«معجزه آبخیزداری»|ماجرای پر آب شدن قنات باغات آستان حضرت معصومه قم با آبخیزداری

به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ آبخوانداری به معنای پخش سیلاب روی اراضی مستعد به منظور مهار سیل و تولید آب جدید از مسائل مهمی است که بعد از انقلاب اسلامی مورد توجه جدی قرار گرفته است و ایستگاه های تحقیقاتی آموزشی و ترویجی آبخوانداری و پخش سیلاب متعددی در مناطق مختلف ایران احداث شد که یکی از این ایستگاه ها، ایستگاه تحقیقاتی آموزشی ترویجی معصومیه قم است. درباره تاریخچه، دستاوردها و نتایج این ایستگاه آبخوانداری و پخش سیلاب، گفتگوی تفصیلی با دکتر محمدمهدی فتاحی «مسئول ایستگاه آبخوانداری و پخش سیلاب معصومیه قم» انجام دادیم. مهمترین مواردی که دکتر فتاحی در این مصاحبه بدان اشاره کردند عبارت است از:

• مهمترین مأموریت آبخوانداری تولید آب جدید و جلوگیری از هدر رفت آب به صورت سیل است.
• تأسیس ایستگاه های تحقیقاتی آموزشی ترویجی آبخوانداری و پخش سیلاب در دهه 70 توسط جهاد سازندگی در نقاط مختلف کشور آغاز شد.
• ایستگاه آبخوانداری و پخش سیلاب معصومیه قم در سال 1376 احداث و در سال 1379 به بهره برداری رسید.
• ایستگاه آبخوانداری معصومیه قم، 20 هزار هکتار از حوزه آبخیز قم را تحت پوشش قرار داده است.
• کشاورزان و روستاییان از احداث ایستگاه آبخوانداری و پخش سیلاب معصومیه رضایت کامل و صددرصد دارند.
• قبل از احداث ایستگاه معصومیه سیل و خسارات مالی و جانی، چالش اصلی کشاورزان و جوامع محلی بود که بعد از احداث آن خسارات سیل مشاهده نشد.
• اجرای عملیات آبخوانداری در ایستگاه معصومیه باعث شد قناتی که 10 سال خشک شده بود، پرآب شود.

در اینجا نظر مخاطبان را به گفتگوی تفصیلی با دکتر محمد مهدی فتاحی جلب می نماییم:

تسنیم: آقای دکتر فتاحی به عنوان اولین سوال بفرمایید آبخوانداری و پخش سیلاب به چه معناست و مهمترین مأموریت آبخوانداری چیست؟

فتاحی: آبخوانداری به فناوری پخش سیلاب روی آبخوان گفته می شود که می تواند نقمت سیل را به نعمت تبدیل کند و مبدع آبخوانداری به شیوه نوین در ایران دکتر کوثر است. انجام عملیات آبخوانداری از آنجا حائز اهمیت است که کشور ما در کمربند بیابانی و نیمه بیابانی واقع است و میزان بارندگی ایران یک سوم متوسط بارندگی دنیا است لازم است از آب باران به نحو درستی استفاده شود و اجازه نداد سیلاب ها از دسترس خارج شود و به هدر برود. در واقع مهمترین مأموریت آبخوانداری و پخش سیلاب، تولید آب و جلوگیری از هدر رفت آب به صورت سیلاب و هدایت آن به سفره های زیرزمینی است تا این سفره ها سیراب شود و بتواند مورد استفاده کشاورزان برای آبیاری محصولات کشاورزی واقع شود.

تسنیم: پیشینه و قدمت آبخوانداری و پخش سیلاب در دنیا و ایران چگونه است؟

فتاحی:  اگر بخواهیم به پیشینه آبخوانداری اشاره کنیم قدمت و پیشینه آبخوانداری به صورت ابتدایی به چندهزار سال پیش می رسد در مصر در چند هزار سال پیش در کنار رود نیل، مصریان وقتی رودخانه سیلابی می شد سیلاب را به زمین های کشاورزی هدایت می کردند و آب سیلاب را مورد استفاده خود قرار می دادند. پخش سیلاب ابتدایی و استفاده از آن برای آبیاری مزارع، در کشور آمریکا، کانادا و بعضی کشورهای آفریقایی دارای پیشینه چند هزار ساله است و در ایران آبیاری سیلابی در خراسان قدیم از 7 هزار سال پیش انجام می شده است و در یزد، سیستان و بلوچستان، کرمان نیز آبیاری سیلابی و پخش سیلاب صورت گرفته است.

بعد از انقلاب اسلامی اولین ایستگاه پخش سیلاب و آبخوانداری در استان فارس و در منطقه گربایگان فسا توسط دکتر کوثر در دهه 60 احداث شد و از دهه 70  نهضت آبخوانداری و پخش سیلاب در کل ایران توسط وزارت جهاد سازندگی پیگیری شد و ایستگاه های آموزشی تحقیقاتی ترویجی آبخوانداری و پخش سیلاب در استان های مختلفی احداث شد. البته برای احداث این ایستگاه ها 160 نقطه در کشور پیشنهاد شد، ولی در مجموع بعد از بررسی ها و مطالعات انجام شده، 37 نقطه برای احداث ایستگاه های تحقیقاتی پخش سیلاب و آبخوانداری در استان های مختلف کشور انتخاب شد. در بعضی استان ها حدود 7 ایستگاه و در بعضی استان های دیگر یک تا سه ایستگاه تأسیس شد. مثلا در استان خراسان بزرگ 7 ایستگاه آبخوانداری و در یزد 3 ایستگاه و در برخی استان های دیگر یک ایستگاه تحقیقاتی آبخوانداری تأسیس شد. یکی از این ایستگاه های تحقیقاتی آبخوانداری و پخش سیلاب، ایستگاه آبخوانداری و پخش سیلاب معصومیه قم است که بر روی رودخانه های طغرود که یکی از رودخانه های طغیانی استان قم است احداث شد که آثار و دستاوردهای بسیار خوبی را در طی این سال ها داشته است. رودخانه طغرود از زیرشاخه های رودخانه قره چای است که در استان همدان قرار دارد و بعد از گذشتن از استان مرکزی و ساوه وارد قم می شود.

تسنیم: ایستگاه آبخوانداری معصومیه قم در چه سالی احداث شد و موقعیت جغرافیایی آن چگونه است؟

فتاحی: ایستگاه آبخوانداری و پخش سیلاب معصومیه در سال 1376 تاسیس شد و در سال 1379 به بهره برداری رسید و اولین آبگیری در این سال انجام شد. ایستگاه معصومیه به لحاظ مکانی حدفاصل جعفرآباد و دولت آباد و نزدیک به اتوبان قم و ساوه ساخته شده است که در صورتی که این اتوبان از مسیر دیگری عبور می کرد، می توانست تا صد هکتار دیگر به مساحت ایستگاه آبخوانداری اضافه شود. دشت جعفرآباد قم، قطب کشاورزی استان قم است و محصولات مختلف مثل جو، گندم، کلزا، صیفی جات در این منطقه کشت می شود و انجام پروژه آبخوانداری و پخش سیلاب، در افزایش تولید کشاورزی در این منطقه نقش موثری داشته است.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

تسنیم: این ایستگاه تحقیقاتی چند هکتار است و چه میزان اراضی را تحت پوشش و تأثیر خود دارد؟

فتاحی: ایستگاه تحقیقاتی آبخوانداری معصومیه قم دارای حدود 170 هکتار است و حوزه آبخیزی که این ایستگاه تحقیقاتی در آن قرار دارد حدود 50 هزار هکتار است. همچنین 20 هزار هکتار مساحتی است که این ایستگاه آبخوانداری و پخش سیلاب دارای تاثیر مستقیم و غیرمستقیم است و توانسته است هم سیل را کنترل کند و هم با هدایت رواناب به سفره های آب زیرزمینی، باعث آبدهی بیشتر قنوات و چاه های منطقه شود.

تسنیم: ایستگاه تحقیقاتی آبخوانداری قم تا چه میزان توانسته است د ر ترسالی موثر باشد و جلوی سیلاب های مخرب را بگیرد؟

فتاحی: ایستگاه تحقیقاتی آبخوانداری معصومیه قم در طی 20 سال توانسته سیلاب های فراوانی را کنترل کند و از وارد آمدن خسارات به کشاورزان و روستاییان جلوگیری کند. این ایستگاه بستگی به سال های ترسالی و خشکسالی، آبگیری های متفاوتی داشته است مثلا در سال 1398 و 1399 این ایستگاه بخاطر ترسالی های آن سال، چند بار آبگیری شد.

قبل از احداث ایستگاه آبخوانداری و پخش سیلاب معصومیه، روستاییان و کشاورزان همیشه مشکل سیل داشتند مثلا در سال های 68، 71 و 75 سیلاب شدیدی در این منطقه اتفاق می افتد و اراضی کشاورزی، منازل و تاسیسات مختلف این منطقه را نابود و تخریب می کند و حتی این سیلاب ها تلفات انسانی نیز داشته است. ولی از زمانی که ایستگاه آبخوانداری و پخش سیلاب معصومیه در استان قم احداث شد این خسارات به حداقل ممکن رسیده است و کشاورزان و روستاییان و جوامع محلی بخاطر این مساله، رضایت کامل دارند. لذا کشاورزان و روستاییان و جوامع محلی بخاطر خدمات مهمی که این ایستگاه داشته است رضایت صددرصد دارند و آنها تأثیرات این ایستگاه را بخوبی مشاهده کردند؛ زیرا که قبل از احداث این ایستگاه، آنها همیشه نگران این بودند که سیل بیاید و اراضی کشاورزی زیر آب برود و همه محصولات کشاورزی و دامی آنها نابود شود و از دست برود.

تسنیم: احداث ایستگاه آبخوانداری و پخش سیلاب معصومیه چه نتایج و دستاوردهایی در تولید آب جدید در منطقه داشته است؟

فتاحی: احداث ایستگاه آبخوانداری معصومیه قم باعث شده است که سطح ایستابی چاه ها بالا بیاید و حتی تا 20 تا 30 متر آب چاه های این منطقه به خاطر این ایستگاه بالا بیاید علاوه بر تأثیر کمی، تأثیر کیفی نیز توانسته داشته باشد و کیفیت آب چاه ها بهبود یافته و شوری آن کمتر شده است. نکته قابل توجه آنکه تأثیر ایستگاه آبخوانداری معصومیه قم روی قنوات بوده است به طوری که به گفته یکی از مسئولین باغات آستانه مقدس حضرت معصومه سلام الله علیها، ایستگاه آبخوانداری و پخش سیلاب معصومیه باعث شده قناتی که حدود ده سال خشک شده بود و یک قطره آب از آن عبور نمی کرد، با بارندگی های فرودین 1398 دوباره احیاء شود که عکس و فیلم احیای این قنات با سیلاب های سال 1398 موجود است.

از وقتی که در اختیار خبرگزاری تسنیم گذاشتید خیلی ممنون و سپاسگذاریم.

مصاحبه از: مهدی عرفانیان