تأکید شالویی بر انجام پژوهش‌های سودمند برای عموم مردم/ نعمت پژوهش منحصر به خواص نیست

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به مناسبت فرارسیدن هفته پژوهش و فناوری جمهوری اسلامی ایران، دیروز (چهارشنبه 24 آذرماه 1400) آئین بزرگداشت روز ملی "پژوهش" را در فضای مجازی برگزار کرد.

در این برنامه که از ساعت 14:00 تا 16:00 برگزار شد، حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، احد فرامرز قراملکی عضو هیأت‌علمی دانشگاه تهران، محمود شالویی مشاور وزیر و مدیرکل حوزه وزارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بهروز محمودی بختیاری عضو هیأت‌علمی دانشگاه تهران، علی بهرامیان معاون علمی و عضو شورای عالی دائرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی، روح‌الله فروغی استاد حوزه و دانشگاه و محمدامین ناصح عضو هیأت‌علمی دانشگاه بیرجند سخنرانی کردند.

محمود شالویی، دستیار ویژه وزیر و مدیرکل حوزه وزارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این مراسم طی سخنانی گفت: آدمی در هیچ برهه‌ای از حیات خویش از پژوهش و تحقیق و اندیشه‌ورزی به دور نبوده است؛ هرگز نمی‌توان زمانی را تصور کرد که انسان در مقام اندیشه و فکر و تأملی بر نیامده باشد، مگر می‌شود انسانی را به شمار آورد و او را در ردیف آدمیان برشمرد مگر اینکه از نعمت و هیبت دانش و اندیشه برخوردار باشد و این اندیشه و فکر و باروری آن حاصل نمی‌شود مگر اینکه آدمی سرگرم تحقیق و تامل ‌باشد و به امر پژوهش همت بگمارد.

وی افزود: هیچ کس از نعمت پژوهش بی‌بهره نیست؛ هیچ کس نمی‌تواند خود را از دایره و حلقه پژوهش به دور بداند اگر چه شاید عده‌ای به‌عنوان پژوهشگر شناخته شوند یا خود را به این نام متصف کنند و در این باره زحمات بسیاری را متحمل شوند اما پژوهش برای همه است، چه کسانی که در این میدان ورود پیدا می‌کنند و جنبه رسمی دارند و چه کسانی که حتی به این نام مشهور نمی‌شوند و چنین اوصافی بر آنها مترتب نمی‌شود.

شالویی ادامه داد: هرکسی در دامنه‌ای از فکر و اندیشه فرو می‌رود در حقیقت ماحصل آن پژوهش و تحقیق است که از این کوزه می‌تراود و سر بر می‌آورد. هر کسی، به هر چیزی که نظری بیفکند و درباره آن قدری بیندیشد در حقیقت وارد عرصه پژوهش شده است، چون می‌خواهد به حقیقتی نائل شود. اساسا ذات انسانی و روحیه آدمی بر مبنای حقیقت‌یابی است ؛ چون می‌خواهد پرده‌های ابهام را یکی پس از دیگری کنار بگذارد و به کنه مطلب و موضوع پی ببرد و این حاصل نمی‌شود مگر اینکه انسان سرگرم تحقیق و پژوهش باشد.

مدیرکل حوزه وزارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود تأکید کرد: پژوهش صرفا از طریق منابع رسمی انجام نمی‌شود؛ نمی‌توان امر پژوهش را محدود و منحصر کرد؛ بلکه پژوهش در همه ابعاد و جوانب آن میسر و ممکن می‌شود از آن لحظه که انسان به چیزی خیره می‌شود یا به سیمایی می‌نگرد یا شی و چیزی را مد نظر خویش قرار می‌دهد یا در فکر فرو می‌رود؛ قطعا در همان لحظه هم، مقام پرداختن به این است که از وهم ذهنی و گمانی خویش برخیزد و به یک حقیقتی ورود پیدا کند که آن حقیقت برای او امری قطعی قلمداد خواهد شد. این است که خاصیت انسانی در همین‌جا شکل می‌گیرد و حتی شما می‌بینید که نظامی گنجوی خود را از اهل تحقیق به شمار می‌آورد و از خدا می‌خواهد که به او جنبه تحقیقی ببخشد و همه کسانی که اهل حوزه شعر و فکر و فرهنگ‌اند نیز خود در دامن تحقیق رشد و نمو پیدا کرده‌اند.

شالویی اضافه کرد: معتقد نیستم که پژوهش را به یک روز یا یک هفته محدود کنیم، چون پژوهش همزاد آدمی است و لحظه لحظه او با فکر و تحقیق همراه است و از دل آن، انسان می‌تواند هر لحظه حیاتی نو را برای خود رقم بزند.

مدیرکل حوزه وزارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: آنان که پژوهشگراند چراغ‌های روشنی را برای روندگان در مسیر راهشان برمی‌افروزانند و این چراغ‌های روشن است که زندگی را از ظلمت به روشنایی هدایت می‌کند.

وی تصریح کرد: گاهی پژوهش‌ها محدود به خواصی می‌شود که از آن بهره‌های متناسب با نیاز و اندیشه خویش می‌برند ولی پژوهش‌هایی که برای عموم مردم فایده داشته باشند و موجب شوند که همه از آن بهره گیرند، آن وقت جامعه انسانی رو به شکوفایی و تعالی می‌برد. چون همه از عواید آن تحقیق بهره‌مند می‌شوند. از این رو عالمان و پژوهشگران برای این آمده‌اند که زندگی مردم را تا جایی که می‌توانند به رشد و تعالی برسانند و حیات را برای آنان با نشاط، شادابی، عقل و منطق سازگار کنند.

پژوهش همچون عبادت امری مستمر است
حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی نیز در این برنامه تأکید کرد: نباید برای پژوهش روز و هفته‌ای قرار داد چرا که کل سال، سال پژوهش است. همچنان که نمی‌توان برای عبادت روز و هفته‌ای قرار داد و نمی‌توان گفت یک هفته را به‌ عنوان هفته نماز قرار می‌دهیم و لاجرم در همان یک هفته نماز می‌گزاریم.

وی افزود: پژوهش مثل عبادت است و اگر عبادت امری مستمر است، پژوهش هم امری مستمر است اما این مناسبت‌ها جهت یادآوری، تذکر، تکریم و تجلیل است و در جای خود حافظ بسیاری از ارزش‌ها است و در عین حال بیانگر عظمت و ارزشی ست که برخی از معانی و مفاهیم برای ما دارند.

بلخاری در ادامه خاطرنشان کرد: یکی از وجوهات بسیار مهم پژوهش این است که تلاش و جست‌وجو و کندوکاو کنیم و رساله‌ها و مکتوباتی که می‌دانیم وجود داشته و نویسندگان و مولفان در برخی از آثار خود از آنها سخن گفته‌اند لکن مفقود هستند را بیابیم تا پازل اطلاعات و اندیشه‌ها و تأملات در حوزه علوم و دانش‌ها تکمیل شود؛ این یکی از سویه‌های بسیار مهم و کلیدی پژوهش است. پژوهشگرگاهی به آینده نگاهی دارد و گاهی بنا به اینکه گذشته آیینه آینده است نگاهی به گذشته دارد و از این رو در پژوهش و در این قلمرو، پیدا کردن این آثار فوق‌العاده مهم و بسیار ارزشمند است.

بلخاری ادامه داد: کتاب بسیار مهم ارسطو، "بوطیقا"، کتابی در دو جلد بود و خودش در جلدی که امروز در دسترس وجود دارد این مساله را مورد اشاره قرار داده است. ولی کتاب دوم وجود ندارد و هر چه گشته‌ایم اثری از این کتاب به دست نیامده است و می‌دانیم که بحث بسیار مهم جناب ارسطو در فلسفه هنر که نخستین کتاب جدی در فلسفه هنر و به نوعی انجیل فلسفه هنر محسوب می‌شود بوده و قطعا در بخشی که مفقود است نکات بسیار عمیق‌تر و جذاب‌تر و جالب‌تری را گفته است چون از لابلای نثر موجود متوجه آن می‌شویم. حال توجه کنید که اگر کسی در پژوهش‌های خود این اثر را پیدا کند چه انقلابی در این حوزه ایجاد می‌شود.

استاد دانشگاه تهران افزود: یا مثلا جناب ابن سینای کبیر، اثری در حوزه موسیقی تحت عنوان "اللواحق" دارد که در آن به نکته‌ای اشاره کرده که من در "شفا" آن را دیده‌ام. من وجیزه‌ای تحت عنوان "سرگذشت هنر در تمدن اسلامی" دارم که در بخش موسیقی، وقتی علم موسیقی "شفا" را می‌دیدم، شیخ الرئیس گفته است که من در اینجا به اختصار نکته‌ای را می‌گویم. تفصیل آن را در اللواحق تحقیق کنید... این کتاب گم شده است و یکی از جنبه‌های پژوهش این است که بگردیم و این گونه آثار را پیدا کنیم.

بلخاری افزود: حال اگر نسخه یا کتابی پیدا نشد وجه دوم تحقیق و پژوهش این است که اینجا باید با تامل و توجه و تحقیق کافی از رساله‌های هم عرض رساله مفقوده که موجودند سعی کنیم مفاهیم آثار مفقوده را کشف کنیم مثلا اگر احتمالا نقد و گفت‌وگویی میان ابن سینا، فارابی، اخوان الصفا با دیگران در حوزه موسیقی بوده، می‌توانیم با تأمل در این نقد و گفت‌وگویی که وجود داشته به متن مفقوده یا دست کم مفاهیمی از آن دست یابیم. این کار، سخت اما ممکن است و می‌تواند ما را به نحوی با آن آثار یا حداقل با برخی از مباحث مفقوده آن آگاه سازد.

وی در ادامه به ذکر یکی از تجربه‌های شخصی خودش در این زمینه اشاره کرد و گفت: فارابی در مقدمه موسیقی کبیر موجود که ما امروز آن را داریم و مرحوم آذرتاش و مرحوم برکشلی آن را ترجمه کرده‌اند بحثی در باب نظریه مشهور فیثاغوریان در یونان و بعد اخوان الصفا در تمدن اسلامی در باب موسیقی دارد. ایشان در مقدمه می‌گوید آنچه بسیاری از پیروان فیثاغورث و برخی طبیعیون در باب اسباب این چیزها آورده‌اند بیشتر آن‌ها باطل است و سخن حق در آنها اندک است و ما در بررسی آرای ایشان این معنی را ثابت کرده‌ایم. او می گوید من رأی فیثاغوریان را در باب موسیقی بررسی کرده‌ام و بعد با استدلال و با شرح و تحلیل و تجزیه ثابت کرده‌ام رأی آن‌ها غلط است. این تحلیل را کجا کرده و این شرح و حاشیه را کجا بیان کرده است؟! این اثبات و استدلال را کجا آورده است؟! این همان بخش گمشده موسیقی کبیر است.

ایشان اینجا می‌گوید من مخالفم و این باطل است. چرا باطل است؟ نمی‌دانیم! این را در بخش گمشده آورده است. حال رای فیثاغوریان و اخوان الصفا در باب موسیقی چیست؟ از دیدگاه آن‌ها موسیقی در اصل انعکاس و بازتاب و محاکات و به تعبیر یونانی میمسیس گردش افلاک است. این نظر فیثاغوریان و اخوان الصفا است ولی در مقدمه متن موجود موسیقی کبیر فارابی رسما می‌گوید مفردات موضوعات این علم یعنی موسیقی از راه صناعت حاصل شده‌اند و تقریبا در طبیعت یافت نمی‌شوند و عقیده پیروان فیثاغوریان نادرست است. کشف یافتن رای و استدلال فاربی در این باب بسیار مهم است و به نظر من می‌توان در رسائل اخوان‌الصفا آن را یافت لکن باید در این مسیر سخت از پژوهش لذت برد.

 بلخاری تاکید کرد: پژوهشگر تا لذت پژوهش را نچشد پژوهشگر خوبی نمی‌شود. لذت پژوهش سبب دوام و ژرفایی پژوهش می‌شود و به نوعی کشف و شهود عقلی است.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در پایان گفت: می‌خواستم در این جلسه اولا اشاره کنم که لذت تحقیق و پژوهش چقدر زیاد است و ثانیا وجوهات پژوهشی که شامل تلاش در جهت کشف رساله‌های گمشده در تاریخ علم است به خصوص از طریق مطالعه و تحقیق روی دیگر نسخ خطی و استفاده از گفت‌وگوهای بزرگان اهل علم برای نزدیک شدن به مطالب کتب مفقوده؛ از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.

انتهای پیام/