری اساتید در دانشگاه‌های ایران بعضی اوقات مشاهده می‌کنیم که یک عضو هیئت علمی ممکن است در یک سال چند مقاله بیشتر منتشر نکند در حالی که بعضی از اساتید، هر چند روز یک بار مقاله‌ای را منتشر می‌کنند؛ مقاله‌نویسی تبدیل به یک کسب‌وکار در اطراف میدان انقلاب شده است که با دریافت هزینه‌ای پایین برای شما مقاله تدوین می‌کند و دلیل این مشکلات، سیاست‌گذاری‌هایی بوده که قبلاً انجام شده است؛ خوشبختانه در سال‌های اخیر، با منویاتی که مقام معظم رهبری در این حوزه داشتند مقدار بسیاری زیادی از توجهات به‌سمت ارتباط صنعت با دانشگاه رفته است و توجه به این مقوله افزایش پیدا کرده است.
تسنیم: مهم‌ترین نهاد برای ایجاد موتور محرک ارتباط دانشگاه و صنعت از نظر شما کدام نهاد است؟
به‌نظر من مرکز پژوهشهای مجلس، مهم‌ترین نهاد در تسهیل ایجاد ارتباط بین دانشگاه و صنعت است؛ مرکز پژوهشهای مجلس یک اتاق فکری مناسب است که به بازوی قانون‌گذاری متصل است و می‌تواند یک طرح جامعی را برای آن تهیه کند و بعد از طریق مجلس، موضوع از وزارت علوم و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری پیگیری شود.
وزارت علوم امسال 40 میلیون دلار بودجه برای خرید تجهیزات خارجی به‌غیر از بودجه دانشگاهها داشته است؛ سؤال این است؛ آیا این بودجه با هدف ایجاد آزمایشگاه‌های مرتبط با صنعت ایجاد شده است یا اینکه این تجهیزات به‌وسیله اساتید و دانشگاهها خریداری شده است تا اساتید بتوانند مقالات خود را ارائه کنند؟ و سؤال بعدی اینجاست؛ چه‌تعداد آزمایشگاه مرتبط با صنعت ایجاد شده است؟
انتهای پیام/+
