داور جایزه جلال: جای خالی رخدادهای تاریخ معاصر در رمان ایرانی احساس می‌شود
داور بخش رمان جایزه جلال می‌گوید: با توجه به تاریخ معاصر ایران و رخدادهایی که پیش آمده است، باید شاهد پرداخت‌های بیشتری در قالب رمان باشیم.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، ورود رمان به ایران را می‌توان همزمان با ورود مدرنیته دانست. جامعه ایرانی، در پی تحولاتی که از اواخر دوره قاجار به مرور در خود شاهد بود، در زمینه ادبیات و شیوه‌های بیان ادبی نیز درون تحولاتی قرار می‌گرفت که به سرعت در حال انجام و گسترش بودند. این تحولات که در دوره پهلوی اول و دوم به اوج می‌رسیدند و جامعه ایرانی را با نوآوری‌های بسیاری مواجه می‌کردند، سبب پدیدآیی گونه‌ای ادبی (در تعریف عام‌تر و جهانی‌تر آن) به نام "رُمان" گشتند.
رمان‌ها از ابتدای دوران معاصر ادبیات ایران تاکنون رشد و تغییرات بسیاری را تجربه کرده‌اند و می‌کنند که متأثر از شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه ایرانی بوده است؛ با این همه چند سالی است که ادبیات داستانی از دوران اوج خود در دهه‌های 70 و 80 فاصله گرفته و به گفته منتقدان، بیشتر به گرته‌برداری از رمان‌های غربی روی آورده است.
سال گذشته و در سیزدهمین دوره جایزه جلال سعید تشکری، داور بخش رمان، از کیفیت نامناسب رمان‌های ایرانی، موضوعات تکراری و زرد، کپی‌برداری از داستان‌های ترجمه شده و فقدان اقلیم در رمان‌های ایرانی به عنوان مهمترین زنگ‌خطرهای ادبیات داستانی در بخش رمان نام برد. رمان‌هایی که به گفته او، نه در شان جایزه جلال بوده‌اند و نه تفکر جلال را دنبال کرده‌اند.
چهاردهمین جایزه ادبی جلال آل احمد که مهمترین جایزه دولتی در حوزه ادبیات به شمار می‌رود، چندی پیش نامزدهای خود را معرفی کرد. در بخش داستان بلند و رمان که اکبر صحرایی، منصور علیمرادی و قاسمعلی فراست داوری آثار را بر عهده داشتند،5 اثر به عنوان نامزدهای نهایی معرفی شدند.خبرگزاری تسنیم با اکبرصحرایی داور بخش رمان و داستان بلند درباره کم و کیف آثار ارزیابی شده در این دوره جایزه به گفت‌وگو نشست، این گفت‌وگو به شرح ذیل است:
* تسنیم: آقای صحرایی ارزیابی شما از وضعیت رمان و داستان بلند در ایران طی سال‌های اخیر چیست؟
من معمولاً نگاهم به وضعیت ادبیات داستانی خوش‌بینانه است، متأسفانه در این سال‌ها نگاه خاکستری یا سیاه به این حوزه ادبیات معاصر ما مد شده است، در حوزه فرهنگ نیز مشابه حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و... این باب شده است که وضعیت را سیاه یا خاکستری نشان می‌دهند.
معمولاً این را می‌شنویم که ادبیات معاصر ما دچار ضعف است و این ادبیات منفعل است و کاری هم نمی‌شود برایش کرد. این نگاه را من نگاه سیاه می‌دانم، با توجه به اینکه که در این دوره برای داوری حوزه رمان بین 800 تا 1000 رمان و داستان بلند بررسی کردیم. پتانسیل کار را در حوزه رمان و داستان بلند به لحاظ کیفی بد نمی‌بینم؛ البته اینگونه هم نیست که رشد صعودی هم داشته باشیم. نویسندگان و ناشران کارهای خوبی در این حوزه عرضه کردند که قابل تأمل بود.
من نگاهم مثبت است و معتقدم در روندی که در ادبیات معاصر در حال شکل‌گیری است، این اتفاق گام‌به‌گام می‌افتد و جای امیدواری دارد به خصوص حضور نویسنده‌های نوقلم، جوان و تک‌کتاب که در این دوره چشمگیر بود.
* تسنیم: به لحاظ کمی حجم آثار را نسبت به وضعیت ادبیات داستانی و دوره‌های پیشین قابل قبول می‌دانید؟
از نظر تعداد فکر می‌کنم، نسبت به سال‌های گذشته کاهش داشتیم، کرونا و مشکلات تولید کتاب از جمله کاغذ موجب شده تا تعداد کاهش پیدا کند.
* تسنیم: از نظر کیفی چطور؟
از نظر کیفی من نسبت به وضعیت امیدوارتر شدم. از نظر مضمون، موضوع و مسائل کلی همچون سوژه‌یابی و پرداخت مسائل خاص و مختلف باید بگویم که پیشرفت خوبی داشتیم، تنوع موضوعی در آثار منتشر شده به خوبی مشهود بود، در ژانرهای مختلف از دفاع مقدس گرفته تا رمان اجتماعی، روان‌شناسی و فلسفی آثار درخوری منتشر شده بود. در حوزه فرهنگ عام و فولکلور نیز آثار خوبی داشتیم، در مجموع باید بگویم که از نظر محتوایی آثار خوب کم نبودند، ضمن اینکه برخی آثار هم به مسائلی پرداخته بودند که شاید درگیری عمومی جامعه نبود و خاص بود.
* تسنیم: وضعیت رقابت بین آثار چگونه بود؟ در برخی دوره‌ها به اذعان داوران به دلیل کیفیت بالای آثار رقابت سخت‌تر است و در برخی دوره‌ها چنین نیست، در این دوره چگونه بود؟
ما در دو مرحله داوری را انجام دادیم. در مرحله نخست سه داور آثار را بررسی کردند، بعد پنج داور آثار را در مرحله دوم بررسی کردند، نزدیک به 30 اثر به مرحله دوم رسید که رقابت را جدی کرده بود، انتخاب نامزدها در این میان بسیار سخت بود، هم آثار شایسته‌ای از نویسندگان پیشکسوت داشتیم و هم در کنارش آثاری از نویسنده‌های دارای تک‌داستان یا نوقلم. رقابت بین آثار آنجنان بالا بود که مناظره‌ها و جلسات داوری ادامه پیدا می‌کرد. نظرات در انتخاب آثار میلی‌متری با یکدیگر فرق داشت و انتخاب اثر برگزیده و حتی نامزدها کار دشواری بود.
* تسنیم: در برخی دوره‌های جایزه جلال داوران اعلام کرده بودند که اسامی در مرحله نهایی تغییر کرد و یا فشارهایی از خارج از مجموعه داوری برای انتخاب آثاری خاص وارد شد، در این دوره چنین مواردی پیش آمد؟
این دوره من می‌توانم بگویم، نظر اکثریت داوران رخ داد، شاید برخی نظرات و پیشنهاداتی از بیرون مطرح شد.اما نتیجه همانی بود که رأی اکثریت داوران بود.
* تسنیم: در سال‌های اخیر در بیانیه‌های هیئت داوران از کمبود توجه به اقلیم در آثار گلایه‌های فراوان شده بود، در این دروه این نقص در آثار همچنان دیده می‌شد یا توجه نویسندگان به آن جلب شده است؟
اتفاقاً در آثار این دوره توجه به اقلیم نمود فراوانی داشت، در میان پنج نامزد این دوره نیز دو اثر به تاریخ معاصر می‌پردازند، از نویسنده حرفه‌ای گرفته تا نویسنده‌ای جوان. در بحث بومی‌سازی و فرهنگ منطقه‌ای نیز کتاب «پری‌کشی» اینگونه بود.
چند کار دیگر نیز در حوزه تاریخ معاصر و سوژه‌های‌های کمتر پرداخته شده در سال‌های اخیر وجود داشت، در مجموع باید گفت که وسعت دید و سوژه‌ها فراتر از سال‌های گذشته بود. در 30 عنوان اثری که به مرحله دوم راه پیدا کردند، تنوع سوژه‌ها از دفاع مقدس، مدافعان حرم، انقلاب اسلامی، تاریخ معاصر، روان‌شناسی و ... آثاری دیده می‌شد،سوژه‌ها به خوبی پرداخته شده و فضاسازی‌ها نیز خوب بود.
* تسنیم: پیشنهادی برای بهتر شدن جایزه جلال نیز دارید؟
به نظرم بهتر است قاعده‌ای را از دوره‌های بعد ایجاد کنند، گاهی پیش می‌آید که کار نویسنده‌ای بالا می‌آید اما ان نویسنده از جایزه انصراف می‌دهد، این برای اعتبار جایزه خوب نیست، پس بهتر است فراخوان ارسال اثر بگذاریم به جای اینکه خانه کتاب خود اقدام به جمع‌آوری آثار کند.
* تسنیم: البته هر دوی این اقدامات اکنون به موازات هم انجام می‌شود، در این دوره نویسنده‌ای انصراف داد؟
نه تا جایی که اطلاع‌دارم چنین اتفاقی رخ نداد؛ ولی در دوره‌های گذشته چنین اتفاقاتی را شاهد بودیم. موضوع دیگری که پیشنهاد دارم این است که زمان بیشتری برای داوری آثار باید در نظر گرفت، اینگونه نباشد که داوران در یک بازه زمانی یک‌‌ماهه، دو ماهه یا سه ماهه داشته باشند. داوران باید فرصت بیشتری بارای تأمل در آثار داشته باشند.
* تسنیم: آقای صحرایی به هر حال در کنار هر نقطه قوتی نقاط ضعفی هم وجود دارد، در داوری‌های این دوره آثار از چه نقاط ضعفی رنج می‌بردند؟
به نظر من با توجه به تاریخ معاصر ایران و رخدادهایی که پیش آمده است، باید شاهد پرداخت‌های بیشتری در حوزه رمان باشیم که بسیار اندک بود. اغلب به مسائل شخصی، خانوادگی یا مسائل قشر خاص پرداخته شده بود. جای این بود که اتفاقات تاریخی نمود بیشتری در رمان‌ها داشته باشد.
انتهای پیام/
