نگاهی به زندگی پربرکت آیت‌الله حسنزاده / علامه‌ای که در حمایت از "ولایت فقیه و امام خامنهای" پیشتاز بود
علامه حسنزاده آملی یکی از فقها و عالمان عصر حاضر بود که در علوم مختلف تبحر خاصی داشت. وی از شاگردان علامه ذوالفنون میرزا ابوالحسن شعرانی است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از ساری، حسن حسنزاده آملی در سال 1307 شمسی در روستای ایرا از توابع بخش لاریجان آمل دیده به جهان گشود. ایشان مشهور به علامه حسنزاده، فیلسوف و عارف شیعه ایرانی که آثار بسیاری در فلسفه، عرفان، ریاضی، نجوم، ادبیات فارسی و عربی دارد. همچنین برخی از مهم‌ترین آثار فلسفی و عرفانی، چون اشارات، شفا و شرح فصوص الحکم را تصحیح کرده و بر آن‌ها شرح و حاشیه نگاشته است.
مهدی الهی قمشه‌ای، علامه شعرانی، علامه طباطبایی و سید محمدحسن الهی از اساتید وی بوده‌اند. حسنزاده آملی، آثار فلسفی و عرفانی مهمی مانند شرح منظومه، اشارات، اسفار اربعه و شرح فصوص قیصری را در دوره‌های متعدد تدریس کرده است. وی همچنین حدود 17 سال به تدریس ریاضیات، هیأت مشغول بوده است.
به باور حسنزاده آملی، فلسفه و عرفان اسلامی در مسیر واحدی است و دین، فلسفه و عرفان، با هم هماهنگ است. او ادعای یونانی‌بودن فلسفه اسلامی را نادرست می‌داند؛ به این دلیل که فیلسوفان مسلمان، اندیشه‌های فلاسفه پیش از اسلام را عمق بخشیده و پخته‌اند. به گفته یکی از شاگردان وی، حسنزاده بیشترین تأثیر را از ملاصدرا و ابن عربی گرفته است.
حسنزاده آملی، کتاب‌هایی چون نهج‌البلاغه، اسفار اربعه، کشف المراد، کلیله و دمنه و گلستان سعدی را تصحیح کرده و دیوان اشعاری نیز به چاپ رسانده است.
یکی از شاگردان وی، به رغم تأکید بر عدم دخالت حسنزاده آملی در امور جزئی سیاسی، از رابطه مناسب او با آیت‌الله خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی ایران سخن گفته است. حسنزاده، خود از بیعتش با امام خمینی، پیش از تبعید به ترکیه در سال 1342ش یاد کرده است.
زندگینامه و تحصیلات
حسن حسنزاده، در اواخر سال 1307ش، در یکی از روستا‌های لاریجان آمل(ایرا) در استان مازندران متولد شد. در 6 سالگی خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه آموخت و در سال 1323ش دروس حوزوی را آغاز کرد. ادبیات عربی و درس‌های مقدماتی را در آمل از محمد غروی، عزیزالله طبرسی، احمد اعتمادی، عبدالله اشراقی، ابوالقاسم رجائی، میرزا ابوالقاسم فرسی و دیگران آموخت. همزمان چند کتاب از درس‌های مقدمات حوزوی را تدریس کرد.
مهاجرت به تهران
آیت‌الله حسنزاده، همزمان با اتمام دروس مقدماتی حوزه، لباس روحانیت پوشید و در 22 سالگی، در شهریور 1329ش برای ادامه تحصیل، وارد تهران شد. سید احمد لواسانی، یکی از اساتید او در تهران بوده و حسنزاده، بخش‌هایی از کتاب‌های شرح لمعه و قوانین الاصول را از وی آموخت. حسنزاده، سال‌های طولانی در درس علامه شعرانی شرکت کرد و کتاب‌های بسیاری در علوم مختلف را از او آموخت؛ از جمله در فقه:مکاسب و بخش‌هایی از جواهرالکلام، در اصول فقه: رسائل و کفایه، در فلسفه: شرح خواجه نصیرالدین طوسی بر اشارات ابن سینا، اسفار اربعه، بخشی از کتاب شفای ابن سینا، در قرآن و تفسیر: تفسیر مجمع البیان، شرح شاطبیه (در قرائت)، در ریاضی و هیئت و نجوم: فارسی هیئت قوشچی، شرح چغمینی قاضی‌زاده رومی، اصول اقلیدس و اُکَر مانالاؤوس به تحریر خواجه نصیرالدین طوسی، شرح علاّمه خفری بر تذکره خواجه، زیج بهادری، مجسطی بطلمیوس به تحریر خواجه طوسی، در طب: قانونچه چغمینی و تشریح کلیات «قانون» بوعلی سینا و در رجال و درایه: دوره دو جلدی جامع الرواة اردبیلی و درایه از تالیفات خود علامه شعرانی .حسنزاده آملی از علامه شعرانی اجازه اجتهاد و اجازه نقل حدیث دریافت کرده است. همچنین با راهنمایی وی، در دروس آیت‌الله سیدابوالحسن رفیعی قزوینی همچون اسفار ملاصدرا، شرح علاّمه فناری بر مصباح الانس و دروس خارج فقه و اصول شرکت نمود.
حسنزاده، 11 سال نزد مهدی الهی قمشه‌ای، حکمت «منظومه» سبزواری، مبحث نفس اسفار و حدود نصف «شرح خواجه بر اشارات» ابن سینا را فرا گرفت. همچنین در جلسات تفسیر قرآن او حاضر شد. الهی قمشه‌ای، همچنین بر دیوان شعر حسنزاده مقدمه نوشته است.
آیت‌الله محمدتقی آملی، استاد درس خارج فقه و اصول حسنزاده در تهران بوده است.
حسنزاده، شرح قیصری بر فصوص الحکم و قسمتی از اوائل طبیعیات شفای شیخ الرئیس را در درس شیخ محمدحسین فاضل تونی شرکت کرد. همچنین بخشی از شفای ابوعلی سینا را نزد میرزا احمد آشتیانی خواند.
مهاجرت به قم
حسنزاده آملی در سال 1342ش از تهران به قم رفت و به مدت 17 سال در دروس علامه طباطبایی، برادر علامه و سید محمدحسن الهی حاضر شد. در این مدت، بخش‌هایی از کتاب بحارالانوار محمدباقر مجلسی و تمهید القواعد را نزد علامه طباطبایی خواند. همچنین در دروس فلسفی و عرفانی سید محمدحسن الهی شرکت کرد. حسنزاده از این دوره به نیکی یاد کرده و بخش‌هایی از تأثیرپذیری اخلاقی را به این دوره نسبت داده است. استاد دیگر او سید مهدی قاضی طباطبایی، فرزند سید علی قاضی بود که در علوم غریبه و حکمت و عرفان، شهره بود.
تدریس
حسنزاده پس از سکونت در قم، 14 دوره شرح منظومه، 4 دوره اشارات، یک دوره اسفار اربعه، و 4 دوره شرح فصوص قیصری را تدریس کرده است. شرح تمهید و مصباح الانس نیز از جمله تدریس‌های اوست. او همچنین حدود 17 سال دروس ریاضیات، هیأت، وقت و قبله را درس داده که کتاب دروس «معرفة الوقت و القبلة» محصول آن درس‌هاست.
شاگردان
در طیّ سالیان طولانی تدریس آیت‌الله حسن حسنزاده آملی تعداد فراوانی از دروس او بهره برده‌اند؛ از جمله:
مهدی شب‌زنده‌دار، سید محمدرضا مدرسی یزدی، [14]اسماعیل منصوری لاریجانی، [15]داوود صمدی آملی، حسن رمضانی، [17]مهدی احدی، [18]سید یدالله یزدان پناه، [19]نورالله طبرسی، [20]سید حسن شجاعی کیاسری. [21]اندیشه‌ها و آثار
نوشتار اصلی: فهرست آثار حسنزاده آملی
حسنزاده آملی، آثاری در زمینه‌های فقه، فلسفه، اخلاق، عرفان، حکمت دینی، کلام، ریاضیات، نجوم، ادبیات عربی و فارسی، علوم طبیعی، طب قدیم، علوم غریبه و باطنی نوشته، اما عمده آثار و اندیشه‌های او بر محور قرآن، فلسفه و عرفان است.
فلسفه
سید یدالله یزدان‌پناه، از شاگردان حسنزاده آملی، معتقد است استادش، فلسفه و عرفان اسلامی را در مسیر واحدی می‌بیند و دین، فلسفه و عرفان را یکپارچه می‌داند. وی همچنین معتقد است حسنزاده آملی بیشترین تاثیر را از ملاصدرا و ابن عربی گرفته است. [22]حسنزاده آملی ادعای «یونانی بودن فلسفه اسلامی» را رد می‌کند و معتقد است که اندیشه‌های فلاسفهٔ پیش از اسلام سطحی است و فیلسوفان اسلامی این اندیشه‌ها را عمق داده و به تعبیر او «پخته‌اند». [23]آیت‌الله حسنزاده آملی، آثار فلسفی فراوانی دارد؛ از جمله «الاصول الحکمیه»، «رساله جعل»، «رساله رؤیا»، «رساله نفس الأمر»، «رساله نهج الولایه»، «رساله فی التضادّ»، «ترجمه و تعلیق الجمع بین الرّأیین»، «ترجمه و شرح سه نمط آخر اشارات»، «تصحیح و تعلیق شفا»، «تصحیح و تعلیق اشارات»، و «تقدیم و تصحیح و تعلیق آغاز و انجام کلامی».
قرآن سرچشمه معارف
حسنزاده آملی، قرآن را سرچشمه معارف الهی می‌داند. از نظر او نهج البلاغه، صحیفه سجادیه، اصول کافی، بحار الانوار و دیگر جوامع روایی از قرآن سرچشمه گرفته‌اند و مرتبه نازل قرآن هستند. به باور او، گفتار‌های امامان معصوم بازگشت به قرآن دارد.
عرفان
دین از نظر حسنزاده آملی، شناخت خداست و این معرفت، از آنجا که دامنه‌دار و گسترده است، شامل معرفت اسماء افعال، احکام و کتاب خدا می‌شود. به باور او، حقیقت عرفان همین معرفت‌هاست و عرفان اصیل انسان‌ساز، در اتصال به قرآن است، و امامان معصوم، معلمان بشر و سفیران الهی هستند که دستورالعمل‌های انسان‌ساز، یعنی قرآن را برای بشر توضیح می‌دهند. [26]بخشی از آثار حسنزاده آملی، درباره عرفان است؛ از جمله «الهی نامه»، «رساله لقاءالله»، «رساله إنه الحق»، «شرح فصوص الحکم»، «عرفان و حکمت متعالیه»، «تصحیح رساله مکاتبات، «رساله مفاتیح المخازن» و «رساله‌ای در سیر و سلوک».
آثار ادبی
بخشی از آثار حسنزاده آملی، تألیفات ادبیِ فارسی و عربی است؛ از جمله «تصحیح کلیله و دمنه»، «تصحیح گلستان سعدی»، «مصادر اشعار منسوب به امیرالمؤمنین (ع)»، «تقدیم و تصحیح و تعلیق نصاب الصبیان»، «دیوان اشعار»، «ده رساله فارسی»، «هزار و یک نکته» و «الهی نامه».
تصحیح و حاشیه‌نگاری
حسنزاده آملی، به تصحیح بسیاری از آثار مهم و همچنین حاشیه‌نگاری بر آن‌ها پرداخته است؛ از جمله «تصحیح نهج البلاغه»، «تصحیح تفسیر خلاصة المنهج»، «تصحیح کتاب شفا»، «تصحیح اسفار اربعه»، «تصحیح کتاب کشف المراد»، «تصحیح و حاشیه بر تمهید القواعد صائن الدین» و «شرح بر فصوص قیصری». [29]او همچنین کتاب الخزاین احمد نراقی در علوم غریبه را به همراه علی اکبر غفاری تصحیح و حاشیه زده است.
مشی سیاسی
حسن رمضانی از شاگردان آیت‌الله حسنزاده، در پاسخ به سؤالی درباره مشی سیاسی استاد خود، به رغم تأکید بر عدم دخالت حسنزاده آملی در امور جزئی سیاسی، از رابطه خوب وی با آیت‌الله خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی ایران سخن گفته است. [31]حسنزاده آملی چنانکه خود گفته، پیش از تبعید امام خمینی به ترکیه در سال 1342ش، به قم رفته و با وی بیعت کرده است. [32]حسنزاده همچنین در سفر آیت‌الله خامنهای به آمل در سال 1377ش، کتاب انسان در عرف عرفان را با نوشتن مقدمه‌ای، به آیت‌الله خامنهای تقدیم کرد. [33]آیت‌الله خامنهای در سال 1391ش، با حضور در یکی از بیمارستان‌های تهران، از آیت‌الله حسنزاده آملی عیادت کرد.
رهبری در کلام علامه حسن زاده آملی
علامه حسنزاده آملی یکی از فقها و عالمان عصر حاضر است که در علوم مختلف تبحر خاصی دارد. وی از شاگردان علامه ذوالفنون میرزا ابوالحسن شعرانی است.
استاد حسن زاده در زمره دانشوران متعهدى است که جامع حکمت عملى و نظرى می‌باشد. وى فقیهى مسلم، فیلسوفى صاحب نظر، عارفى متشرع، حکیمى ریاضی‌دان و ادیبى تواناست، و در عمل و سیر و سلوک، ترجمان عرفان نظرى می‌باشد. رهبر معظم انقلاب سید على خامنه‌اى، در تجلیل از مقام والاى علمى ایشان، فرمود: «استادى کسى همچون حضرت آقاى حسن زاده آملى (دامت معالیه) که میان مراتب علمى و مقامات و فتوحات معنوى و روحى جمع کرده‌اند، براى هر مؤسسه علمى و دانشگاهى و حوزوى مغتنم و موجب افتخار است».1
ایشان در کتاب هزار و یک کلمه از ولی فقیه و رهبر معظم انقلاب اینگونه یاد می‌کنند: چندى پیش جمعى از ارباب فضل در معیّت آقاى دکتر اعوانى ایّدهم الله الى مرضاته از تهران به قم به دیدار ما آمدند و بشارت دادند که از جانب رهبر معظّم جناب آیة اللّه خامنه اى مدّ ظله العالى فرمان صادر شده است که کنگره اى براى بزرگداشت حضرت صدر المتألهین صاحب اسفار رضوان اللّه علیه باید برگزار بشود؛ سپس اظهار داشتند که در این هدف الهى چه کمکى مى توانید به ما بنمایید؟ ما از جان و دل استقبال کرده ایم، و دعاى خالصانه در حق رهبر بزرگوار و آن عزیزان نموده ایم و آنچه که از آثار جناب ملاصدرا داشته ایم همه را در طبق اخلاص نهاده بدیشان ارائه داده ایم.2
همچنین وی در پی سفر رهبر معظم انقلاب به شهرستان آمل در سال 1377 کتاب «انسان و عرفان» خود را به ایشان تقدیم کرده‌اند، که در اول آن آمده است: رهبر عظیم الشان کشور بزرگ جمهوری اسلامی ایران جناب آیت الله المعظم خامنهای کبیر (متع الله الاسلام و المسلمین بطول بقائه الشریف) قائد ولیّ وفیّ، و رائد سائس حفیّ، مصداق بارز «نرفع درجات من نشاء» می‌باشد. عزّت و شکوت روز افزون آن قائد اُسوه‌ی زمان را همواره از حقیقة الحقائق مسئلت دارم و امیدوارم دادار عالم و آدم همواره سالار و سرورم را سالم و مسرور دارد.3
جملات صریح این عارف فرزانه باعث شد بی‌بصیرتها بر علامه خرده بگیرند. اما جناب علامه سخنان خود در سال 77 را تایید کرد. حجت‌الاسلام حسن رمضانی از شاگردان علامه در این باره گفت: روزی خدمت علامه بودم و در مورد تعابیری همچون «قائد ولی وفی»، «رائد سائس وفی»، «مصداق بارز نرفع درجات من یشاء» و «دادار عالم و آدم همواره سالار و سرورم را سالم و مسرور دارد» که ایشان برای مقام معظم رهبری به کار برده‌اند، گفت‌وگو و سؤال کردم. چرا که آن زمان برخی نتوانستند این ستایش‌ها را تحمل کنند و به استاد خرده گرفتند. وی افزود: به استاد عرض کردم که برخی، عبارات شما در تمجید از مقام معظم رهبری را برنتافته‌اند. ایشان فرمودند: این عناوین بسیار خوب و بهجا بود و از نظر بنده هیچ مشکلی ندارد.4
جمله زیبای دیگری که از وی مشهور ومعروف شده بسیار قابل تامل است: گوش‌تان به دهان رهبر باشد، چون ایشان گوششان به دهان حجةبن‌الحسن (عجل الله فرجه) است.5
با این گفته‌ها از جانب کسی که دوبار در عالم رؤیا خدمت امام هشتم شرفیاب شده، حجت بر همه تمام است.
انتهای پیام/ش
