«معجزه آبخیزداری»|وضعیت بحرانی فرسایش خاک در ایران/ راهکار پیشگیری از کاهش حاصلخیزی خاک چیست؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ امروزه در دنیا فرسایش خاک با عواملی مثل سیل و فرسایش آبی، خطری برای رفاه انسان و حتی برای حیات او شمرده می‌شود. در مقیاس جهانی نزدیک به دو بیلیون هکتار و یا در حدود 13 درصد از سطح کره زمین در قبال تخریب‌های ناشی از اثرات منفی انسان دچار مشکل شده است.

** کاهش حاصلخیزی خاک با فرسایش خاک

یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش حاصلخیزی خاک، فرسایش خاک است. در مناطقی که فرسایش کنترل نمی‌شود، خاک‌ها تدریجاً فرسایش یافته و حاصلخیزی خود را از دست می‌دهند. علاوه بر کاهش حاصلخیزی و هدررفت خاک، چالش‌هایی مثل پُر شدن مخازن سدها، گرفتگی و انسداد مجاری آبیاری، آبراهه‌ها، رودخانه‌ها، گل‌آلود کردن آب رودخانه‌ها و کاهش کیفیت آب و آلودگی آب‌های مناطق پایین دست باعث شده فرسایش خاک از دیرباز مورد توجه متخصصین و کارشناسان علوم زمین واقع شود.

** فرسایش آبی، دلیل اصلی فرسایش خاک

 فرسایش آبی را می‌توان دلیل اصلی فرسایش و تخریب خاک دانست. گذشته از اهمیت و جایگاهی که باران در کشاورزی دارد، در مراحل فرسایش آبی در حوزه‌های آبخیز، نیروی فرسایندگی ناشی از باران با جدا نمودن ذرات خاک و ایجاد رواناب سطحی مهم‌ترین تأثیر را در پدیده فرسایش و بالاترین همبستگی را با آن دارد. در واقع مهم‌ترین عامل فرسایش آبی، باران به طور اخص و شدت بارندگی به طور اعم می‌باشد و چنانچه باران این نعمت الهی مهار نشود زمینه فرسایش شدید خاک خواهد شد.

در بسیاری از روش‌های تجربی برآورد کمّی و یا کیفی فرسایش خاک یکی از فاکتورهای اصلی، عامل فرسایندگی باران است. از آن جایی که سالانه بر تعداد فرمول‌های تجربی برآورد فرسایش آبی و کاربرد آنها در امور اجرایی مربوط به حفاظت خاک و آبخیزداری در جهان افزوده می‌شود و از آنها در امور اجرایی مربوط به حفاظت خاک و آبخیزداری در جهان افزوده می‌شود و از آنها نیز با فاصله زمانی کم یا زیاد در ایران استفاده می‌شود، از این رو منطقی است که به منظور پرهیز از هر گونه دوباره‌کاری در تعیین عوامل مدل‌ها، روشی مبتنی بر شرایط حاکم بر حوزه‌های آبخیز ایران تبیین شود. چنین اقدامی منجر به رفع ابهامات و اختلاف نظرها در نحوه تعیین عوامل هر یک از مدل‌ها می‌شود.

** میانگین فرسایش خاک در ایران

گرچه اطلاعات دقیق و صحیح از میزان و شدت فرسایش آبی در ایران بسیار کم است و بین اندازه‌گیری‌ها و برآوردهای انجام شده نیز اختلاف زیادی مشاهده می‌شود، مقادیر گزارش شده، بالا بودن مقدار فرسایش سالانه در سطح کشور را نشان می‌دهد. میانگین فرسایش خاک کشور معادل با 6 تا 30 تن در هکتار در سال است. با پذیرش رقم 3 و نیم میلیارد تن در سال ذکر شده به وسیله مسئولین آبخیزداری، میزان فرسایش ویژه ایران در حدود 21 تن در هکتار می‌شود. این ارقام بسیار نگران‌کننده هستند و برخی از تلفات بسیار بالای سالانه خاک در ایران حکایت می‌کنند. البته باید در نظر داشت بیشتر این برآوردها متکی بر تخمین و نظر کارشناسی هستند، لذا قابل اعتماد به نظر نمی‌رسند. در این باره باید گفت اطلاعات به دست آمده از پلات‌های فرسایشی در کشور خلاف ادعاهای یاد شده را نشان می‌دهد. بیشتر این پلات‌ها به وسیله بخش‌های تحقیقاتی مراکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری چند استان در مناطق خشک و نیمه خشک نصب شده‌اند. در این پلات‌ها، متوسط تلفات خاک اندازه‌گیری شده در بیشتر موارد کمتر از یک تن در هکتار گزارش شده است.

اما به طور کلی باید گفت علی‌رغم اینکه اندازه‌گیری‌ها و برآوردهای متفاوتی در مورد تلفات خاک و مقدار رسوب به وسیله ارگان‌ها و مؤسسات مختلف مرتبط با مسائل آب و خاک کشور انجام شده و ارقامی از یک تا چهار میلیارد تن در سال برای کشور ارائه شده است، لیکن صرف نظر از روش برآورد یا محاسبه تلفات خاک، مقایسه آن با فرسایش مجاز خاک، نشان دهنده وضعیت بحرانی فرسایش خاک در ایران است.

** آبخیزداری و آبخوان‌داری؛ مهم‌ترین راهکار مقابله با فرسایش خاک

طبق نظر بسیاری از کارشناسان در سطح دنیا، برای جلوگیری و کاهش تهدیدات ناشی از فرسایش خاک مانند حاصلخیزی و هدر رفت خاک، چالش‌هایی مثل پُر شدن مخازن سدها، گل‌آلود کردن آب رودخانه‌ها و کاهش کیفیت آب، نیاز به برنامه‌ریزی و اجرای اقدامات حفاظت خاک و کنترل رسوب در چارچوب طرح‌های آبخیزداری وجود دارد. در این باره لازم است ضمن آگاهی از شدت فرسایش و میزان تولید رسوب در یک حوزه آبخیز و شناسایی مناطق بحرانی و اولویت‌بندی آنها، برنامه‌ها و اقدامات آبخیزداری برای کاهش فرسایش و تخریب خاک توسط دستگاه‌های مسئول اجرایی شود.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

انتهای پیام/ر