«معجزه آبخیزداری»|قنات؛ فناوری اصیل ایرانی برای مقابله با خشکسالی/ لزوم توجه به احیا و مرمت قنوات

به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ یکی از فناوری های ایرانیان برای استفاده بهینه از آب و مهار سیلاب، قنات است. در واقع قنات یک اختراع اصیل ایرانی است که کاملا با وضعیت اقلیمی و طبیعی ایران هماهنگی دارد. برخی محققان تاریخ پیدایش قنات را به دست ایرانیان به هفت قرن پیش از میلاد می دانند که بعد از آن، در مناطق دیگر دنیای آن روز معمول شده است.

طبق گزارشات تاریخی، در چندین هزار سال قبل ایرانیان دست به ابتکاری زدند که کاملا نوین و بسیار باارزش بود. آنان توانستند آب های زیرزمینی را جمع آوری و تحت قوه ثقل به سطح زمین برسانند. این اختراع و فناوری در نوع خود تاکنون بی نظیر بوده است و همانند چشمه های طبیعی در تمام مدت سال آب های سالم و گوارا از درون زمین جمع آوری کرده و پس از گذشت مسیر مناسب به سطح زمین می رساند.

به نظر برخی از کاوشگران اندیشه اصلی در ایجاد قنات این بوده است که کشاورزان در ابتدا به وجود جریانات آب های زیرزمینی علم پیدا کرده بودند و سپس به این فکر افتاده اند که چگونه می توان به جای چاه های عمودی چاه های افقی حفر کنند تا بدین ترتیب اولا به منابع آب های زیرزمینی نفوذ کنند؛ ثانیا با ایجاد شیب ملایم آن را به خودی خود به سطح زمین هدایت کنند و از به کار بستن نیروی انسانی و حیوانی و بدون هزینه بی نیاز شوند.

در کتاب اسهامات العرب فی علم المیاه و الری درباره ابتکار عمل ایرانیان در ساخت قنات آمده است: «به اظهار تمامی محققان در زمینه ابتکار حفر قنوات، نخستین مخترع فن قنات در جهان ایرانیان بودند و سابقه اقدام به چنین روش به جهت استحصال آب های زیرزمینی به هفتصد سال قبل از میلاد و شاید هم بیشتر می رسد. استفاده از این روش در سایر کشورها از ایران و ایرانیان اقتباس شده است. بر همین اساس طبق نقل اهل تاریخ اوج گستردگی استفاده از قنات در عصر اسلامی به وقوع پیوسته و هنگامی که اسلام به سرزمین های نزدیک از جمله ایران روی آورد و ایرانیان مسلمان شدند. برخی از اقوام عرب که به اهمیت قنات پی برده و روش استفاده از آن را امر فوق العاده باارزش در جهت احیای کشاورزی دیدند با عشق و علاقه بدان دست یافتند، و در اندک زمانی قنات و صنعت و ابتکار آن به سایر کشورهای اسلامی سرایت کرد و تمام جزیره العرب، شمال آفریقا و سرزمین قبرس و حتی سرزمین اسپانیا و اروپا را نیز فراگرفت.»

سمهوری مورخ اسلام در قرن هفتم قمری درباره قنات های موجود در شبه جزیره عربستن می نویسد:

«برخی از قنات ها قبل از ظهور اسلام در مدینه دایر بوده است ولی در قرن اول هجری بازسازی شده اند؛ در زمان های اخیر در شهر مدینه حدود 51 قنات وجود داشته است که 38 حلقه آن قابل استفاده و بقیه خشک و یا از بین رفته اند. بر اساس وجود چنین قنات هایی باغ های زیادی از خرما سیراب و سرسبز بوده اند.»

نویسنده کتاب مذکور به نقل از برخی تاریخ نویسان مدینه گزارش می دهد که در شهر مدینه حدود 44 قنات وجود داشت که حدود نیم میلیون نخل خرما از آب آن قنات ها سیراب می شدند.

در حال حاضر در  ایران حدود 50 هزار قنات وجود دارد؛ گرچه تعدادی از آنها در اثر حفر چاه های عمیق از بین رفته است اما هنوز هم تعداد قابل توجهی قنات در سراسر کشور وجود دارد که مورد استفاده می باشد. طول این قنات ها به 272 هزار کیلومتر می رسد. بلندترین طول رشته قنات در استان خراسان در منطقه گناباد قرار دارد که به 70 کیلومتر می رسد. طبق اعلام مسئولان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور ارزش اقتصادی این قنات ها بیش از 50 میلیارد دلار برآورد می شود. طبق نظر کارشناسان، بهترین راه مرمت و احیای این قنوت، اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری است که در اسناد و قوانین بالادستی جمهوری اسلامی ایران بدان تصریح شده است که باید بیشتر از گذشته بدان اهتمام شود.

مهدی عرفانیان

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

انتهای پیام/