آیا ازبکستان دوباره به پیمان امنیت دسته‌جمعی می‌پیوندد؟
باوجود آن که ازبکستان چندین بار به صورت رسمی بازگشت به سازمان امنیت دسته‌جمعی را رد کرده، اما به نظر می‌رسد تحولات افغانستان و شرکت میرضیایف در نشست اخیر این سازمان، مجدداً زمینه‌های بازگشت این کشور به پیمان امنیت دسته‌جمعی را فراهم آورده است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی یکی از مهم‌ترین ساختارهای نهادی است که توسط روسیه پس از فروپاشی شوروی سابق در سال 1992 و برآمده از نیروهای نظامی واحد کشورهای مستقل مشترک المنافع تاسیس شد.
تقویت همکاری‌های نظامی و دفاعی در راستای پاسخگویی به تهدیدات واحد و ارتقاء سطح همگرایی تا تشکیل یک ارتش واحد و مشترک از جمله اهداف کلیدی این سازمان به شمار می‌رود. در پی تحقق همین همگرایی نظامی و دفاعی، به عنوان بالاترین سطح همگرایی است که بعضاً از این سازمان به عنوان «ناتوی روسی» یاد می‌شود.
ازبکستان اگرچه یکی از اعضای دائم و در حقیقت موسسین این پیمان نظامی و دفاعی در سال 1994 به شمار می‌رود، اما با خروج از این پیمان در سال 1999 نوعی واگرایی از روسیه و استقلال در روند ترتیبات دفاعی و نظامی خود را در پیش گرفت. اما 7 سال بعد، یعنی در سال 2006 و درست بعد از وقوع حوادث اندیجان و فشارهای غرب، این کشور با تصمیم اسلام کریم‌اف، رئیس‌جمهور وقت، مجدداٌ به عضویت سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی درآمد.
با این حال این عضویت نیز به طول نینجامید و خروج ازبکستان از این پیمان در سال 2012 برای دومین بار رقم خورد. در این سال مقامات ازبکستان اعلام کردند که این سازمان دیدگاه‌های تاشکند را در نظر نمی‌گیرد.
با این حال پس از فوت اسلام کریم‌اف و پیش از به قدرت رسیدن شوکت میرضیایف در ازبکستان، در بازه‌ای که انتقال قدرت در حال شکل‌گیری بود، برخی گمانه‌زنی‌ها مبنی بر نظر مساعد میرضیایف برای بازگشت دوباره ازبکستان به پیمان امنیت دسته‌جمعی وجود داشت.
پس از آن در سال 2018 در کنفرانسی پیرامون افغانستان در تاشکند، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه با اشاره به سطح بالای همگرایی میان کشورهای آسیای مرکزی، از ازبکستان برای شرکت در رویدادهای چندجانبه، به ویژه در چارچوب کشورهای مستقل مشترک المنافع و نیز سازمان همکاری شانگهای قدردانی کرد.
با این وجود و درحالی که با این موضع گمانه‌زنی‌ها افزایش یافته بود، عادلبیک کایپرگنوف، سخنگوی وزارت امور خارجه ازبکستان 27 مارس همان سال تصریح کرد که مسکو نباید کماکان انتظار زیادی از تاشکند، همچون عضویت دوباره در سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی داشته باشد. او همچنین اضافه کرد که این موضوع همچنان در دستور کار ازبکستان قرار ندارد.
پس از آن نیز تجربه اتحادیه اقتصادی اوراسیا احتمال عدم تحقق این امر را افزایش داد. از سال 2017 به بعد روسیه نگاه ویژه‌ای برای توسعه اتحادیه اقتصادی اوراسیا به کشورهای آسیای مرکزی ابراز داشت.
تاجیکستان و ازبکستان دو کشوری بودند که از نظر مسکو عضویت آن‌ها در این اتحادیه می‌توانست تضمین‌کننده همگرایی منطقه‌ای شود. با این حال تاجیکستان کما فی السابق از این امر سر باز زد و ازبکستان نیز هم‌زمان با افزایش تلاش‌ها برای عضویت در سازمان تجارت جهانی، تنها به عضویت ناظر در این اتحادیه در آمد.
با این وجود روند فزاینده تعاملات و مناسبات نظامی- دفاعی روسیه و ازبکستان موضوعی است که عموم تحلیل‌گران طی این سال‌ها بر آن تاکید کرده‌اند. با وجود آن که تاشکند عضوی از پیمان امنیت دسته‌جمعی نبوده، اما بیشترین قراردادهای نظامی و دفاعی را با روسیه طی این مدت منعقد کرده است.
بر اساس گزارش رسانه‌های غربی، طی این مدت ازبکستان حداقل 12 قرارداد تسلیحاتی را با روسیه به اجرا در آورده است. بر این اساس، تاشکند از سال 2016 تاکنون تسلیحات زیادی از جمله سیستم‌های راداری جدید، جنگنده‌های مولتی رول سوخوی 30 از نوع اس‌ام، هلیکوپترهای تهاجمی می 35 از نسخه ام را دریافت کرده است.
در همین حال در قرارداد بزرگ دیگری، تحویل تدریجی خودروهای زرهی روسی تایفون از نوع K53949 نیز به دست آمده است. همچنین در زمینه راه‌اندازی خط تولید مشترک کامیون‌های 4 در 4 و 6 در 6 اورال در تاشکند نیز توافقاتی حاصل شده است.
نکته جالب توجه دیگر آن است که ازبکستان تمام این تسلیحات را بر اساس نرخ‌های رسمی داخلی روسیه دریافت کرده است. این مزیت برای کشورهای مشترک المنافعی که عضو هیچ کدام از دو سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی و نیز اتحادیه اقتصادی اوراسیا نبوده‌اند، تاکنون تکرار نشده است.
با وجود این همگرایی فزاینده در حوزه تسلیحاتی، دفاعی و نظامی، ازبکستان همچنان بر عدم عضویت در سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی اصرار دارد. 12 جولای 2021، شیرزاد اسداف، سخنگوی نهاد ریاست جمهوری ازبکستان در یک نشست خبری که پیش از کنفرانس «آسیای مرکزی و جنوبی: پیوند منطقه‌ای» مجدداً تصریح کرد که ازبکستان کماکان عضویت مجدد در پیمان امنیت دسته‌جمعی را بررسی نمی‌کند. با این وجود این نمی‌تواند به معنای آن باشد که در آینده نیز چنین اتفاقی رخ نخواهد داد.
با این حال به نظر می‌رسد شرایط افغانستان ممکن است موضع ازبکستان را تغییر دهد. در نشست اخیر سران کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی، شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان یکی از مهمانانی بود که در آن شرکت کرد.
استانیسلاو زاس، دبیر کل سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی روز 24 آگوست و در خلال نشست مجازی سران کشورهای عضو این پیمان صریحاً اظهار داشت که این سازمان «آماده همکاری با ازبکستان است، اما بازگشت این کشور به پیمان امنیت دسته‌جمعی مستلزم اراده مردم و رهبری ازبکستان است».
دبیر کل پیمان امنیت دسته‌جمعی همچنین اضافه کرد: «ما آماده همکاری با ازبکستان هستیم و چنین همکاری‌ای اکنون نیز در جریان است. نیروهای فنی ازبک در برخی تمارین نظامی و رزمایش‌ها و آموزش‌های اولیه نظامی حضور دارند. این امر در زمینه تبادل تجربیات مفید است. اما بازگشت به پیمان مستلزم تصمیم مردم و رهبری ازبکستان است».
زاس همچنین از مشارکت ازبکستان در نشست فوق‌العاده سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی استقبال کرد. این نشست با هدف رسیدگی به وضعیت افغانستان برگزار شد.
یک اشتباه در گزارش وب‌سایت وزارت دفاع روسیه اما مساله‌ای است که یک روز پس از این اظهارات دبیر کل پیمان امنیت دسته‌جمعی، گمانه‌زنی‌ها درباره فشارهای روسیه برای بازگشت مجدد ازبکستان به این سازمان را تقویت کرد.
بر اساس یک گزارش وب‌سایت وزارت دفاع روسیه، اشتباهاً ازبکستان نیز عضوی از سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی عنوان شده بود. رسانه‌های روسی، از جمله خبرگزاری دولتی تاس نیز بازنشر این خبر را بدون اصلاح این نکته صورت داده‌اند.
به نظر می‌رسد شرایط بی‌ثبات افغانستان و توسعه کمی و کیفی همکاری‌های نظامی و دفاعی ازبکستان با روسیه و دیگر کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی، زمینه‌های بازگشت و یا حداقل ارتقاء مشارکت ازبکستان با این سازمان را نیز افزایش داده است.
انتهای پیام/
