اهداف ترکیه از توسعه روابط با ازبکستان-بخش اول

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، توسعه روابط با کشورهای آسیای میانه و قفقاز، روز به روز برای ترکیه اهمیت بیشتری پیدا می کند و در این میان، ازبکستان با 35 میلیون نفر جمعیت، به عنوان پرجمعیت ترین کشور آسیای مرکزی، برای ترکیه از اهمیت بالایی برخوردار است.

ترکیه نخستین کشوری است که استقلال ازبکستان را در تاریخ 31 اوت 1991 میلادی به رسمیت شناخته و سفارت خود را در تاشکند فعال کرد. وزارت امور خارجه ترکیه، امسال با افتتاح نخستین کنسولگری خود در ازبکستان و در شهر سمرقند، نشان داد که به دنبال توسعه بیشتر روابط است و افتتاح کنسولگری در شهر فارس زبان سمرقند با بیش از صد اثر تاریخی و مهم، اهمیت فراوانی در توسعه روابط ترکیه و ازبکستان دارد.

از منظر جغرافیایی، موقعیت ازبکستان برای ترکیه مهم است و مجاورت این کشور با افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ترکمنستان و قزاقستان اهمیت منطقه ای و مواصلاتی بالایی دارد.

پروفسور نازکات قاسم اوا استاد دانشگاه اقتصاد و دیپلماسی ازبکستان معتقد است که از منظر ژئوپولیتک، امتیازات طبیعی و همچنین امکان تامین مواد خام و معدنی ازبکستان موقعیت ویژه ای دارد و نقطه ای مهم در ثبات و امنیت منطقه است.

تغییر محسوس از کریم اف تا میرضیایف

در دوران مسئولیت اسلام کریم اف رئیس جمهور فقید ازبکستان، تمایل چندانی به توسعه رابطه با ترکیه وجود نداشت. چرا که او معتقد بود در قرن بیستم، ازبکستان به اندازه کافی از الگوی برادر بزرگتری به نام شوروی لطمه دیده و لازم نیست حالا هم ترکیه به عنوان برادر بزرگتر کشورهای ترک زبان عمل کند و  به همین خاطر، در آن دوران، ازبکستان تمایلی به عضویت در شورای ترک نداشت و سفر داود اوغلو در سال 2014 میلادی به تاشکند هم نتوانست سنگی را از سر راه بردارد.

پیش از او نیز اردوغان در مقام نخست وزیر به تاشکند رفته بود اما کریم اف، او را چندان گرم تحویل نگرفته بود.

پس از به قدرت رسیدن شوکت میرضیایف، تحول اساسی روی داد و توسعه روابط با ترکیه به شکل جدی در دستور کار تاشکند قرار گرفت. روسای جمهور ترکیه و ازبکستان، ظرف مدتی کوتاه، چهار بار دیدار کردند.

میرضیایف، نخستین رئیس جمهور ازبکستان بود که پس از 21 سال در اکتبر سال 2017 به ترکیه سفر کرد. در این سفر، توافق نامه بین دو کشور در زمینه‌های حمل و نقل هوایی، توسعه سرمایه گذاری، دیپلماسی، آموزشی، نظامی، بهداشت، فرهنگ، تجارت و بانکداری به امضا رسید.

همچنین در سال 2018 میلادی و به دنبال سفر اردوغان به تاشکند، 25 توافق نامه بین روسای جمهور ترکیه و ازبکستان امضا شد. برخی از توافق نامه های امضا شده شامل این عناوین بودند:

یادداشت تفاهم برای ساخت نیروگاه ذغال سنگ و گاز طبیعی.

تفاهم نامه ساخت ترمینال مسافربری بین المللی جدید فرودگاه تاشکند و توسعه زیرساخت های فرودگاه.

قرارداد تامین تسهیلات بانکی برای تأمین مالی پروژه های سرمایه گذاری.

یادداشت تفاهم برای ساخت یک مرکز تجاری ترکیه در شهر تاشکند.

تفاهم نامه ساخت دفتر مرکزی «بانک زراعت» ترکیه در تاشکند.

تفاهم نامه همکاری بین اتاق بازرگانی و صنایع ازبکستان و انجمن صنعتگران و بازرگانان مستقل (MUSIAD).

توافقنامه اجرای پروژه های اکتشافی مشترک.

تفاهم نامه همکاری در زمینه توسعه گردشگری دینی.

پروتکل همکاری در زمینه آموزش عالی، فناوری و نوآوری.

تفاهم نامه همکاری بین وزارت دادگستری و وزارت دادگستری ازبکستان.

توافق نامه همکاری در زمینه مبارزه با جرم.

تفاهم نامه همکاری در زمینه تبادل اطلاعات مالی در مورد پولشویی، تأمین مالی تروریسم و ​​فعالیت های جنایی مرتبط و قرارداد استرداد مجرمین.

تفاهم نامه همکاری در زمینه های معدن و انرژی.

مرور اجمالی بندهای مزبور، نشان دهنده این است که توافق نامه های متعدد و متنوعی که بین رجب طیب اردوغان و شوکت میرضیایف امضا شده اند، بیشتر ماهیت سیاسی و تلاش برای توسعه روابط داشته اند و ارزش واقعی ابعاد اقتصادی روابط آنکارا – تاشکند، هنوز به سطحی نرسیده که با روابط تجاری ترکیه با کشورهای اروپایی، قابل مقایسه باشد.

اردوغان و میرضیایف به دنبال تحقق هدف مبادلات تجاری 5 میلیارد دلاری هستند اما فعلاً سطح مبادلات، تنها اندکی از 2 میلیارد دلار فراتر رفته است.

در ازبکستان در مجموع 10 هزار و 988 شرکت با سرمایه‌ خارجی تأسیس شده است. از این میان، 1 هزار و 402 شرکت سرمایه ‌گذاری ترکیه در این کشور فعالیت دارند و حضور تجاری ترکیه در ازبکستان در سال ‌های اخیر افزایش یافته و پس از روسیه و چین بیشترین حجم تجاری را با این کشور دارد.

در نیمه نخست سال 2020 میلادی، ترکیه 231 شرکت در ازبکستان ثبت کرده و پس از چین و روسیه در رده سوم سرمایه ‌گذار خارجی در این کشور قرار گرفت.  

حجم تجارت دو کشور در سال 2018 به 1.7 میلیارد دلار می‌ رسید که این رقم در سال 2019 میلادی با 26.6 درصد افزایش برای اولین بار به 2 میلیارد و 212 میلیون دلار رسید. حجم صادرات ترکیه به ازبکستان در سال 2019 نیز 19.4 درصد رشد داشته و برای نخستین بار از مرز یک میلیارد دلار گذشت و به یک میلیارد و 135.7 میلیون دلار رسید.

تحول مهم در روابط آنکارا – مسکو

یکی از مهم ترین ابعاد توجه مجدد ترکیه به آسیای میانه، تغییر و چرخش محسوس در سیاست خارجی آنکارا در برابر شرق و غرب است.

از آغاز دوران تاسیس نظام جمهوری ترکیه در سال 1923 میلادی، میل به غرب و الگوبرداری از غرب در سیاست ترکیه مشهود بود، اما از میانه قرن بیستم این موج بلندتر شد و به دنبال رویدادهای پس از جنگ جهانی دوم و عضویت ترکیه در ناتو، این کشور مسلمان منطقه عملاً در زمینِ بازی غرب قرار گرفت و از منظر آمریکا و اروپا بخشی از کمربند دفاعی در برابر اتحاد جماهیر شوروی بود.

تا همین چند سال پیش هم نه تنها در خاورمیانه بلکه در آسیای مرکزی هم ترکیه خود را شریک ایالات متحده و اتحادیه اروپا می دانست. اما اردوغان، چرخش سیاسی مهمی پدید آورده و با ولادیمیر پوتین، بنای رفاقتی را نهاده که مبتنی بر همکاری گسترده در حوزه های دفاعی – موشکی، ترانزیت انرژی، تاسیس نیروگاه هسته ای، صادرات محصولات کشاورزی، توریسم و همچنین همکاری امنیتی و سیاسی در مدیترانه است.

بنابراین، ترکیه در شرایط کنونی، با آسودگی خاطر بیشتری در آسیای میانه و قفقاز، قدم برمی دارد. جالب اینجاست که برای خاتمه دادن به بحران روابط ترکیه و روسیه در سال 2015 میلادی که به دنبال پایین انداختن سوخوی روسی به وجود آمد، نظربایف رئیس جمهور پیشین قزاقستان نامه اردوغان را به دست پوتین رساند و گفته می شود که برخی از فعالان اقتصادی ازبکستان نیز در نقش فراهم آوردن زمینه های مذاکره و میانجی گری، نقش سازنده داشته اند.

ترکیه علاوه بر روسیه، توسعه روابط سیاسی – اقتصادی با چین را نیز به شکل جدی در دستور کار سیاست خارجی خود قرار داده و گذرگاه یا کریدور میانی و استفاده از مسیر جاده ابریشم برای انتقال کالا را هدف ارزشمندی می داند و در این میان امیدوار است که از ظرفیت کشورهای ترک زبانی که به چین می رسند، به شکل جدی استفاده کند.

البته با وجود اشتیاق روزافزون ترکیه برای توسعه روابط، مسیر مزبور، بدون مانع و هموار نیست و آنکارا در این حوزه، چالش هایی نیز دارد که یکی از آنها مساله تردد و فعالیت افراطی ها و تروریست ها است.

در بخش بعدی این گزارش، به بررسی جایگاه دغدغه های امنیتی و نگرانی از افراطیون تروریست در روابط آنکارا – تاشکند پرداخته می شود و همچنین این موضوع بررسی خواهد شد که تصمیم اردوغان برای حضور نظامی در افغانستان و نیز بسط دادن همکاری بین کشورهای ترک زبان، تا چه اندازه ترکیه را به ازبکستان، نزدیک تر خواهد کرد.

ادامه دارد...

انتهای پیام/