گذری بر تاریخچه حضور پرستاران در دارالشفای امام رضا(ع)؛ ۷قرن مهر بی‌پایان
گروه استانها ــ سپیدپوشان روزهای خاکستری نه تنها این یکی دو سال سخت کرونا، که دست معجزه‌گرشان قرن‌هاست مرهم‌گذار زخم است و مهر بی‌نهایتشان تسلای اندوه بی‌شمار بیماران. خاصه در گذشته که امکانات نبود و حفظ جان هر بیماری تلاشی مضاعف طلب می‌کرده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهدمقدس، به نقل از آستان نیوز،در خراسان متبرک به حضور خورشید هشتم، این شغل اما به‌واسطه غریب نوازی آقا(ع) قدمتی دیرین دارد که روایتش خالی از لطف نیست. روایتی که اسناد موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی تنها بازگوکننده بخش اندکی از آن است که آن‌ها را ورق زده‌ایم. دکتر الهه محبوب رئیس اداره اسناد مرکز اسناد آستان قدس رضوی در این جستجو همراه ماست.
1200 سند با پیشینه پرستاری
در مرکز اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی بیش از 20 هزار برگ سندِ دارالشفا از عصر صفوی تا پایان دوره پهلوی اول نگهداری می‌شود که موضوع 1200 برگ آن پرستارانی است که به عنوان بیماردار و خادم بیمار در دارالشفای رضوی مشغول به کار بوده‌اند.
به گفته «الهه محبوب» رئیس اداره اسناد مرکز اسناد آستان قدس رضوی قدیمیترین این سندها عمری به بلندای عهد صفوی دارد و تاریخ سال 1011 هجری قمری، پای آن مهر شده است. موضوع این سند هم پرداخت مواجب و حقوق قاسم نامی است که گویا در دارالشفا به شغل بیمارداری مشغول بوده است. این کارشناس نفیس‌ترین این ورق‌های اسنادی را هم سندی می‌داند که با خط سیاق کتابت شده و سوای ارزش تاریخی دارای ارزش هنری نیز هست.
وظایف و مشاغل رایج در دارالشفا پیش از بیمارستان‌های امروزی
قدمت دارالشفای رضوی به قرن ششم می‌رسد اما با روی کار آمدن زمامداران صفوی است که تشکیلات آستان قدس تغییرات و تحولات بنیادین بسیاری پیدا می‌کند و شکلی نظام‌مند به خود می‌گیرد. در همین راستا دارالشفا نیز به بخش‌های مختلفی تقسیم و مشاغلی شبیه به پرستاری نوین و امروزی در آن رواج می‌یابد به‌طوری که در اسناد این مجموعه می‌توان وظایف و منسب‌های مختلف کاری نظیر بیماردارباشی، بیماردار و خدمة بیمار را دید.
جالب است بدانید بیماردارباشی مانند سرپرستار امروزی مسئول برنامه‌ریزی نوبت‌های کاری، اعلام حضور کارکنان و مقدار ساعت خدمت آن‌ها به سرپرست دارالشفا بوده و لازم بوده از سواد کافی برخوردار باشد، بیماردار یا پرستار هم وظیفه مراقبت از بیماران را به عهده داشته و با توجه به جدا بودن بخش‌های زنانه و مردانه در بیمارخانه، بیمارداران مرد در بخش مردانه و بیمارداران زن در بخش زنانه مشغول به کار بوده‌اند.
خادمان یا «به‌کاران» نیز رتبه دیگری از کارکنان هستند که وظایفی نظیر کمک پرستاری، شستشوی ملحفه، لباس، رختخواب بیماران و پاکیزه نگه‌داشتن اتاق‌ها را بر عهده داشته‌اند، بیمارداران و خادمان بیماران معمولاً نسبت به سایر کارکنان از سواد کمتری برخوردار بوده اما باید تجربه و آموزش کافی را کسب می‌کرده‌اند.
آن‌طور که سندها گواهی می‌دهند از عهد صفوی به بعد و به‌ویژه در دوره قاجار رتبه‌هایی مانند شربت‌دار باشی که دارالشفا زیر نظر او اداره می‌شده است هم به دیگر رتبه‌ها و منصب‌های این بخش افزوده می‌شود. در اسناد این دوره همچنین می‌توان نشانه‌های بسیاری درباره زنانِ شاغل در دارالشفاء دید که وظیفه آنان پرستاری، رخت‌شویی و کهنه¬شویی نوشته شده است.
مراقبت از فرزندان همراه بیمار و نگهداری از نوزادان شیرخوار، به ویژه اطفال رها شده در حرم مطهر و رسیدگی به آن‌ها تا مشخص شدن وضعیتشان از دیگر وظایف زنان شاغل در دارالشفا حرم مطهر رضوی در دوران قاجار بوده است.
رئیس اداره اسناد در ادامه همچنین با اشاره به بررسی مشاغل و سِمَت‌های موجود در تشکیلات اداری دارالشفا به نام زنانی اشاره می‌کند که از دورۀ صفویه تا قاجاریه به شغلِ «عزب دارالشفاء» و «بیماردار» منصوب بوده‌اند. چنانچه در متن سندی مربوط به سالِ 1129 هجری قمری، سکینه بانو نامی که ادعای خدمت بیمارداری دارد از خدمتِ سی‌ساله مادرش در این سِمَت صحبت کرده است.
پرستاری نوین در مشهد
اما پرستاری به شیوه امروزی و نوین خود در مشهد سال 1315خورشیدی با تأسیس آموزشگاه پرستاری دختران شکل می‌گیرد. هدف از تأسیس این آموزشگاه که با همکاری بیمارستان امام رضا(ع) صورت گرفته، آن‌طور که در اسناد این دوره نوشته شده، گویا توسعه خدمات پرستاری و آموزش‌های علمی به پرستاران برای خدمات بهینه به بیماران بوده است.
انتهای پیام/281/س
